Презентация на тему тақырыбы Дамыған орта ғасырлық Қарахан мемлекеті

Хронологиялық диктант

1-топқа тапсырма
Тарихи хатты аяқта

2-топқа тапсырма
Сандық диктант

І топ. Тарихи хатты аяқта
1.Түрік этнонимі------------

жылнамаларында------жылдан бері белгілі. Ал түріктердің мемлекеттік дәрежеге көтерілуі------жылдан басталады.
2.Түрік қағанатының негізгі құрамы түркі тілдес халықтар болды.Олардың ішінде басым көпшілігі--------------тайпалары көптеген түркі тілдес тайпалардың атауы.
3.Қағандықта сот істерін----------------- мен----------------атқарған.
4.Қағандықтағы жоғарғы лауазымдар қаған руынан шыққан ақсүйектер өкілінің қолында болған.Оларға--------------- сияқты атақтар беріліп отырған.
5.715-738жж.----------------қаған билікке келгеннен кейін түргештер қайта күшейді.

ІІ топ.Хронологиялық диктант
Түрік қағандығы құрылды - ?
Түргеш қағандығында Сұлу қаған билік етті - ?
Қарлұқ қағандығы өмір сүрді - ?
Қимақтар Батыс Алтайға,Тарбағатай мен Алакөл ойпаты аумағына қоныстанды - ?
Оғыз мемлекеті өмір сүрді - ?

ІІІ топ.Сандық диктант
1.Қытай мемлекетінің бір бөлігі түріктерге жылына -------тең жібек матасын төлеп тұрған.
2.”---- оқ будун”басқару жүйесі Іле,Шу өзенінің аймағындағы тайпаларда болған.
3.Сары және қара түргештер арасындағы
күрес------ жылға созылды.

І- топ.

Сөзжұмбақ

1.Оғыз қоғамындағы шонжарлар атауы қаңқаш
2.Ұйғыр қағанатынан 1Х ғас.басында жеңілген ел Қарлұқ
3.Орта Азияда өмір сүрген иран тілдес халық
соғды
4.Х-ғасырда қимақтарда тараған дін ислам
5.Түргеш қағанатының Іле өзені бойында орналасқан қаласы Күнгіт
6.Батыс Түрік қағанатын алғашқы кезде басқарған қаған Тардуш
7.Түрік қоғамында құлды қалай атаған тат

1

қ

2

аа

3

ғ

а

5

нннннхн

6

аа

т

4

7

мағынасы

түркі
Батыс Түрік қағанатында”Қара бұдындар” деп атаған Қарапайым халықты
Түріктерде әулие әйел ана Ұмай
Оғыз әскер басшыларының лауазымы Сюбашы
Оғыздарда шонжарлар кеңесі қалай аталады? Қаңқаш
Қимақтардың екінші астанасы орналасқан көлдің жағасы Алакөл
Қарлұқтардың ұйғырларға қарсы күресі созылды 20жылға
Арабтар “сүзеген”деп атаған қаған Сұлу
Қимақтарда жазу құралы қамыс
Қимақ пен Қарлұқ кезеңінде басым болған ғимарат түрі Дың ескерткіші
Оғыз мемлекетінің күшеюіне үлес қосқан Шахмәлік
Деректерде б.з.Ү ғасырында тирек тайпаларының құрамында кездесетін тайпа Қарлұқ

түркі
2.Батыс Түрік қағанатында”Қара бұдындар” деп атаған Қарапайым
халықты
3.Түріктерде әулие әйел ана Ұмай
4.Оғыз әскер басшыларының лауазымы Сюбашы
5.Оғыздарда шонжарлар кеңесі қалай аталады? Қаңқаш
6.Қимақтардың екінші астанасы орналасқан
көлдің жағасы Алакөл
7.Қарлұқтардың ұйғырларға қарсы күресі созылды 20ж.
8.Арабтар “сүзеген”деп атаған қаған Сұлу
9.Қимақтарда жазу құралы қамыс
10.Қимақ пен Қарлұқ кезеңінде басым болған
ғимарат түрі Дың ескерткіші
11.Оғыз мемлекетінің күшеюіне үлес қосқан Шахмәлік
12.Деректерде б.з.Ү ғасырында тирек тайпаларының
13.құрамында кездесетін тайпа Қарлұқ

– ІХ ғасыр ерте орта ғасыр

кезеңі қазақ деген атау жоқ, бірақ тайпалар бірлесу жағдайында болды.Бірнеше мемлекеттік даму сатыларынан өтті.Әлеуметтік –экономикасы дамып,Ұлы Жібек жолының бойында ірі қалалар көбейді.Қалалық отырық- шылық мәдениет қалыптасты.Қала және дала тұрғындары байланысында отырықшылық ,жартылай отырықшылық мәдениет п.б.Материалдық,рухани мәдени өмірде жаңалықтар пайда болды.Архитектуралық құрылыста жаңа ғимараттар бой көтерді.
Түрік тіліндегі жазу өркендеп,жазба әдебиеті дамыды.Жаңа діни әдет-ғұрыптар пайда болды.
Төрт ғасыр шамасында Қазақстандағы түрік әлемі қоғамдық-әлеуметтік,экономикалық және мәдени жағынан бір саты болса да алға қарай қадам басты.

ерте феодалдық мемлекеттердің әлеуметтік,жерге меншіктік қатынастар,салықтар мен міндеткерліктер,мемлекет тік

–әкімшілік құрылыс жөнінде түсінік беру.
- Өз елінің тарихын құрметтеуге,ұлтжандылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу.
- Оқушылардың тарихи оқиғаларға көзқарастарын қалыптастырып,ой қорытуға дағдыландыру.
Танымдық тапсырмалар арқылы оқушылардың тарихи танымдарын кеңейту.

талдап,
түсіндіру
Тірек сызбаларды толтыру
Хронологиялық диктант
Түрлі танымдық тапсырмалар орындату

Жоспары:
1.Қарахан мемлекетінің құрылуы
2.Қоғамдық құрылысы
3.Мемлекеттің саяси

жағдайы
4.Шаруашылығы
5.Мәдениеті

негізін қалады

саманилерден қолау тауып,
туысы Оғылшақты жеңеді
ислам дінін қабылдады
Тараз бен Қашғарды бағындырып,
бір орталыққа бағынған
Қарахан мемлекетін құрылады

942-1210ж.ж.
Орналасқан жері

Жетісу,Шығыс
Түркстан/Мауреннахр
Қашғар аралығы/
Астанасы Қашғар
Баласағұн
Алғашқы билеушісі Сатұқ Боғра хан
Этникалық құрамы жікіл,яғма,қарлұқ,оғыз,
қаңлы,үйсін

қаған
/хан/
Әкімдер,раистар ілік хандар,тегін
уәзір нөкерлер

елшілер
Сахиб-барида мұстауфалар
бектер

Билік иелері өкілдері - хан ұрпақтары

Жер иеленудің түрі

жүргізетін орны

Иқта – жер иеленудің бір түрі.
Хандар өз туыстары мен әскери қолбасшыларға қарапайым халықтан салық жинау құқығын берді
Иқтадар – жер иеленушілер

алуы
996 ж.Мауреннахрға жорығы /нәтижесі/
960 ж.
Мұсаның билігі
басталды/себебі/
Мұса ислам дінін
мемлекеттік дін

деп жариялады/себебі/

Әли Арслан билігі

Насыр ибн Али

Хғас.ІІжартысы

Орта Азияда самани әулетінің әлсіздігін
пайдаланып,Хасан Боғра хан басып алды
Испиджапты
Бұхараны
Самарқанды

992 ж. Хотанды басып алды

Жүсіп

Батыс хандық
Мемлекеттер
бөлінді Шығыс хандық

Территориясы Батыс хандық Мауреннахр
Шығыс хандық Жетісу ,Шығыс Түркстан
Батыс Бұхар
Астанасы
Шығыс Баласағұн
Билеушісі Батыс хандық Ибрахим,Тамғаш,
Боғра хан
Шығыс хандық Арслан хан
Сүлеймен

Саяси жағдайы

Әли тегінің балаларымен
күресі/ нәтижесі/
Шығыс хандығының хандары “Ұлы хан”болып

есептелді
/себебі/

1040ж.

Салжұқ сұлтаны Мәлік шах Батыс хандықтың
орталықтарын басып алды./себебі/

1089ж.

Шығыстан қарақытайлар Жетісуға
басып кіруі/нәтижесі/

Сұрақ:1.Тамғаш Бурахан атағын кім алды?
2.Салжұқтардың әлсіреу себебі?
3.Қарақытайларға соққы берген ел?
4.Қарахан мемлекетін құлатқан Мұхаммед
қай елдің билеушісі?
5.Шығыс хандықты кім басып алды?

Мұхаммед Қарахан мемлекетін
біржола құлатады/себебі/

1212ж.

Саяси жағдайы

Мәлік

шах Батыс қағанатты
бағындырды
1128жыл қарақытайлар шығыс хан
/ХІІғас.30ж./ дықты жаулап,Жетісуда
үстемдік етті









бағындырды

Бабаджахатун

Айша Бибі
Қарахан
Алаша хан
Әулие – Ата
Сырлытам мазарлары
Талас өзеніндегі тас көпір
Тараз моншасы

Х-ХІІ ғасырда түркі

жазуының
орнына араб графикасы келді
Әдебиеті Ж.Баласағұн “Құтадғу білік”
М.Қашғари “Диуани лұғат
ат түрік”
Діні 960жылы Мұса хан ислам дінін
мемлекеттік дін деп жариялады

1 – топ. “Цифрлар сөйлейді”

992жыл

942жыл

955жыл

996жыл

999жыл

960жыл

Саяси жағдайы

1141жыл

1040жыл

1089жыл

ХІІғас.30жыл

1212жыл

келісемін келіспеймін
Хандық билік мұрагерлікпен берілді
Ханның уәзірі болған жоқ
Хан кеңесі жұмыс істеді
Мемлекеттің басшысы патша д/а.
Салық төлеушілер иктадар д/а .
Мемлекеттің саяси тарихы екі
әулеттің өзара күреске толы болды

Лауазым атауы

Салық атауы Тайпа аты


мукта
Яғма
Уәзір
Илақ,тегін
Барзигар
Комендация
Музари

құрылды?
а/Арал маңы в/Сарыарқа с/Жетісу мен Шығыс Түркістан

д/Алтай
Қ.Мемлекетінің құрылуында басты роль атқарған түрік тайпасы
а/Түргеш в/Қарлұқ с/Оғыз д/Қимақ е/Алтайда
Жоғарғы өкімет билігі кімнің қолында болды
а/қаған в/патша с/император д/ұлысбегі е/сюбашы
Икта деге не?
а/салық түрі в/жер иелену түрі с/міндеткерлік д/лауазым е/тайпа
Вакфтық жерлер кімдерге тиеселі болды?
а/қағанға в/қаған туыстарына с/қарапайым халыққа д/дін иелеріне
Ислам діні қай жылы мемлекеттік дін деп жарияланды?
а/960 в/480 с/1010 д/1011 е/690
Қарахан мемлекеті көбінесе қай әулетпен күресті
а/Шайбани в/Самани с/Оғыз д/Нушуби е/Соғды
Қ.Мемлекетінің құрылуын жеделдеткен кім?
а/Салжұқ сұлтаны в/Самани билеушісі с/Хорезм шахы д/Найман ханы
Қай ғимарат Қарахан мемлекеті дәуіріне жатады?
а/Айша Бибі кесенесі в/Қожа Ахмет Яссауи кесенесі с/Жошы хан кесенесі

2-1-”2”

дінін мемлекеттік дін деп жариялады
Қоғамдық құрылысы дамыған мемлекет
Мәдениеті дамыған

мемлекет

Түрік алфавитінің орнына араб графигін енгізген

түсіру.Жаңа сөздерді дәптерге жазып,жаттау.

шығару керек.Ол үшін сағат тілі бойынша,
белгілі бір жүйемен

ешқандай әріпті аттамастан рет-ретімен оқыған жөн.
Сонымен, ойланып көріңіздер, қанша сөз табады екенсіздер.

жазуының көне ескерткіштері

Күлтегін,Тоныкөк
10-12ғасырда Таразға жақын жерде салынған кесене Айша бибі
Ежелгі түрік әліпбиіндегі әріп саны 35

5

10

15

–түрік жазуларында.ҮІІ-ҮІІІ
ғас.бастап құлпытас орнату,
оған жазу жазып қою басталды.

ойын бүкпесіз ашық айту.
6.Адамдармен мәдениетті қарым-қатынас жасай білу.

алған білімдерін бекіту.Дамыған орта ғасырдағы Қарахан мемлекетінің тарихымен таныстыру.

Оқушыларды өз елінің тарихи ескерткіштерімен, ұлттық құндылықта рын құрметтеуге,Отанын сүюге, ұлтжандылыққа тәрбиелеу , өнерге қызығушылығын тудыру.
Топ болып жұмыс істеу дағдыларын дамыту.

---- Интерактивті тақта.
---- Түркі дүниесіне қатысты суреттер

---- Тақырыптық кесте
---- Қарахан мемлекетінің картасы
---- Қосымша материалдар:
Қазақстан тарихы.Аруна 2006ж

беру
--Сабақты бекіту
--Қорытындылау

Бауырмашыл болсаң тармақтысың
Өмірді өмірге жалғасаң,
Биіктеп ұшып самғасаң.
Көргенділік  көсемдік,
Істің

бәріне сай болсаң

Жақсылардың сөзі жатат жүректе,
           Ұйымшылдың жұмысы жүрет бірлікте.
   Сөз

жүйесін білгендер,
     Сөз маржанын шашады.
     Сөз төркінін танымаған,
  Сөз жолдарын шатады.