Презентация на тему СӨЖ Көмірсулар

жолмен ыдырауы.
Глюконеогенез.
Глюкозаның пентозофосфаттык жолмен ыдырауы.
Гликогеннін алмасуы.

ағзаға өте қажет. Олар да ақуыздар сияқты клетканың кұрамында

болып, тірі клетканың, мүшенін одан әрі бүкіл ағзаның тіршілігі үшін кажет заттар.

және олардың туындылары: пентозалар (рибоза), гексозалар (глюкоза

және фруктозапар), гептозалар (седогептулоза), глюкурон қышкылы, галактурон қышқылы т.б. нуклеозидтер, глюкоза - 6 -фосфат, фруктоза - 6 - фосфат.
2. Олигосахаридтер қүрамында 2, 3, 4, 5 ...10 моносахаридтер болатын көмірсулар тобы. Дисахаридтер: мальтоза, сахароза, лактоза, трисахаридтер, т.б.
3. Полисахаридтер - моносахаридтердің калдығы 10 - нан жоғары болады. Полисахаридтердің екі тобы белгілі: a) гомополисахаридтер: крахмал, гликоген. Б) гетерополисахаридтер: гетерогликандар, гиалурон кышқылы, хондроитинсульфат, дерматансульфат, кератансульфаттар.

болатын крахмал мен гликоген аткарады. Клеткадағы қор ретінде жиналған

крахмал мен гликоген керек кезінде тез глюкозаға айналады. Тамақпен бірге түскен гликоген мен крахмал ac қорыту жолдарындағы ферменттердің катысуымен глюкозаға айналады.
2. Тіректік қызмет өсімдіктерде целлюлоза, адам сүйегінде хондрорггинсульфат тіректік кызмет атқарады.
3. Қорғаныштьщ кызмет - кышкылдык гетерополисахаридтер: гиалурон қышқылы, кератансульфат биологиялық майлағыш зат ретінде қолданылады. Қан тамырларында ac корыту жолдарында, өңеште, колкада, буындарда қорғаныштык кызмет аткарады.
4. Гидросмостык және ионды реттеушілік кызмет. Мысалы: гиалурон қышқылы гидрофильді молекула, ол клетка-аралык cy молекулаларын және катиондарды байланыстырып, клетка-аралык осмостык кысымды реттеп отырады.
5. Кофакторлык кызмет. Кейбір гетерополисахаридтер кофакторлык кызмет атқарады. Мысалы: гепарин ақуызбен байланысып белсенді полисахаридті-ақуыздық комплекс түзіп канды үюдан сақтауға катысады, кандағы майлардың ыдырауын күшейтіп, олардың қандағы мөлшерін азайтуға да ықпалын тигізеді.

моносахаридтерге дейін ыдырауы және осы моносахарид күйінде ішектен қанға

сіңірілуі.
2. Бауырда және басқа үлпаларға гликогеннін синтезделуі және ыдырауы.
3. Клеткаға канмен түскен глюкозаның оттегінін катысуымен жөне оның қатысуынсыз әрі қарай ыдырауы.

алмасуы кезІндегі заттардан түзілуі. Мысалы: глицериннен, сүт қышкылынан, амин

кышкылдарынан пирожүзім кышқьшынан т.б. заттардан глюкозаныңтүзілуі.

Онын ыдырауын 3 кезеңге бөлуге болады:
1. Глюкозаның

пирожүзім қышқылына дейін ыдырауы.
2. ПирожүзІм қышқылынын тотыға декарбоксилденуі және ацетил - KoA күйінде лимон қышкьшдарының цикліне қатысуы.
3. Митохондриядағы электрондарды тасымалдау тізбегі, Осы көрсетілген процестердің нәтижесінде пирожүзім қышқылы СОа және Н2О дейін ыдырап, бөлінген энергия АТФ-тің синтезі үшін жүмсалады. Глюкозаның пирожүзім кышқылына дейін ыдырауының өзін 2 сатыға бөлуге болады.

яғни гексозаның триозаға айналу процесі жүреді:

6 моль АТФ субстратты фосфорлану нәтижесінде: яғни 7-, 10-

және цитратты кезеңде екеуі синтезделеді.
2. 30 моль АТФ дегидрлену реакциясы кезінде, НАД+ акцептор ролін аткарғанда түзіледі (p/o=3).
3. 4 моль АТФ убихинон акцептор ролін аткарған кезде түзіледі (p/o=2).
Глюкозаның 1 моль ыдырағанда АТФ-тың 40 молекуласы түзіледі. Реакцияның басында 2 моль АТФ жүмсалғандықтан, онын таза шығымы 38 моль болады. Глюкоза толық ыдырағанда 2880 кДж/моль энергия түзіледі, АТФ гидролизі кезіндегі босайтын энергия 50 кДж/мольге тең. АТФ синтезі үшін глюкозаның ыдырауы кезінде 38 50-1900кДж, яғни барлык энергияның 65% жүмсалады. Бүл АТФ синтезіне жұмсалатын энергиянын ең жоғарғы мөлшері, ал ic жүзінде 38 моль АТФ-тың орньша 25 моль ғана АТФ түзіледі.

да, қалғандары митохондрийде орналаскан.
Осындай жолдармен глюкозаның аэробты жолмен

ыдырауы, барлык мүшелер мен ұлпаларды АТФ-пен қамтамасыз етеді. ӘсІресе, ми клеткалары глюкозаның аэробты жолмен ыдырауына тәуелді болады. Себебі, тәулігіне 100 г глюкоза тек қана мидың жүмысьша қажет екен.

жеткілікті түрде түспей калған кезінде, (гипоксия) аздап тірі клетканың

тіршілігін қолдайтын бірден-бір жол болып табылады. Анаэробты гликолиз барлық клеткалар мен үлпаларда жүре алады, себебІ барлык клеткаларда бүл процестерге қажет ферменттер тобы жеткілікті мөлшерде болады. Ал, митохондриі тіптен болмайтын эритроциттерде, анаэробты гликолиз оған кажетті АТФ-пен қамтамасыз ететін негізгі жол болып табылады.
Адам агзасьша кауіп-катер төнгенде сүйектің бүлшықеттерінде энергияның қажетгілігі 100 ece, ал жүрек бүлшыкеттерінде 10 ece артады. Қан оттегіні тасымалдап жеткізе алмайды. Бұл жағдайда да анаэорбты гликолиз айтарлыктай орын апады. Ауыр дене еңбегімен шұғылданғанда бұлшыкеттердегі сүт қышқылының концентрациясы 10 есеге дейін артады. Егерде анаэробты және аэробты гликолизді салыстырып, олардың жалпы реакция тендеуін жазатын болсак, анаэробты жолмен салыстырғанда аэробты жолмен энергияны 19 ece артық мөлшерде камтамасыз етеді.
С6Н12О6 + 2АДФ + 2Н3РО4 ^2CHrCHOH-COOH + 2АТФ
СвНІзОб + 38АДФ + 38Н3РО4 ^6СО2+ 6Н2О + 38АТФ

екі молекула триоза, яғни

3 фосфодиоксиацетонмен 3 - фосфоглицериальдегидтІң түзілуі байкалады.

кезінде ЗФГА тотығь 1,3 дифосфоглицерин қышкылы айналу нәтижесінде НАДН-Н*

түзІледі. Ен осы НАДН-Н+ анаэробты гликолиздін соңғы реакциясы пирожүз қышқылының сүт кышқьІлына айналуына жұмсалады.



Анаэробты жолмен глюкозаның ыдырауы кезінде 4 молекула АТФ субстратты фосфорлану нәтижесінде түзіледі.

бірі сүт қышкылы. Ауыр дене еңбегінен кейін бүлшықеттерде жиналған

сүт кышкылының онан әрі тағдыры қандай деген сүракка енді жауап беруге болады. Сүт қышқылынын кайтадан колданудың бірден-бір жолы лактатдегидрогеназа ферментінің әсерінен оны каЙтадан ПЖҚ-на айналдыру, бұл процесс бауырда жүреді. Осыны Кори циклі немесе глюкоза - сүткышкылдык цикл деп атайды.

жолымен ыдырауынан басқа, арнайы, клеткаға қажетті заттар түзетін жолдары

бар. Солардын бірі пентозофосфаттык жолмен ыдырау. Глюкоза осы жолмен ыдырағанда 2 ерекше зат түзІледі, олар: НАДФН-Н* рибоза-5-фосфат, НАДФН-Н - химиялық энергияның тасымалдаушысы болып табылады және де ол энергияны өзінің тотыксыздандырғыш қабілеті арқылы жеткізеді. НАДФН-Н*-тың бұл функциясы әсіресе, стероидтардын және май кышкылдарының биосинтезі жүретін үлпалар, сүт бездерінде, бауырда, бүйрекүсті безінін кыртысты кабаттарында ете манызды орын алады.

дейін дегидрленуі. Бүл реакпияның ферменті глюкозо-6- фосфатдегидрогеназа.

реакциянын ферменті лактоназа.

дегидрленуі және декарбоксилденуі. Бұл реакцияның ферменті 6-фосфоглюконат-дегидрогеназа.

етуімен рибозо-5-юсфатқа айналуы.

ТПФ жетіспегенде "Вернико - Корсаков

З-фосфоглицерин альдегидімен

және тағы да бір ксилулозоЧэ-фосфаттың

катысуымен жүріп, бүл реакциянын нетижесінде фруктозо-6-фосфат пен З-фосфоглицерин альдегиді түзіледі





Осы екінші кезеңнің жалпы теңдеуін жазсак:
2 ксилулозо-5-фосфат + рибозо-5-фосфат 2фруктозо-6-фосфат + З-ФГА

пектозофосфаттық жолмен ыдырауы кезінде баска синтездік реакцияға кажетті НАДФН-Н+

және рибозо-5^осфат сияқты заттар түзіліп, бүл процестің екІ жақты яғни амфиболиттік ролін көрсетеді.
2. Осы жолмен түзілген кейбір заттардын гликолизге қатысуы нәтижесінде энергия түзіліп, бүл жолдың энергетикалык ролін көрсетеді.
3. НАДФН'Н+ және рибозо-5^осфат баска заттардың сннтезіне және заласыздандыру реакцІ^ларына катысып, бүл жолдын тағы да бір манызды ролін көрсетеді. Мысалы: НАДФН-Н+:
1) улы заттар мен дәрі-дәрмектерді залалсыздандыруға;
2) май қышқылдарының синтезі мен корлық және қүрылымдық майлардың синтезіне;
3) холестерин, өт қышқылдары, стероидты гормондардың, Д дәруменінің синтезіне;
4) аммиакты залалсыздандыру реакцияларына кажет.

жолдармен жүретін карама-карсы процесс. Осы екі процестің аркасында кандағы

глюкозаның мөлшері калыпты бір мөлшерде болып, артык глюкоза кор ретінде, бауырдағы гликогеннің синтезІне жұмсалады.

түзіледІ. Әсіресе белсенді түрде сүйек бұлшықеті мен бауырда жүреді

болады:





Гликогенфосфорилаза екі турлі күйде болады: 1} белсенді (фосфорланған)- тетрамер

2) белсенді емес (дефосфорланған) - димер
Ферменттін бұл екі түрі бір-бІріне айнала алады.
киназа
1) 2 фосфорилаза "в" + 4 АТФ фосфорилаза "a" + 4 АДФ
фосфатаза
2) фосфорилаза "a" + 4 Н2О 2 фосфорилаза 'B' + 4 Фн