Презентация на тему Қазақстан доланаларын танып білу оқу үрдісінде пайдалану жолдары

ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ОЧЕРК...............................................
6
1.1 Зерттеу нысаны, әдістері және әдістерге сипаттама.................... 13
1.2 Қазақстандағы

долана (Grataegus L) туысына жалпы сипаттама (түр құрамы, таралу ерекшелігі, географиясы, экологиясы мен биологиясы).............................................................................................

16
1.3 Долананың емдік қасиеттері, химиялық құрамы, қолданылуы және экологиялық төзімділігі.....................................................................30
2
БОРАЛДАЙТАУДАҒЫ САРЫ ДОЛАНАНЫҢ СИРЕК ОРМАНДАРЫ ФЛОРАСЫНЫҢ БИОМОРФОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ....................................................................................
37
2.1 Боралдайтаудың физикалық-географиялық жағдайы....................... 37
2.2 Сары долана сирек ормандарының фитоценоздық сипаттамасы.... 38
2.3 Сары долананың биоморфологиялық сипаттамасы............................ 41
2.4 Сары долана сирек ормандарының флорасы....................................... 46
3 ҚАЗАҚСТАН ДОЛАНАЛАРЫНЫҢ АНЫҚТАҒЫШ КІЛТТЕРІ ЖӘНЕ КОНСПЕКТІСІ............................................................................ 51
3.1 Доланалардың шаруашылық маңызы................................................... 53
3.2 Долана туралы ғылыми мәліметтерді оқу үрдісінде пайдалану.... 56
ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................... 59
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.............................................. 60
ҚОСЫМША.............................................................................................. 67

рухтан сақтайды деген ұғым болған. Сондықтан да ежелгі гректер

есікке долананың бұтақтарын іліп қоятын болған. Ежелгі кельт елінде долана - қыс және қараңғылық ағашы, ал Молдовада жамандық ағашы. Аяқтағы ісік аурулары мен жамандық атаулының барлығы осы долана кесірінен деп ойлаған.
Долана жайлы алғашқы деректер ежелгі грек философы Феофрасттың еңбегінде келтірілген. Кейін, біздің дәуіріміздегі І ғасырда Диоскоридтің еңбегінде долананы асқазан-ішек аруларында, семіздік, қан ағу, бүйрек жұмысының бұзылуы, әсіресе зәр жүйесіндегі тас ауруларын емдеуде қолданылатыны туралы ақпараттар жазылған. Еуропалық ғылыми медицинада долана ХІХ ғасырда пайда болды. Сол кездегі ғалымдардың пікірі бойынша долана ашылған бағалы жаңалық болды, себебі оның емдік қасиеті жүрек ауруларын емдеуде жоғары бағаланды. [1]
Долана Қазақстанның таулы аймақтарында жиі кездеседі. Тікенекті бұталы өсімдік немесе шағын ағаш түрінде кездесетін долананың биіктігі шамамен 2-8 м болып келеді. Жапырақтарының ұзындығы 6 см, ені 4-5 см көлемінде. Қалың гүлдеу жалпы долана туысының түріне тән. Гүлдері қызыл, ақ, қызғылт түсті болады. Мамыр айының соңында гүлдері шыға бастайды да, маусымның ортасына таман гүлдеп бітеді. Гүлдегеннен кейін кішігірім қызыл, сары, кейде қара түсті домалақ жеміс береді. Жас көшеті жеті жылдан кейін ғана жеміс салады. Долананың шаң мен газға төзімділігін және ауа тазартатын қасиетін ескере отырып, оны қала көшелеріне молынан егеді. Бірақ, қала көшелеріне егілген долананың жемісін жеуге болмайды. Бойы аса биік емес, әрі тікенекті болғандықтан долананы көбінесе жасыл қоршау жасауға қолданады. Жаз айларында қырқып-пішіндеуге болады. Өсуі жай болғанымен, долана төзімді ағаш болып саналады. .

елді мекендердің ландшафттарын абаттандырудағы сапаны жоғарылатады. Оның бағалануы үш

дәрежеде:
1 – биік;
2 – орташа;
3 - аласа.
II Гүлдеуі:
1 – қалың;
2 – орташа;
3 – аз.
III Жемістеуі:
1 – қалың;
2 – орташа;
3– аз.
IV Өркен қалыптастыру қабілеті:
1 – жоғары;
2 – орташа;
3 – төмен.
V Биікке өсуі:
1 – биік;
2 – орташа;
3 – аласа.

өркендері үсіп кетеді;
3 - екіжылдық өркендері үсіп кетеді;
4 -

бүкіл жербеті бөлігі үсіп кетеді;
5 - өсімдік түгел үсіп кетеді.
VII Көзмөлшері арқылы қуаңшылыққа төзімділігі:
1 – өсімдікке қуаңшылықтың әсері жоқ;
2 – жапырақ тургоры байқалады;
3 – біржылдық өркендерінің жоғарғы бөліктері қурайды;
4 – көпжылдық өркендердегі жапырақтары қурайды;
5 - көпжылдық өркендері қурайды;
6 – өсімдік толық қурайды.
VIII Зиянкестер мен ауруларға төзімділігі:
1 – төзімді;
2 – төзімсіз.

жапырақтары үшбұрышты жұмыртқа тәріздес, ұзындығы 3,5-10 см, ені 2,5-9

см,ұшы үшкір және түбі кең сына тәріздес, 7-9 қалақты, жиегі өткір тісшелі,

Ағаштарының биіктігі 6-10 м; бұтақтары тікенексіз,жас бұтақтары үлпілдек; жапырақтарының ұзындығы (3) 4-6 см,ромб немесе кері кең жұмыртқа тәрізді, түбі кең сына тәріздес, 5 сирек 7 қалақты, қалақтары сопақша; гүлшоғыры 6-14; гүл сағағының ұзындығы 3-7 мм;

бұтақтары тікенексіз, кейде жіңішке тікенекті. Жемістері қара қошқыл, жалпақ

эллипс немесе дөңгелек тәрізді, диаметрі 9-14 мм.

Аласа тікенектерінің ұзындығы 6-15 мм, тік және жуан; жапырақтары сағақты, көрінісі кең жұмыртқа тәріздіден ромб тәріздіге дейн, түбі сына тәріздес, 5-7 бөлікті (жеміссіздерінде 5-9 бөлікті),қалақтәрізді жиі тілімделген, гүлдері көп гүлшоғырды құрайды

Ағаштары тікенексіз, немесе аздаған жіңішке тікенекті, ұзындығы 12-15 мм; жапырақтарының ұзындығы 10-30 мм, ені 7-30 мм, жеміссіз өркенінде 5 см дейін жетеді; жапырақтарының түсі жасыл, төменгі тұсы ашықтау түске енеді,жапырақтың үстінгі беті сирек түкті, жүйкеленуі күрделі.

жылтыр, кей түрлерінде ұзындығы 1-1,5 см болатын тікенектері болады;

жапырағының ұзындығы 4-10 см, ені 3-8 см, пішіні жұмыртқа тәрізді, қалақтары 5 бөлікке бөлінген;

Жапырақтары жалпақ эллипс тәрізді, эллипс-жұмыртқа тәрізді, сирек жалпақ жұмыртқа тәрізді, жапырақ түбі дөңгеленген немесе қиықталған, жапырақ шеті ұсақ ара тәрізді тісшелі, жоғары жағында қысқа қысыңқы түктері бар.

Жапырақтары біршама ірі және әдетте азды-көпті жағдайда жұқа, жалпақ тақталы немесе қауырсынды, жапырақ түбі жалпақ сына тәрізді, төменгі жағы жалаңаш, ал жүйкенің жоғары жағында кейде сирек түкшелері болады.