Презентация на тему Память и ее виды

haqqında elm" deməkdir. Psixologiya termini evristik baxımdan elmin predmetini

dəqiq ifadə edir: psixologiya psixika haqqında elmdir. Psixologiya elminin predmeti mürəkkəb və çoxcəhətlidir.

Psixologiya

şəklində ilk dəfə olaraq Aristotelin (eramızdan əvvəl IV əsr) "Ruh haqqında"

traktatında şərh olunmuşdur. Traktat psixologiya yox, "ruh haqqında" adlanır. Bu da təsadüfi deyildir. Uzun müddət (XIX əsrin sonlarına qədər) psixologiya elmi fəlsəfəyə aid fənn hesab olunub. Avropa ədəbiyyatında mental (latın sözü olub "psixi olan" deməkdir) fəlsəfə, ruhiyyat, pnevmatalogiya (pnevma – yunan sözü olub nəfəs, ruh deməkdir) adlandırılmışlar.
XVIII əsrin sonuna qədər psixologiya sözü nə ingilis, nə də fransız ədəbiyyatında işlənmişdir. Alman ədəbiyyatında isə psixologiya sözü ensiklopedist alim Xristian Volfun 1732-ci ildə "Emprik psixologiya" və 1734-cü ildə "Rasional psixologiya" kitabları nəşr olunandan sonra məlum olmuşdur.
Azərbaycanda psixologiya termini XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində rus psixoloqları vasitəsilə işlənməyə başlanmışdır.

Psixologiyaya tarixi baxış

insanı öyrənir. Bu elmlər öz- özlüyündə təbiət, humanitar və

sosial elmlər olmaqla üç əsas qrupa ayrılır. İnsan adlı ali, biososilal varlıq qeyd olunan qruplara daxil edilən bir çox elmlərin tədqiqat obyektidir. Lakin insanı öyrənən elmlər özlərinin predmetinə görə, yəni insanı hansı cəhətdən öyrənmələrinə görə bir-birindən fərqlənirlər.
Psixologiya sözü iki yunan sözünün - "psyuxe" - ruh, ruhi aləm, "loqos" - bilik, öyrənmək, elm sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir, "psixika haqqında elm" deməkdir. Psixologiya termini evristik baxımdan elmin predmetini dəqiq ifadə edir: psixologiya psixika haqqında elmdir. Psixologiya elminin predmeti mürəkkəb və çoxcəhətlidir. Psixologiya elmi həm də fəaliyyət və ünsiyyətin psixoloji problemlərini öyrənir. Psixika fəaliyyət və ünsiyyət prosesində müxtəlif formalarda təzahür edir.

Psixologiyanın obyekti və predmeti

predmeti də dəyişir.İlk dövlərdə psixologiyanın predmeti ruh,sonra dərketmə,davranış, şüursuzluq

və s. olmuşdur. Müasir dövrdə isə psixologiyanın predmeti iki istiqamətdə araşdırılır:
-birinci, psixi proseslər,psixi xassələr və psixi hallara görə;
- ikinci, insanın psixi həyatının faktlarına,psixoloji qanunlara və psixi fəaliyyətin mexanizmlərinə görə .

 Psixologiya elminin predmeti

sadə bir misalla aydınlaşdıraq.Tutaq ki, bir insan saçını düzəltmək

üçün güzgüyə baxmalıdır. Güzgü qarşısında dayananda güzgüdə onun əksi alınır. Bu, mexaniki inikasdır, lakin buna baxmayaraq inikas üçün səciyyəvi olan ən ümumi xüsusiyyətlər bu misalda aydın görünür. 1.Əgər insan olmasaydı onun güzgü qarşısında əksi alınardımı? Əks olunan, yəni insan-birincidir, əks edən, yəni güzgüdəki şəkil-ikincidir. 2.Əks edənlə əks olunan arasında səbəb asılılığı mövcuddur. Məsələn, insan sağa dönəndə şəkil də dəyişir. 3. Güzgüdəki şəkil həmin insana oxşayırmı? Bəli, oxşayır. Bu, o deməkdir ki, əks edənlə əks olunan arasında oxşarlıq mövcuddur. Onlardan biri digərinin surətidir, şəklidir, obrazıdır. Görəsən, obyektiv aləm insanın da beynində güzgüdə olduğu kimi əks olunurmu? Nəzərdən keçirdiyimiz xüsusiyyətlər inikasın bütün formaları üçün səciyyəvidir. Lakin cansız təbiətdə, bitkilər aləmində, heyvanlarda və nəhayət, insanlarda inikas keyfiyyətcə müxtəlif formalarda özünü göstərir.

PSİXİKA NƏDİR?

gələn psixikanın faktları, qanunauyğunluqları və mexanizmləri haqqında elmdir

fundamental sahəsini ümumi psixologiya təşkil edir. Bütövlükdə psixikaya aid

problemləri öyrənməklə yanaşı ümumi psixologiya psixi proseslər, psixi hallar və xassələrlə bağlı konkret məsələlərin öyrənilməsi ilə də məşgul olur. Psixologiyanın maraqlandığı əsas obyekt insan olduğuna görə ümumi psixologiya birinci növbədə insanın şəxsiyyəti, fəaliyyəti, ünsiyyəti idrak prosesləri ilə, hissləri və iradi fəaliyyəti, iradi tənzimi ilə baglı məsələlərin araşdırılmasına diqqət yetirir, onları həm nəzəri, nəm də eksperimental planda öyrənir. Psixologiya elminin predmetini təşkil edən hadisələr də məhz özünün mürəkkəbliyi və çətin dərk olunması ilə fərqlənir. Həmin hadisələr hələ qədim zamanlardan insanların diqqətini cəlb etmiş, bu sahədə müxtəlif fikirlərin, görüşlərin meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Psixologiyanın öyrəndiyi bu hadisələr psixi hadisələr adlandırılmışdır. Psixi hadisələrin təsnifi və onun strukturu müxtəlif mövqelərdən şərh olunmuşdur. Bu sahədə daha çox diqqəti cəlb edən psixi hadisələrin üç qrupa ayrılması ilə bağlı olan fikirlərdir: psixi proseslər, psixi hallar, psixi xassələr

şərti olaraq 3 əsas qrupa ayırmaq olar:

(duyğu, qavrayış, diqqət, hafizə, təfəkkür, nitq və təxəyyül), iradi

proseslərə və emosional proseslərə birlikdə psixi proseslər deyilir. Başqa sözlə, psixi proseslər özləri də üç yarımqrupa bölünür: idrak prosesləri, hissi proseslər, iradi proseslər.

vəziyyətlər da müxtəlifdir. Şən əhval, affektlər, ehtiraslar, dalğınlıq, inamsızlıq,

şübhə və s. psixi hallara misal ola bilər.

tutur. Temperament, xarakter və qabiliyyətlər əsas psixi xassələrdir. İnsanın onun

üçün səciyyəvi olan keyfiyyətlərini (ağlın tənqidiliyi və ya müstəqilliyini), emosional xassələrini (tez özündən çıxma, emosionallıq) və s. də psixi xassələrə aid edirlər

ünsiyyət, kütləvi psixi hadisələr (azarkeş və tamaşaçıların, mitinq iştirakçilarının

hərəkətləri və s) də mühüm yer tutur.

əlaqəlidirlər. Onlardan biri adətən o birisinin sasında əmələ gəlir.

Psixi halətlər və ya vəziyyətlər ayrı-ayrı psixi proseslərin, məsələn, əhvallar, affektlər hisslərin, dalğınlıq diqqətin, iradənin, şübhə təfəkkürün təzahürü kimi özünü göstərir. Onlar isə möhkəmlənib bir adamı başqasından fərqləndirən psixi xassə kimi təzahür edə bilər.

və təxəyyülü, iradəni və hissləri psixi proses adlandırırlar, Halbuki

şübhəni və ya dalğınlığı psixi hallar, temperament, xarakter və ya qabiliyyətlərə psixi xassələr deyilir. Proses latın sözü olub hər hansı bir hadisənin başlanması, gedişi və inkişafı mərhələlərini əks etdirir. Bu baxımdan bütün psixi hadisələr - istər psixi xassələr, istərsə də psixi hal və xassələr prosesual xarakter daşıyır. Məsələnin belə qoyuluşuna ilk dəfə diqqəti rus alimi İ.M.Seçenov cəlb etmişdir.

"Proses", "hal" və "xassə" nə deməkdir?

yardımçı olmaqla təsnif edirlər. Əsas metodlara müşahidə və eksperiment

metodlarını aid edirlər

Psixologiya elminin vəzifələri, tədqiqat üsulları və sahələri

yolu ilə empirik məlumatların əldə edilməsindən ibarət əsas tədqiqat

metodudur. Psixoloqun şəraitə, psixi hadisələrin gedişinə qarışmaması, müdaxilə etməməsi müşahidə metodunu xarakterizə edən başlıca xüsusiyyətdir. Müşahidə planlı, məqsədəmüvafiq şəkildə həyata keçirilir. Müşahidə metodunun üstün cəhəti ondan ibarətdir ki, bu zaman üzərinə müşahidə aparılan bundan xəbər tutmur, müşahidə təbii şəraitdə (iş zamanı, oyun, dərs və s.) aparıldığına görə öz hərəkətlərində dəyişiklik etmirlər.

Müşahidə -

təzahürünü izləməklə həyata keçirilir. Məsələn, müəllimin izahına şagirdlərin münasibətini

aşkara çıxarmaq üçün həmin anda onların üzərində aparılan müşahidə buna misal ola bilər.
Uzunmüddətli müşahidəyə bütün dərs və ya bütün rüb ərzində aparılan müşahidələri aid etmək olar. Dövrü müşahidəyə gəldikdə bu müəy­yən dövrlərdə, məsələn hər rübün sonunda eyni bir psixi hadisənin təzahürünü izləməkdən ibarətdir. Dövrü müşahidə psixi hadisənin inkişaf dinamikasını aşkara çıxarmağa imkan verir. Sistematik müşahidə də inkişaf dinamikasını aşkara çıxarmağa xidmət edir. Lakin burada müşahidə arası kəsilmədən uzun müddət məsələn, bütün dərs ili, müəyyən yaş dövrü ərzində aparılır. Müşahidənin nəticələri qeydə alınır, sonradan təhlil və ümumiləşdirmə əsasında müvafiq nəticələrçıxarılır.

Müşahidə qısamüddətli, uzunmüddətli, dövrü və sistematik ola bilir.

psixoloq psixi hadisələrin gedişinə qarışır, tədqiqatın təşkili üçün qarşısına

qoyduğu məqsədə müvafiq olaraq şərait yaradır. Bu, müşahidə zamanı şəraitə tam nəzarət edə bilməməklə bağlı çətinliyi aradan qaldırır.

Eksperiment-

irəli sürülmüşdür. Təbii eksperimentin məqsədi eksperiment zamanı psixi hadisələrin

təzahürünə təsir göstərə biləcək amilləri aradan qaldırmaqdan ibarət olmuşdur. Bu cür  eksperiment təbii şəraitdə (təlim, əmək, oyun şəraitində) həyata keçirilir. 
 Laborator- Laborator eksperimentə gəldikdə bu laboratoriya şəraitində, xüsusi cihazların köməyi ilə həyata keçirilir. Müasir dövrdə psixi hadisələrin təzahür xüsusiyyətlərini aşkara çıxaran qurğular hazırlanmışdır ki, onların köməyi ilə tutarlı elmi nəticələr əldə etmək mümkündür. Digər bir əsasa görə eksperimentin daha iki növünü qeyd edirlər

Eksperimentin növləri:

nisbətən müstəqil şəkildə inkişaf edən müxtəlif sahələri vardır. Məhz

buna görə də «psixologiya elmi» deyil «psixologiya elmləri» termininin işlədilməsi daha çox yerinə düşərdi. Belə ki, hər 4-5 ildən bir psixologiya elminin yeni bir sahəsinin yaranmasının şahidi oluruq.
Psixologiyanın çoxsaylı sahələrini təsnif etmək üçün müxtəlif prinsiplərdən istifadə olunur. Hər şeydən əvvəl psixoloji fənnləri fundamental və tətbiqi, ümumi və xüsusi olmaqla təsnif etmək mümkündür.

Psixologiya elminin əsas sahələri

münasibətinə görə.

Müasir psixoloji fənnləri təsnif etmək üçün mövcud ədəbiyyatda

aşağıdakı üç prinsipdən də istifadə olunur:

psychology)
Təcrübi psixologiya (ing. Experimental psychology)
Fizioloji psixologiya (ing. Physiological psychology)
İnkişaf

psixologiyası (ing. developmental  psychology)
Sənaye və Təşkilat psixologiyası (ing. Industrial & Organizational psychology, aka IO psychology)
Təhsil psixologiyası (ing. Educational psychology)

Psixologiyanın sahələri

neçə istiqamət və məktəblər meydana çıxdı. Bura psixoanaliz, biheviorizm,

qeştalt psixologiya, marksist psixologiya istiqamətləri və mək­təblərini aid etmək olar.Onların hər birinin öz predmeti və tədqiqat metodları da formalaşmışdı.

Psixoloji istiqamət və məktəblər.

əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərində Edvard Torndaykın (1874-1949) heyvanlar üzərində

apardığı tədqiqatlarla başlayır. Lakin buna baxmayaraq həmin cərəyanın nəzəri lideri Con Uotson (1878-1958) hesab olunur.
Bihevioristlərə görə davranış ancaq xarici stimullarla şərtlənən sekretor və əzələ reaksiyalarından təşkil olunmuşdur. Onların fikricə davranışın təhlili ciddi surətdə obyektiv xarakter daşımalıdır.
Bihevioristləri vərdişlərin öyrədilməsi və formalaşması maraqlandırır. Onların fikrincə psixoloq məhz davranışı öyrənməlidir, belə ki, davranış bizim bilavasitə müşahidə edə biləcəyimiz yeganə amildir

Biheviorizm

sübut tapmır, Cemsin nəzəriyyələrinə baxmayaraq, o yalnız daim genişlənən

davranışı sübut olunmuş hesab edir”. Uotsona görə, davranış – reaksiyalar sistemidir. Reaksiya – biheviorizmin inkişafı ilə əlaqədar olaraq psixologiyaya daxil edilmiş yeni bir anlamdır. Uotson belə hesab edirdi ki, insanın davranışı hər hansı bir təsir nəticəsində mümkündür. Ona görə, elə bir fəaliyyət yoxdur ki, onun arxasında insanı bu və ya digər hərəkətə təhrik edən stimul (xarici qıcıqlandırıcı) olmasın.

– sosial mü­hit­­də baş verən qlobal çevrilişlərin yeni dalğası

ilə üz-üzə gəldi. Ka­pi­ta­lizm cə­miyyətini xarakterizə edən sənaye çevrilişləri, dünya xəritəsini iki də­fə kök­lü surətdə dəyişən iri miqyaslı dünya müharibələri və onlardan son­ra mey­dana çıxan “müharibə sindromu”, psixi travmalar Psixologiya və psi­xi­at­riya elmini yenidən və tamamilə fərqli bir məzmunda diqqət mərkəzinə gə­­tirdi. Bir tərəfdən, tibbin bu yeni sahəsi Psixologiyadan ayrılıb özünün kli­­nik sahələrini yaratmalı oldu, digər tərəfdən isə, Psixologiyanın ictimai dü­­şüncə sahələri ilə kontaktları, elmi - nəzəri tədqiqatlara yeni bir istiqamət ver­­di. Psixiatriya, Psixologiya sosiallaşdıqca, incəsənət, hüquq, din və digər ic­­timai şüur sahələrinin məzmununda açıq-aydın deformasiyalar gö­rü­nür­dü. Ar­­tıq psixoanalizin meydana çıxması üçün tarixi şərait yaranmışdı. Karl Yas­persin tarixi periodizasiya ilə ictimai – sosial hadisələri əlaqələndirən xü­susi mühitin mövcudluğu haqqındakı fikirləri özünü doğruldurdu, onun za­man müstəvisində müvəqqəti dayanıqlıq kimi xarakterizə etdiyi “məh­sul­dar dövr”, (“osoboye vremya”) gəlib çatmışdı. Uzun müddətli təkamülün nə­­ticələrini ümumiləşdirmək üçün ərəfə yetişmişdi. Məhz buna görə Ziqmund Freyd (1856-1939) Psixologiyanın tibbin çərçivəsindən qopub ictimai həyat sahələrinə tətbiqində peripetik çevriliş edə bildi.
 

Psixoanaliz.

tanınmış amerikan psixoloqu Abraham Maslounun rəhbərliyi ilə, psixoanaliz və

biheviorizmə alternativ olan həyataqabil bir nəzəriyyə yaratmağı qarşısına məqsəd qoydu. Müəyyən mənada ekzissensial fəlsəfəyə əsaslanan bu yeni cərəyan, adı çəkilən hər iki psixoloji cərəyandan fərqli olaraq, insanın taleyinin hansısa irrasional həvəslərdən və ya ətraf dünyanın dəyişkənliklərindən asılı olmayıb, tam şəkildə insanın öz ağlı və düşüncəsindən asılı olduğunu iddia edirdi.

Humanist psixologiya

vücud əmələ gətirən yekdil sistemdir[1]. Hüceyrədən ibarət olub, qeyri-canlı

materiyadan onu fərqləndirən amillərə malik olan bioloji vücuddur. Bilinən bütün orqanizmlər bu xarakterlərin bir çoxuna sahibdir: nizamlılıq, böyümə və bölünmə, inkişaf, çoxalma, maddələr mübadiləsi, qıcıqlanma, uyğunlaşma (adaptasiya) və xarici mühitlə daxili mühitin fiziki və kimyəvi tarazlığını saxlama (hemostaz)[2]. Biologiyanın əsas predmetidir.

oxşar hüceyrələr və hüceyrəarası maddələr birləşib toxumanı əmələ gətirir.

Orqan (üzv) bədənin müəyyən forması, quruluşu, yeri olan, bir və ya bir neçə funksiyanı yerinə yetirən hissəsinə deyilir. Orqanların bir qismi bədən boşluğunda yerləşir ki, bunlara daxili orqanlar deyilir. Hər bir orqan bir neçə toxumadan əmələ gəlmişdir, lakin bunlardan biri həmişə çoxluq təşkil edir və orqanın əsas funksiyasını müəyyən edir.
Yüksək orqanizmlərdə hər bir orqanda qan damarları və sinirlər vardır. Quruluşuna, vəzifəsinə və inkişafına görə bir-birinə oxşar orqanların məcmusuna orqanlar sistemi deyilir. Ümumi funksiyanı birgə yerinə yetirən müxtəlif quruluşa və inkişafa malik ayrı-ayrı orqanların və ya orqanlar sisteminin məcmusu aparat adlanır.
İnsan orqanizmi aşağıdakı sistem və aparatlardan ibarətdir: istinad-hərəkət aparatı, qan sistemi, ürək-damar sistemi, tənəffüs sistemi, həzm sistemi, sidik-cinsiyyət sistemi, daxili sekresiya vəziləri (endokrin sistemi), duyğu orqanları sistemi, sinir sistemi.

qanunlarını öyrənib dərk etməyə çalışan tətgiqatçıların qarşısına çəxan ən

mürəkkəb problemlərdən biri olmuşdur.Materialist məsləkli alimlərpsixikanın meydana gəlməsini materiyanın uzunmüddətli inkişafı ilə izah edirlər. Materiyanın mahiyyətini tədqiq edərkən onlar materiyanın müxtəlif hərəkət formalarını öyrənirlər, çünki hərəkət materiyanın valıq forması, onun ayrılmaz daxili xassəsidir, hərəkətsiz, daimi sükünətdə olan materiya, ümumiyyətlə, mövcüt deyil. Aləmdəki bütün materiyalar, bütün qeyri-üzvi və üzvi təbiət hərəkət, dəyişilmə və inkişaf vəziyyətdədir.

olan insan beyninə qədər hər cür materiya maddi aləmin

ümumi keyfiyyəti olan inikas, təsirə cavab vermə qabiliyyətinə malikdir.
Cansız təbiətətdə hərəkət, dəyişilmə cismi və ya maddələrin mexaniki, fiziki və ya kimyavi şəkildə qarşılıqlı təsiri kimi meydana çıxa bilər.
Canlı materiyaya keçid zamanı onun hərəkət formaları da keyfiyyətcə dəyişir. Canlı materiya biolojı inikas formaları xasdır, canlı materiyanın müəyyən inkişaf mərhələsində isə keyfiyyətcə yeni inikas forması olan psixika meydana gəlir.