Слайд 2
Шортанбай Қанайұлы (1808, қазіргі Жамбыл облысы
Қаратау өңірі – 1881, қазіргі Қарағанды облысы Шет ауданы)
– ақын, діни қайраткер. Ол Түркістан жерінде Қаратауды жайлаған шаруа Қанайдың отбасында дүниеге келген. Жас шағынан мұсылманша оқып замандастары қатарлы білім алмаған. Бұрыннан қазақ халқының қасиетті астанасы есепті Түркістан қаласы, оның сол тұстағы шар тарапқа жайылған даңқы жас талапқа әсерсіз болмаған.
Шортанбай Қанайұлы
Слайд 4
Мұсылмандық жолындағы оқудың нәтижесі оның қолын
ишандық дәрежеге жеткізді. Бұл жолда қызмет атқару үшін Түркістаннан
Арқаға, Қарақаралыға қарасты Бесата жайлаған Жамантай төренің мекеніне қоныс аударуға тура келеді.
Одан кейін Аюлы-Ақсу бойын қоныстанған Жанғұтты бидің қарамағанан шағын мешіт салдырып, медресе ашады. Өле-өлгенше осы биді төңіректеп, өмір кешеді. Ер жетіп, еркінше еңбек етуге бел буған талабы зор, талғамы қалыптасқан Шортанбай жаңа ортаға, өзге өлке жағдайына кезігеді.
Слайд 5
Жігіт жасындағы Шортанбай мешіт ашы, діни жұмысатқара бастағанмен,
оған мүлде беріле алмайды. Тіршіліктің талабы, өмірдің рухани азығы,
дүниенің қызығы оны тәубасынан жаңылдырады. Қызойнақ пен Алтыбақан кештеріне бірден барып, жастарға араласып кеткісі-ақ келеді. Амалын тапса, екеуін де қолданып, өзі де елден шеттемей, жастарға да, үлкендерге де үйір боп, солардың ортасында өмір сүру, мүмкін болғанынша сезімге бой алдырмай, ақыл мен парасатқа жүгіну қажет. Осылайша ой түйген Шортанбай өзін еркін ұстайды.
Жастық шақтың қызығы оны ойын-сауыққы жетелейді. Елдегі әр қилы дәстүрлі той, жиын, келін түсіру, қыз ұзату салттарына байланысты думандарға еліктемеу мүмкін емес
Слайд 7
Ресей отаршылдығының зорлығын көзімен көріп, жанымен, тәнімен
сезінген ақын өзінің «Зар заман», «Бала зары», «Тар заман»,
«Опасыз жалған», т.б. толғаулары арқылы ақиқаттың астарын ашып көрсетті.
Слайд 8
Ал оны жасаушы "Ер данасы" - шын мәніндегі
ақын. Ойын-сауықта екінің бірі елдің алты аузын айта алады.
Бірақ ол нағыз ақын ба, жоқ, ол сөзге әуестердің бір ғана.
Ол 19 ғасырда өз дәуірінің шындығын бүге-шігесіне дейін көрсете білген бірден-бір ақын. Шортанбай белгілі бір ортаның немесе аймақтың ғана емес, барша халықтың мұң-мұқтажын толғады, көптің жоқтаушысы болды. Ресей отаршылдығының зорлығын көзімен көріп, жанымен, тәнімен сезінген ақын өзінің “Зар заман”, “Бала зары”, “Тар заман”, “Опасыз жалған”, т.б. толғаулары арқылы ақиқаттың астарын ашып көрсетті. Шортанбай өзіне дейінгі Бұқар, Тәтіқара, Ақтамберді жыраулар мен Шал ақынның мол мұраларымен жақсы таныс болған.
Слайд 9
Шортанбай шығармаларының лейтмотиві – заман, қоғам,
халық тұрмысы, ел өмірі, жер, қоныс қысымы, отаршылар мен
жергілікті әкімдердің озбырлығы, жаңа қарым-қатынастан туындаған тонаудың жаңа түрлері, сатқын ел билеушілер, бұзақы топта, т.б. Елді қанаушылардың жаңа тобының ақшалы байлар, алыпсатарлар, саудагерлер екенін ақын айқын суреттейді. Оларды нағыз ел ырысын еміп, сездірмей сорып жатқан араны толмас алпауыттар деп бейнелейді. Ақшаға байланысты елдегіқайғы қасіреттің де шынайы суреті жасалады.
Арам арсыз жан шықты,
Қайыры жоқ бай шықты.
Сауып ішер сүті жоқ,
Мініп көрер күші жоқ,
Ақша деген мал шықты.
