Презентация на тему Физика пәніне арналған Иондаушы сәулелер тақырыбындағы презентация

ТҮРЛЕРІ 4. ИОНДАУШЫ СӘУЛЕЛЕР СИПАТТАМАСЫ 5. ИОНДАУШЫ СӘУЛЕЛЕНУДІҢ ДОЗА ТҮРЛЕРІ 6. ИОНДАУШЫ

СӘУЛЕЛЕРДІҢ БИОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕРІ 7. АҒЗАНЫҢ БИОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕРІ 8. ДОЗАНЫҢ НЕГІЗГІ МӨЛШЕРІ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

сәулелерді иондаушы сәулелер деп атайды.

рентген сәулесінің ашылуы.
1896 жылы – Анри Беккерлмен шынайы радиоактивті

құбылыстардың – көзге көрінбейтін сәулелердің енуімен уран тұздарының өздігінен шығуы, олар фотоэмульсияның қараюын және кейбір заттардың флюоренциясын щақырады;
1898 жылы – Марий Складовский – Кюри және Пьер Кюри радий және полонидің радиоактивті қасиетін, олардың сәулелену қарқындылығын яғни уран сәулелерінен басым қарқындылықтағы сәулеленуін ашты.

(электромагниттік):
γ-сәулелер,
рентген сәулелер
Иондаушы сәулелер түрлері

ұшып келе жатқан гелий атомының ядроларын айтады, яғни олардың

массасы атом өлшем бірлік үшін 4-ке тең, ал заряды +2 тең болады. α-бөлшектің ауадағы өтуі - 8 – 9 см, ал тірі денеден – бірнеше ондаған мкм.
β-бөлшектер – бұл өте шапшаң электрондар немесе позитрондардың ағыны. Барлық зарядталған бөлшектердің затпен әсерлесуінің объектіге энергия беру механизмдері бірдей. Зарядталған бөлшек заттан өткен кезде энергиясын жойып, атомдардың қозуын және иондануын тудырады. Β-бөлшектің ауадағы өтуі - 18 м, тірі денеден - 2,5 см.
Спонтанды бөліну. Ядролардың спонтанды бөлінулері кезінде электрондар, гамма кванттар, сонымен қатар нейтрондар бөлінеді. Радиоактивті  ыдырау өнімдеріне тұрақты және радиоактивті изотоптар жатады. γ – сәулелердің фотондары (гамма кванттар) α және β бөлшектер сияқты зарядтары болмайды және де электрлік және магниттік алаңдар бойынша әкетулерге бөлінбейді. Нейтронды сәулелер ауыр ядроларды бөлу кезінде ыдырауы мүмкін.
Гамма-сәулелер – бұл қозған атом ядроларының шығатын қысқа толқынды электромагниттік сәулелер. Осындай сәулелену ядролық реакцияларда және атомдық ядролардың радиобелсенді айналуларында байқалады. 100 кэВ энергияға ие болатын жұмсақ γ – сәулелер рентген сәулелерден ядролық шығу тегінен басқа айырмашылықтары жоқ.
Рентген сәулелері деп толқын ұзындығы 1 нм-ден кем электромагниттік толқындарды айтады. Рентген сәулелері шапшаң электрондардың атом өрісінде тежелу нәтижесінде пайда болады. Рентген сәулелерінің негізгі көздері – рентген түтікшелері. .

ыдырау периоды (T1/2) – бастапқы радиоактивті ядролар санының орташа

есеппен екі есе азаюына кететін уақыт аралығы.
Радиоактивті заттардың сандық сипаты үшін «белсенділік» ұғымы енгізілген. Бір уақытта ыдырайтын ядролар санының белсенділігімен анықталынады. белсенділіктің өлшеу бірлігі – беккерель. Беккерель –(Бк) – 1с уақыттағы 1 белс.ыдырау кезіндегі радиоактивті қайнар көздердегі нуклидтердің белсенділігі. Сонымен қатар өсулер бар: белсенділік үлесі (Бк/кг), белсенділік көлемі (Бк/кг3) және беткейлік белсенділігі – (Бк/кг2).
Сәулелену дозасы D деп сәулелену энергиясының сәулеленген дененiң массасына қатынасын айтады. Доза бiрлiгi ретiнде грей деп аталатын шама алынады. Грей деп массасы 1 кг денеге 1 Дж энергия түскен кезде, шамасы сол затқа жұтылған энергияға тең болатын шаманы айтады.

қуаты.
жұтылған
тиімді
экспозициялық

жұтылу энергиясын анықтау үшін сәуле шығарудың жұтылған дозасы түсінігі

енгізілген. Сәуле шығарудың жұтылған дозасы сәулеленген зат массасының жұтылған бірлігінің энергиясы ретінде анықталады. Сәуле шығарудың жұтылған дозасының бірлігі ретінде джоуль килограмм қабылданады (Дж/кг). Джоуль/килограмм –сәулеленген заттың бір килограмм массасымен жұтылған, кез келген сәуле шығарудың бір джоуль энергиясымен өлшенетін сәуле шығарудың жұтылған дозасы. Жұтылған дозаның сәуле шығару мен жұтатын орта қасиеттеріне тәуелді. Ортадағы γ-сәуле шығару энергиясының жұтылуы сәуле швғарудың зат атомының электрондарымен әсерлесу нәтижесінде болады. Сәйкесінше, масса бірлігінде жұтылған энергия электрондардың атом ядросымен байланыс энергиясына және жұтатын ортаның масса бірлігінде орналасқан атомдар санына тәуелді, және заттың агрегаттық күйінен тәуелсіз.

Дозаның қуатының өлшем бірлігі рентген секундқа тең. Өндірісте тәжірибе

кезінде қолданылады: миллирентген секундына, микрорентген секундына, микрорентген сағат. Микрорентген сағатына – стандартты доза мөлшері, геологияда радиометриялық жұмыстарды жүргізгенде қолданылады. Далада жұмыс жүргізгенде қолданылады. Далада жұмыс жүргізгенде , «дозаның қуаты» - терминнің орнына «гамма-сәулесінің қарқындылығы» қолданылады. Доза қуаты энергия тасқынының кейбір бөлігін ғана құрайтын болғандықтан, нақты жұмыс кезінде детекторлармен өлшенген фотондар толық жұтылмайды. Гамма және рентген сәулелерінің қоршаған ортаға тигізер әсерін сипаттау үшін, сәулеленудің дозасы, доза қуаты сияқты түсінік енгізген.

әсiресе тiрi тканьга өте күштi әсер етедi. Радиоактивтi сәулелердiң

организмге әсерi оларда бос химиялық радикалдардың пайда болуымен және клеткадағы мутациямен байланысты. Ал бұл өте қатерлi. Ол сәуле ауруына немесе қатерлi iсiкке алып келуi мүмкiн. Жоғарыда айтқанымыздай радиоактивтi сәулелердiң тiрi организмге әсерi клеткадағы атомдар мен молекулаларды иондауымен байланысты. Бұл сәуленiң тiрi клеткаға әсерiнiң бiр қатерлi салдары осы клетканың бөлiну арқылы жаңа клетка пайда болу функциясының бұзылуы. Қатердiң кебiр белгiлерi сәулелене салысымен бiлiнсе, кейбiрi бiраз уақыттан соң ғана белгi бередi.Мысалы сәуле әсерiне ұшыраған адам лейкоздан орташа алғанда 10 жылдан кейiн қайтыс болады. Iсiк ауруына шалдығудың ықтималдылығы алған дозаның мөлшерiне пропорционал. Иондаушы сәулелердiң биологиялық әсерi және олардың адам өмiрiне қауiпсiз дозасы жөнiндегi мәселе Жер бетiнде иондаушы радиацияның табиғи фонының болуымен байланысты. Бұл радиация Жер бетiнде саналы өмiр қалыптаспай тұрып та болған. Бүкiл өмiр эволюциясы осы табиғи радиация фонында қалыптасты. Сондықтар табиғи фон деңгейiндегi радиация адам өмiрiне ешқандай қауiп тудырмайды. Радиацияның табиғи фоны бiр жағынан Жер қыртысындағы радиоактивтi элементтердiң ыдырауымен екiншi жағынан ғарыштан келетiн сәулелермен байланысты. Сонымен қатар радиация деңгейiнiң артуына ядролық жарылыстардың да әсерi мол. 

сыртқы және ішкі сәулелену
Күшті зақымданулар:
күшті

сәуле ауруы(1 – 4,5 – 5,0 Зв),
созылмалы сәуле ауруы,
сәуле күйігі.
Аурудың салдары:
Соматикалық эффектілер (кеселді ісік, лейкемия, сәулелік катаракта)
Генетикалық эффектілер.