Презентация на тему Computer Science

can take a big toll over time. How to

stay limber :
Sit at arm’s length from monitor;
Screen should be low enough so you don’t have to flex your neck;
Minimize reflection on screen;
Keep elbows above keyboard;
Keep wrists, hands, thighs parallel to floor.
Computer measurement[‘meƷmənt] units

bufer yaddaşa yerləşdirir
Scrool Lock – skrolling (ekranı fırlatmaq) prosesini

dayandırır

olub Azərbaycan dilinə tərcüməsi “Disk əməliyyat sistemi”. DOS komputerlər üçün

nəzərdə tutulmuş kiçik və sadə bir əməliyyat sistemi növü olub,əsas vəzifəsi disket və sabit disk kimi saxlama mühitlərinin idarə edilməsidir.Komputerlərin digər funksiyaları:qrafika,səs,yazma,şəbəkədə gəzinmə,yaddaşa nəzarət,çoxlu istifadəçi və çoxlu iş xüsusiyyətləri DOS tərəfindən yerinə yetirilə bilir.DOS sistemləri 90-cı illərin ortalarına qədər demək olar ki,hər personal komputerdə öz vəzifəsini yerinə yetirmişdir.Bu gün computer dünyasının çox sahəsində qrafik əməliyyat sistemlərindən istifadə olunsa da,DOS sadə və kiçik olmaq üstünlüyü ilə müxtəlif əmrlər və nəzarət etmə sistemlərində öz həyatına davam etməkdədir.DOS-un tarixi komputerlərin tarixi ilə başlayır.DOS-da qrafik bir istifadəçi pəncərəsi olmadığından hər bir əməliyyat əmrlərlə və az sayda olan parametrlərlə həyata keçirilir.

Windows XP
Windows XP Maykrosoft şirkətinin personal komputerlər və server  istemləri üçün Windows NT-nin kernel sistemi üzərində qurulmuş olan 6-cı əsas distributividir.Windows XP 25 oktyabr 2001-ci il tarixində satışa təqdim edilmişdir.XP adı ingilis sözü olan “experience” sözündən gəlir və Azərbaycan dilində mənası “təcrübə” deməkdir.Windows XP hal-hazırda dünyada ən çox istifadə edilən əməliyyat sistemidir.Windows XP əvvəlki distributivlərindən fərqli olaraq tamamilə 32 bitlik Windows NT və Windows 2000 kernel sistemi üzərində qurulmuşdur.Onu da qeyd etmək lazımdır ki,Windows əməliyyat sisteminin əvvəlki versiyaları aşağıdakılardır:
Windows 1.0
Windows 2.0
Windows 3.0
Windows 95
Windows 98
Windows NT
Bu kernel system 16 və 32 bitlik tətbiqləri işlədə bilir və göy ekran səhvlərini azaldır.Windows əməliyyat sistemi ailəsinin Cairo,Nashville,Neptune,Odyssey kimi versiyaları satışa çıxarılmayaraq ləğv edilmişdir.Maykrosoft şirkəti Windows XP-in satışını 30 iyun 2008-ci il tarixindən etibarən dayandırmışdır:amma bəzi mini noutbuklarda hələ də qurulu olaraq XP gəlməkdədir.Windows XP Service Pack 2-nin də satışı 2010-cu ildə bitmişdir.Windows XP Service Pack 3 isə 2014-cü ilə qədər satılacaqdır.
Macintosh
Macintosh qısaca Mac olaraq tanınır və adını Macintosh alma növündən alır.Mac personal komputerlər istehsal edən Apple Computer İnc.  bir məhsulu olan əməliyyat sistemidir.Macintosh-un istehsalına 1984-cü ildə başlanılmışdır.Onu da qeyd edək ki,Apple şirkəti siçan və qrafik interfeysdən ilk dəfə istifadə edən şirkətlərdəndir.Macintosh-dan əvvəl Apple şirkətinin Lisa,Apple II,Apple III kimi sistemləri olsada 1986-cı ildə onların fəaliyyəti dayandırılmışdır və bütün məhsullar Macintosh adı altında toplanmışdır.Macintosh-un PowerPC arxitekturasını istifadə etdiyi 1994-2005-ci illəri arası onu x86 sinifli komputerlərdən ayıran ən məşhur xüsusiyyəti RİSC (Reduced İnstruction Set Computer) olmuşdur.Macintosh seriyalı komputerlər Apple şirkətinin öz məhsulu olan Mac OS əməliyyat sistemindən istifadə edirlər.Mac OS əməliyyat sistemi öz aralarında Mac OS Classic və Mac OS X deyə iki qrupa ayrılırlar.İki əməliyyat sistemi də bir-birindən tamamilə ayrı işləyirlər.Onu da qeyd edək ki,2009-cu ilin avqust ayında Mac OS X əməliyyat sisteminin ən son versiyası olan Snow Leopard satışa təqdim edilmişdir.Bununla da Apple şirkətinin istehsalı olan komputerlərdə sürət və performans dəfələrlə artmışdır.Apple şirkətinin istehsalı olan personal komputerlərə Maykrosoft və İntel şirkətinin istehsalı olan avadanlıqlar və ya proqram sistemləri yükləmək mümkün deyildir.

tərəfindən Bell Laboratori- yalarında yaradılmış olan çox istifadəçili və

çox vəzifəli quruluşu dəstəkləyən bir əməliyyat sistemidir.UNİX törəməli əməliyyat sistemləri çox prosessorlu bahalı komputerlərdən bir prosessorlu sadə ev komputerlərinə qədər bir çox cihaz üzərində işləyə bilən test edilmiş  strukturu ilə çox prosessorlu serverlərdə adətən standart halına gəlmişdir.UNİX-in əsası 1965-ci ildə MİT,AT&T Bell Labs və GE-nin birlikdə yaratdıqları MULTİCS (Multiplexed Operating and Computing System) layihəsi ilə atılmışdır.MULTİCS layihəsinin əsas hədəfi çox istifadəçili komputer sistemlərinə icazə verərək eyni vaxtlı məlumat paylaşmasını təmin edə bilməkdi.1969-c ildə layihə qarışıq bir şəkil almağa başlamış və AT&T Bell Labs layihədən çəkilmişdir.Bell şirkətində araşdırmaçı olaraq işləyən Ken Tompson MULTİCS proqramını stimulyasiya edən bir fayl sistemini kodlamaqla UNİX-in ilk distributivi olan UNİCS-i (Uniplexed Operating and Computing) meydana çıxardı.Bu versiya Assembler ilə yazılmışdı.1973-cü ildə Ken Tompson C dilinin yaradıcısı olan Denis Riçi ilə birlikdə əməliyyat sisteminin kernel sistemini C dili ilə təkrar kodlayaraq UNİX 5.0 versiyasını yaratdılar.Beləliklə də,UNİX C dilinin sayəsində müxtəlif avadanlıqlara uyğun olaraq təkrar dəyişdirilə bilən kodlardan ibarət bir əməliyyat sisteminə çevrilmişdir.
Linux
Linux UNİX-ə texniki mənada bənzəyən redaktə qabiliyyətli müstəqil bir əməliyyat sistemidir.Kernelin kodları GNU Ümumi Cəmiyyət Lisenziyası  ərçivəsində müstəqil olaraq dəyişdirilə istifadə edilə bilər.Linux hər hansı bir komputer sistemində problemsiz işləmə qabiliyyətinə malikdir. Çox geniş bir təchizat dəstəyinə malik olan Linux netbuk,noutbuk,server komputerləri,is stansiyaları,ağıllı telefon,stolüstü komputerlər kimi hər bir platformada tam bir uyğunlaşma içərisində işləmək qabiliyyətinə malikdir.Linux adətən server və iş stansiyalarında istifadə olunsa da onu şəxsi komputerlərdə də istifadə edənlər çoxluq təşkil edir.Təbii ki,bu halda redaktə edilən kodların və azad proqram anlayışının təsiri böyükdür.Windows XP və Mac OS sistemlərinə nəzərən daha rahat bir struktura malik olan Linux xüsusilə server satışlarında rəqibləri ilə müqayisədə daha üstündür.Mint,Ubuntu,openSUSE,Pardus,Mandriva kimi son versiyaları ilə Linux əməliyyat sisteminin istifadəçi faizi gündən-günə artmaqdadır.
Sun OS
Sun OS əməliyyat sistemi əvvəllər iş stansiyaları və server komputer sistemləri üçün Sun Microsystems şirkəti t ərəfindən istehsal olunan UNİX əməliyyat sisteminin bir versiyası idi.Sun OS adı adətən Sun OS əməliyyat sisteminin 1.0 və 4.1.4 versiyalarına istinad edilir.Bu versiyalar açıq redaktə edilə bilinən kodlu idi.Sun OS sistemi 5-ci versiyasından başlayaraq Solaris brendi altında satışa çıxarılmağa başlanıldı.Sun OS 1 və 2 versiyası Sun-2 sistemindən,Sun OS 3 versiyası Sun-2 və 3 sistemindən,Sun OS 4 versiyası isə Sun-3,Sun-386i,Sun-4 sistemindən daha doğrusu arxitekturalarından istifadə edir.Bu əməliyyat sisteminə yeni SPARC prosessor faylı əlavə edildikdən sonra birinci Sun-4m arxitekturalı multiprosessorlu komputerlər (SRARCserver 600MP seriyası) meydana gəlməyə başladı.Sun OS 4-ün axırıncı versiyası 4.1.4 olmuşdur və 1994-cü ildə buraxılmışdır.2003-cü ildən bəri isə Solaris şirkətinin ən məşhur məhsulu Sun OS 5 əməliyyat sistemidir və bu sistem sadəcə olaraq Solaris adı ilə dünyada tanınır.
Palm OS
Garnet OS kimi də tanınan Palm mobil əməliyyat sistemi 1996-cı ildə PDA-lar üçün Palm İnc şirkəti tərəfindən istehsal edilməyə başlanılmışdır.Palm OS əllə toxunula bilən (touchscreen) qrafik istifadəçi interfeysi ilə asan i stifadə olunması üçün istehsal edilmişdir.Bu,şəxsi məlumatların idarə edilməsi üçün əsas proqramlar dəsti ilə təmin edilir.Palm əməliyyat sisteminin son versiyaları smartfonlarda istifadə üçün nəzərdə tutulmuşdur.2007-ci ildə Palm əməliyyat sistemi ticarət markası aldıqdan sonra Garnet OS deyə yenidən adlandırıldı.Garnet OS sisteminin varisi olan ACCESS 2009-cu ildən Access Linux Platform deyə tanınmağa başladı və gələcəkdə istehsal olunacaq cihazlar üçün Palm Os ilə Web OS sistemləri arasında keçidlər etməyə başladı.Palm OS rəsmi olaraq Cef Hokinsin rəhbərliyi altında Palm Computing şirkəti tərəfindən istehsal olunur.Palm Computing şirkəti sonralar 3Com-a çevrilən US Robotics Corp tərəfindən Palm İnc-ə çevrildi.

istifadə edilir. Məsələ həll edərkən əvvəlcə yerinə yetiriləcək əməliyyatların

alqoritmi tərtib edilir. Proqramlaşdırmada məsələni alqoritmləşdirməkdən qabaq aşağıdakı addımlar yerinə yetirilməlidir:
Məsələnin riyazi qoyuluşu:
Nə verilir, ilkin verilənlərin sadalanması;
Nə tələb olunur, nəticələrin sadalanması ;
İlkin verilənlərin məhdudiyyət şərtləri.
Riyazi model: nəticələri almaq üçün lazım olan bütün qayda və qanunlar.
Həll metodu: riyazi modelin optimal istifadə olunması.
Alqoritm
Latınca qayda-qanun deməkdir.
Alqoritm 783- 850-ci illərdə Xorezmdə yaşamış IX əsr məşhur riyaziyyatçı Məhəmməd İbn Musa əl-Xarəzminin (yəni Xarəzmli Musa oğlu Məhəmməd) adının latın hərflərilə olan yazılışıyla bağlıdır. Əl-Xarəzminin yazdığı traktatın XII əsrdə latın dilinə tərcümə olunması sayəsində avropalılar mövqeli say sistemi ilə tanış olmuş, onluq say sistemini və onun hesab qaydalarını alqoritm adlandırmışlar.
Ümumiyyətlə, alqoritm-verilmiş məsələnin həlli üçün lazım olan əməliyyatları müəyyən edən və onların hansı ardıcıllıqla yerinə yetirilməsini göstərən formal yazılışdır. 1 Alqoritmin xassələri
2 Alqoritmin təsvir üsulları 3 Alqoritmin tipləri

bir çox şərtləri ödəməlidir. Bu şərtlərə alqoritmin xassələri deyilir.

Həmin xassələr aşağıdakılardır:
Alqoritm sonlu sayda mərhələdən sonra qurtarmalıdır. Buna, alqoritmin sonluluq (nəciləlilik) xassəsi deyilir.
Alqoritmin hər bir addımı dəqiq və birqiymətli təyin olunmalıdır. Bu alqoritmin müəyyənlik xassəsidir.
Alqoritmin müəyyən sayda giriş qiymətləri (məsələnin başlanğıc şərtləri) olmalıdır. Bu şərtlər proqram icra olunmamış və ya olunduqca maşına daxil edilə bilər. Alqoritmin yerinə yetirilməsi nəticəsində giriş qiymətlərindən asılı olan bir və ya bir neçə çıxış qiymətləri alınmalıdır.
Alqoritm sadə və səmərəli olmalıdır, yəni alqoritmin nəticəsi (cavabı) mümkün qədər sadə əməliyyatlar vasitəsilə və ən qısa yolla alınmalıdır. Alqoritm ümumi olmalıdır, yəni müəyyən məsələ üçün tərtib olunmuş alqoritm, həmin tipdən (sinifdən) olan bütün məsələlər üçün yararlı olmalıdır. Bu alqoritmin kütləvilik xassəsidir Riyaziyyatda və informatikada məsələnin həllinin alqoritmi yerinə yetirilibsə, məsələ qismən həll edilmiş sayılır.

olmalıdır:
Nəticəlilik;
Müəyyənlik;
Diskretlilik;
Kütləvilik.
 Nəticəlilik əməliyyatların sonlu sayının mümkünlüyünü göstərir ki, onların yerinə

yetirilməsi axtarılan nəticəyə gətirib çıxara bilsin.
Müəyyənlik
istifadəçidən və tətbiq edilən texniki vasitələrdən asılı olmayaraq alınan nəticələrin üst-üstə düşdüyünü göstərir.
Diskretlilik
alqoritmin təsvir etdiyi proses ayrı-ayrı addımlar ardıcıllığına bölünməli və bu bölgü elə olmalıdır ki, alqoritmin yazılışı bir-birindən dəqiq ayrılmış göstərişlər şəklində olsun. Məsələn, “yolun kənarı ilə gedin” və yaxud “kənar şəxslərin daxil olması qadağandır” kimi göstərişləri kəsilməz xarakterli olduqları üçün alqoritm deyil, lakin resept əsasında dərman hazırlamaq və yaxud bankomatdan pul çıxartmaq və bu kimi qaydalar diskret xarakterli olduqları üçün alqoritmdir.

Kütləvilik ilkin məlumatların konkret qiymətləriylə fərqlənən eyni tipli məsələlərin bütöv sinifinə alqoritmin tətbiq edilmə imkanlarını nəzərdə tutur. Tənlik Pr-ı ixtiyari əmsallar üçün korrekt cavab verməlidir.

(alqoritmik dil).
Alqoritmin adi dildə təsviri (nəqli). Bu zaman əməliyyatlar,

icra olunacaq hərəkətlərin nəqli şəkildə ardıcıl sadalanması kimi verilir. Məsələn, kofenin hazırlanmasını ifadə edən alqoritmin təsviri buna misal ola bilər.
Alqoritmin blok-sxem təsviri. Mürəkkəb alqoritmlərin təsviri zamanı blok-sxemlərdən istifadə olunması daha geniş yayılmışdır, çünki bu halda alqoritmin blok-sxem şəklində təsviri daha əyani olur. Bu zaman, adətən alqoritmin bir addımına bir blok uyğun olur. Lakin bir blokda bir neçə eyni tipli mərhələ və ya bir mərhələ bir neçə blokda təsvir oluna bilər. Bloklar standart işarələr şəklində ifadə olunur və bir-birləri ilə şaquli və ya üfüqi xətlərlə birləşdirilir. Birləşdirici xətlərin uclarında istiqaməti göstərən ox işarəsi qoyulur. Alqoritm ayrı-ayrı ədədlərlə yox, verilmiş hər hansı obyektlərlə işləyir.

üç tipli alqoritmlərdən istifadə olunur: xətti (düz), budaqlanan və

dövri.
Xətti alqoritmlər sadə hesablama prosesini ifadə edən bir neçə ardıcıl əməliyyatlardan ibarət olur və onlar yazıldığı ardıcıllıqla da icra olunur.
Budaqlanan alqoritmlərin tərkibində bir və ya bir neçə məntiq mərhələsi olur. Bu mərhələdə müəyyən kəmiyyətlərin hər hansı bir şərti ödəyib-ödəmədiyi yoxlanılır və ona uyğun olaraq sonrakı gedişin istiqaməti seçilir. Yəni nəzərdə tutulan şərt ödənilirsə, məsələnin həli prosesi bir istiqamətə, həmin şərt ödənilmirsə, başqa istiqamətə doğru hərəkət edilir. Beləliklə, alqoritmdə budaqlanma baş verir.
Dövri alqoritm. Proqramlaşdırmada tez-tez eyni əməliyyatlar qrupunun çoxlu sayda təkrar olunması lazım gəlir. Bu halda dövr alqoritmindən istifadə olunur. Dövrlər sadə və mürəkkəb olur. Sadə dövrlü alqoritmin bir dövrü olur. Əgər hər hansı bir alqoritmdə bir neçə daxili dövr iştirak edirsə, onda belə dövrlərə mürəkkəb dövr deyilir. Mürəkkəb dövrləri əmələ gətirən sadə dövrlər kəsişə bilməz.

proqramla idarə olunmasıdır. Yəni, istər sadə, istərsə də mürəkkəb

məsələni maşının həll etməsi üçün proqram tərtib edilməlidir
əməliyyatlar hər-hansı alqoritm (proqramlaşdırma) dilində əmrlər şəklində yazılır. Tərtib olunmuş proqram translyator proqramlar vasitəsilə maşın koduna çevrilir və işləndikdən sonra yerinə yetirilir.
Translyasiyanın iki qaydası var: interpretasiya və kompilyasiya. İnterpretasiya şifahi tərcüməyə oxşayır. Giriş proqramının hər bir təlimatı tərcümə olununur və yerinə yetirilir. Bu qaydada təkrar təlimatlar hər dəfə kodlaşdırılır. Kompilyasiya isə yazılı tərcüməyə bənzəyir. Proqram yerinə yetirilməzdən qabaq proqramın bütün tərcüməsi yığılır. İnterpretasiya böyük çevikliyə malik olmaqla asan realizə olunur. Kompilyasiya isə daha effektif proqram yaradır.
Proqramlaşdırmanın əsas obyekti dəyişəndir. Məsələn, x adlı dəyişənə 25 qiymətinin mənimsənilməsini belə müəyyən etmək olar: x : = 25 yazılır və x = 25 olur. Proqramlaşmanın bütün dilləri verilənlərin aşağıda göstərilən tipləri ilə ışləməyə imkan verilir:

Tam ədədlər;
Məntiqi dəyişənlər;
Həqiqi ədədlər;
Simvollar;
Mətn tipli dəyişənlər;
Birtipli verilənlər cədvəli;
Fayllar.

– proqramın mətni

Adətən, aşağıdakı bəndlərdən ibarət olur: (ilk dəfə

Cobol dili üçün təyin olunub):      İdentifikasiya- proqramın adı, eləcə də proqramçı və istifadəçi üçün əlavə məlumat saxlanan hissə;      Əlaqələr- əgər proqram digərindən çağırılıbsa və deməli başqa proqramdan nəticələri almalıdırsa mübadilə olunan verilənlərin (proqramın parametrləri adlanır) təsvir olunduğu proqram fraqmentidir. фрагмент текста, описывающий внешние переменные, передаваемые вызывающей программой (если таковая имеется), т.е. ту часть исходных данных, которая обязательно поступает на вход программы при ее запуске. Эти переменные часто называют параметрами программы;      Avadanlıq(mühit) – compüterin proqramın icra olunması baxımından əhəmiyyətli olan prosesor göstəriciləri, tipi, əməli və xarici yaddaşa tələblər.     Məsələ ondadır ki, hətta eyni tipli compüterlər arasında maşın komandaları arasında fırqləır ola bilər.     Verilənlər- proqramda istifadə olunan verilənlərin tipləri, adları (deklorasiya, elan; təsvir). Verilənlərin tiplərinin göstərilməsi əməliyyat gedişində verilənlər arasındakı uyğunsuzluqları və münkün olmayan çevirmələri üzə çıxarmağa imkan verir.
    prosedurlar- proqramın əsas hissəsidir ki, verilənlərin emalı proseslərinin təsvirindən ibarətdir. Prosedurların elementləri proqram dilinin operatorlar və standart funksiyalarıdır.     Bu bəndlər müxtəlif dillər üçün fərqli ola bilər

həmin maşın tərəfindən həyata keçirilir. Maşın dilində proqram tərtib 

etdikdə hər şeydən əvvəl dəyişənlər və konstantlar üçün  maşının yaddaşında yer ayrılır. Maşın dilində proqram maşın əmrləri ardıcıllığından və dəyişənlər, konstantlar üçün yaddaşda təyin edilmiş müəyyən sahələrdən ibarətdir. Maşın proqramının strukturu qəti müəyyən  edilmədiyindən, dəyişənlər,  konstantlar və əmrlər proqramda ixtiyari ardıcıllıqda yerləşirlər. Yaddaşın əmrlər, konstantlar  və dəyişənlər yerləşən oyuqları arasında heç bir fərq  yoxdur. Belə ki,  əmr üçün  ayrılmış  yaddaş  elementi  dəyişən  yaxud  konustant  üçün də istifadə  olunan  bilən maşın  əmrləri  vasitələ  çox  sadə  əməllər  həyata  keçirilir. Misal  üçün  yaddaşınbir  oyuqda  yerləşən  informasiyanı  digərinə  keçiriməli;iki  oyuqun  daxilində  yerləşən  kəmiyyətləri  toplamalı və s. Bununla  belə, maşın  əmrləri  vasitəsilə  proqram   tərtib  etmək  böyük  əmək  sərfi  tələb  edir.Maşın  dilində  tərtib  edilmiş  proqram  sazlamaq  da  mürəkkəb  məsələdir, çünki  proqrama  yalız  bir  əmirin  əlavə  edilməsi  belə  yaddaşda  çox  sayda  ünvanın  dəyişməsinə  səbəb  ola  bilər.Maşın  dili  kompüterin  qurğularrından  tam  istifadə  etməyə  imkan  verir. Onun  vasitəsilə  kifayət  qədər  effektiv  olan  proqram  tərtib  etmək  mümkündür.
Bu dil proqramçıdan yüksık ixtisaslılıq tələb edir.
Bnunla  belə, bu dil  əsasında  yüksək   əmək  məhsuldarlığına  nail  olmaq  olduqca  çətindir.

gələn maşınyönümlü dillərdir. Buna baxmayaraq, onlar proqramı istifadəçi üçün

daha rahat olan formada tərtib etməyə imkan verirlər. Assembler dilinin üstün cəhəti ondadır ki, dildə əmrlərə, konstantlara və dəyişənlərə müəyyən adlar mənsub edilir və bu adlar vasitəsilə onların özlərinə müraciət etmək imkanı yaranır. Bundan əlavə, dilə bir neçə proqram vahid proqram şəklində birləşdirməyə və səhvlərə nəzarət etməyə imkan verən vasitələr də daxil edilmişdi. Assembler dilində kompüterin bütün imkanlarından tam istifadə etməyə imkan verən effektiv proqramlar yazılır.
Çatışmayan cəhət proqramın həddindən artıq təfərrüfatı ilə yazılmasıdır.

həm mürəkkəbliyinə, həm də həcminə görə istifadəçi proqramlaşdırmadan qat-qat

böyükdür. İşin problem tərəfi odur ki, sistem proqram kodları istifadəçi proqramları kimi istədiyimiz vaxt kompilyasiya və icra edə bilmərik. Sistem proqramları kodu əməliyyatlar sisteminin proqram kodudur və yalnız bir dəfə kompüter yüklənəndə yüklənir və kompüterin bütün fəaliyyəti boyu icra olunur, kompüteri, onun resurslarını, avadanlıqlarını, fiziki yaddaşı, istifadəçi proqramlarını və s. idarə edir.
Sistem proqram kodlarının işinə misal olaraq, prosessorun rejimlərini dəyişmək, kompüterin portlarına məlumat yazmaq (oxumaq), avadanlıqları sistemə tanıdıb konfiqurasiya etmək, avadanlıqların işini idarə etmək, kəsilmələrə cavab vermək və s. göstərmək olar.
Assembler
— aşağı səviyyəli proqramlaşdirma dili olub maşın kimandalarının işləmək üçün rahatnaşdırılmış yazı formasından ibarətdir.
Əmrləri CPU komandalarına uyğundur,
Rahat simvolik yazı forması var
(мнемокод) команд и их аргументов. Также язык ассемблера обеспечивает базовые программные абстракции: связывание частей программы и данных через метки с символьными именами и директивы.
Verilənlər bloklarını proqrama daxil etmək imkanı var(описанные явно или считанные из файла); повторить определённый фрагмент указанное число раз; компилировать фрагмент по условию; задавать адрес исполнения фрагмента, менять значения меток в процессе компиляции; использовать макроопределения с параметрами и др.
Каждая модель процессора, в принципе, имеет свой набор команд и соответствующий ему язык (или диалект) ассемблера.
Üstünlük və zəif cəhətləri
İzafi kodun minimal olması(использование меньшего количества команд и обращений в память). Как следствие — большая скорость и меньший размер программы
большие объемы кода, большое число дополнительных мелких задач
плохая читабельность кода, трудность поддержки (отладка, добавление возможностей)
трудность реализации парадигм программирования и любых других сколько-нибудь сложных конвенций, сложность совместной разработки
меньшее количество доступных библиотек, их малая совместимость
непосредственный доступ к аппаратуре: портам ввода-вывода, особым регистрам процессора
возможность написания самомодифицирующегося кода (т.е. метапрограммирования, причем без необходимости программного интерпретатора)
максимальная «подгонка» для нужной платформы (использование специальных инструкций, технических особенностей «железа»)
Digər platformalara q/keçərlidir2-lik uyarlılardan savayı).

Однако, существуют стандарты де-факто — традиционные подходы, которых придерживаются

большинство разработчиков языков ассемблера. Основными такими стандартами являются Intel-синтаксис и AT&T-синтаксис.
Общий формат записи инструкций одинаков для обоих стандартов:
`[метка:] опкод [операнды] [;комментарий]`
Опкод — непосредственно мнемоника инструкции процессору. К ней могут быть добавлены префиксы (повторения, изменения типа адресации и пр.). В качестве операндов могут выступать константы, названия регистров, адреса в оперативной памяти и пр.. Различия между стандартами Intel и AT&T касаются, в основном, порядка перечисления операндов и их синтаксиса при различных методах адресации.
Используемые мнемоники обычно одинаковы для всех процессоров одной архитектуры или семейства архитектур (среди широко известных — мнемоники процессоров и контроллеров Motorola, ARM, x86). Они описываются в спецификации процессоров.
Например, процессор Zilog Z80 наследовал систему команд Intel i8080, расширил ее и поменял мнемоники (и обозначения регистров) на свой лад. Например, сменил интеловские mov на ld. Процессоры Motorola Fireball наследовали систему команд Z80, несколько её урезав. Вместе с тем, Motorola официально вернулась к мнемоникам Intel. и в данный момент половина ассемблеров для Fireball работает с интеловскими мнемониками, а половина с мнемониками Zilog.
Директивы
Кроме инструкций, программа может содержать директивы: команды, не переводящиеся непосредственно в машинные инструкции, а управляющие работой компилятора. Набор и синтаксис их значительно разнятся и зависят не от аппаратной платформы, а от используемого компилятора (порождая диалекты языков в пределах одного семейства архитектур). В качестве набора директив можно выделить:
определение данных (констант и переменных)
управление организацией программы в памяти и параметрами выходного файла
задание режима работы компилятора
всевозможные абстракции (т.е. элементы языков высокого уровня) — от оформления процедур и функций (для упрощения реализации парадигмы процедурного программирования) до условных конструкций и циклов (для парадигмы структурного программирования)
макросы

Происхождение и критика термина «язык ассемблера»
Данный тип языков получил свое название от названия транслятора (компилятора) с этих языков — ассемблера (англ. assembler — сборщик). Название последнего обусловлено тем, что на первых компьютерах не существовало языков более высокого уровня, и единственной альтернативой созданию программ с помощью ассемблера было программирование непосредственно в кодах.
Язык ассемблера в русском языке часто называют «ассемблером» (а что-то связанное с ним — «ассемблерный»), что, согласно английскому переводу слова, неправильно, но вписывается в правила русского языка. Однако, сам ассемблер (программу) тоже называют просто «ассемблером», а не «компилятором языка ассемблера» и т. п.
Использование термина «язык ассемблера» также может вызвать ошибочное мнение о существовании единого языка низкого уровня, или хотя бы стандарта на такие языки. При именовании языка, на котором написана конкретная программа, желательно уточнять, для какой архитектуры она предназначена и на каком диалекте языка написана.

проверяет результат. Если сумма равна 0 – выводится одно

сообщение, если нет – другое.
В данной задаче самое интересное – это работа с метками, командами jz, jmp и test.
test – это операция логического сравнения двух операндов, размерностью байт, слово или двойное слово. В процессе выполняется операцию логического умножения: бит результата равен 1, если соответствующие биты операндов равны 1, в остальных случаях бит результата равен 0. Затем устанавливаются флаги, в том числе флаг ZF (zero flag), который равен 1, если результат логического умножения равен нулю.
Флаг ZF в дальнейшем используется для анализа результата.
jnz – выполняет переход по указанной метке, если не установлен флаг ZF. Данная команда обычно используется с операциями сравнения, которые влияют на состояние флага ZF. Например, test и cmp.
jz – выполняет переход по указанной метке, если установлен флаг ZF. Данная команда обычно используется с операциями сравнения, которые влияют на состояние флага ZF. Например, test и cmp.
jmp – выполняет безусловный переход по указанной метке.

В данной задаче самое интересное – это работа с метками, командами jz, jmp и test.
test – это операция логического сравнения двух операндов, размерностью байт, слово или двойное слово. В процессе выполняется операцию логического умножения: бит результата равен 1, если соответствующие биты операндов равны 1, в остальных случаях бит результата равен 0. Затем устанавливаются флаги, в том числе флаг ZF (zero flag), который равен 1, если результат логического умножения равен нулю.
Флаг ZF в дальнейшем используется для анализа результата.
jnz – выполняет переход по указанной метке, если не установлен флаг ZF. Данная команда обычно используется с операциями сравнения, которые влияют на состояние флага ZF. Например, test и cmp.
jz – выполняет переход по указанной метке, если установлен флаг ZF. Данная команда обычно используется с операциями сравнения, которые влияют на состояние флага ZF. Например, test и cmp.
jmp – выполняет безусловный переход по указанной метке.

başlıca kompüter istifadəçiləri olan alimləri qane etmədi, çünki, artıq

yuxarıda da qeyd olunduğu kimi, maşın koduna yaxın olduğuna görə onu öyrənmək çətindir. Bundan başqa, hər prosessorun öz assembleri olur və deməli, bir neçə maşında işləyən şəxs bəzən “bir neçə ayrı-ayrı assembler dilini” bilməlidir. Nəhayət, assembler dilində proqramlaşdırmaq üçün bütün prosesi ən kiçik detallarınadək təsəvvür etmək, mürəkkəb düsturları ayrı-ayrı əməllərin ardıcıllığı şəklində göstərmək lazımdır. Proqramçı isə beynində daha ümumi kateqoriyalarla işləyir: “düsturu hesablamalı”, “ədədi ekrana çıxarmalı”, “əməliyyatı 10 dəfə təkrarlamalı” və s. Belə problemləri aradan qaldırmaq üçün yeni proqramlaşdırma dilinə ehtiyac vardı. Assembler dilindən fərqli olaraq, həmin dilin yaradılmasından əsas məqsəd onu maşının anlaması deyil, onunla işləməyin insan üçün əlverişliyi idi. Beləliklə, insan (proqramçı) üçün daha anlaşıqlı olan və proqramlaşdırma prosesini asanlaşdıran yeni dillər yaradılmağa başladı. Proqramlaşdırma dilinin hər bir yaradıcısı insan-maşın əlaqələri haqqında öz təsəvvürlərini gerçəkləş dir - di yindən qısa müddət ərzində yüzlərlə yeni dil meydana çıxdı (1993-cü ilin hesablamalarına görə, 1950-ci ildən həmin vaxta kimi 1000-dən artıq proqramlaşdırma dili yaradılıb). Təbii, yüksək səviyyəli [high-level] dillər adlandırılan dillərin az bir qismi öz yerini tapıb inkişaf etdi və möhkəmləndi. Bunun əksinə olaraq, assembler dili aşağı səviyyəli [low-level] dil hesab olunur, çünki o, maşın dilinə daha yaxındır və kompüterin qurğuları ilə işləyir. Yüksək səviyyəli dillərin öz müsbət və mənfi cəhətləri var. Yüksək səviyyəli dilin assemblerdən başlıca üstünlüyü onun öyrənmək və istifadə üçün çox-çox asan olmasıdır. Yüksək səviyyəli dildə yazılmış proqram assemblerdəkinə nisbətən daha yığcam və anlaşıqlıdır. Onlar, əsasən, daşınabiləndir, yəni müxtəlif prosessorlu kompüterlərdə eyni cür işləyir. Bu isə o deməkdir ki, proqramı yazarkən onun işləyəcəyi kompüterin arxitekturasının incəliklərini öyrənməyə ehtiyac qalmır. Əlbəttə, bu halda hər bir prosessorun öz kompilyatoru olmalıdır və onun yaratdığı icra faylı yalnız həmin prosessor üçün yararlı olacaqdır. Digər tərəfdən, assemblerdə yazılmış proqram, onun yüksək səviyyəli dildə yazılmış bənzərindən praktik olaraq həmişə səmərəlidir. Yəni yüksək səviyyəli dilin kompilyatorunun yaratdığı icra faylı funksional cəhətdən eyni olan assembler proqramından daha çox yer tutur və yavaş işləyir. Doğrudur, son illər mikroprosessorların inkişafı nəticəsində kompilyatorlar daha optimal kodlar generasiya edir                                                                    İndi dünyada bir neçə min proqramlaşdırma dili mövcuddur. Daha münasib dili necə seçməli? Mühəndislərin, bankirlərin, hərbçilərin qarşısında cürbəcür məsələlər durur. Onlar özləri üçün müxtəlif proqramlaşdırma dilləri seçirlər. Mühəndislər FORTRAN dilinə üstünlük verir, bankirlər çox zaman COBOL (“kobol”) dilindən istifadə edir, hərbçilər isə döyüş əməliyyatlarını planlaşdırmağı və qoşunun idarə olunmasını ADA dilində yazılmış proq - ramların köməyilə həyata keçirirlər. Süni intellekt sahəsində çalışanlar üçün PROLOG, yaxud LISP dili daha münasibdir. İnternet üçün proqram yazan proqramçılar, adətən, JAVA dilinə üstünlük verirlər. Bu sadaladığımız proqramlaşdırma dillərinin hamısı xüsusi dillərdir. Bu dillərin hər birində elə operatorlar var ki, onlar vasitəsilə xüsusi məsələləri daha asanlıqla həll etmək olur. Adətən, həmin dilləri iş prosesində ehtiyac olduqca öyrənirlər, belə ki, onları “qabaqcadan” öyrənməyin mənası yoxdur. Xüsusi dillərdən savayı, universal proqramlaşdırma dilləri də mövcuddur. Onların köməyilə, demək olar ki, istənilən məsələni həll etmək mümkündür. Belə dilləri “qabaqcadan” öyrənmək olar – onlar hər zaman gərəyiniz ola bilər. Belə dillərin üçü daha çox populyardır: • Basic • Pascal • C++ Yüksək səviyyəli dillərin köməyilə istənilən sahəni proqramlaşdırmaq olar. Ancaq elə dillər də var ki, onlar xüsusi olaraq müəyyən sahələr üçün nəzərdə tutulub:  • ALGOL – riyazi məsələlər üçün; • CHILL – telekommunikasiya sistemləri üçün; • COBOL – iqtisadi məsələlər üçün; • FORTRAN – riyazi hesablamalar üçün; • Java – obyektlərlə iş üçün; • Linda – verilənlərin paralel emalı üçün; • PostScript – görüntülərin təsviri üçün; • PROLOG – süni intellekt məsələləri üçün.

gərəklì kìtabxana və

proqram modullarının göstərìlməsì;
label – nìşanları (metkaları) tanıtmaq;
const – sabìtlərì tanıtmaq;
type – tìplərì tanıtmaq;
var – dəyìşənlərì tanıtmaq;
procedure – proseduraları tanıtmaq;
function – funksìyaları tanıtmaq;
İcra Bolümü
Begin
<əmrlər bölümü>
End.

: String;
I : Integer;
Begin
Write('Sətri Hərflərlə mətn

daxil et! : ');
ReadLn(S);
For I:=1 To lenght[S] do S[I]:=upcase(S[I]);
WriteLn('Baş hərflər sətri: ', S);
End.

b:=0; c:=0; d:=0;
//textmode(2);
textcolor(3);
textbackground(1);
write('Her teqdim olunan nomredeki xarakterik xususiyyetden size

en cox uygun olanini');
Readln;
write('secib qeyd edin.');
Readln;
write('I.');
Readln;
write('1)narahat,bir yerde qerar tutmayan');
Readln;
write('2)sen ve heyatsever');
Readln;
write('3)sakit ve soyuqqanli');
Readln;
write('4)utancaq,heyali');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('II.');
Readln;
write('1)ozunu ele ala bilen');
Readln;
write('2)enerjili, isguzar');
Readln;
write('3) isde ardicil, deqiq');
Readln;
write('4)yeni seraitde ozunu itiren');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('III.');
Readln;
write('1)hovselesiz, sebirsiz');
Readln;
write('2)basladigi isi axira catdirmayan');
Readln;
write('3)ehtiyatli ve tedbirli');
Readln;
write('4)yeni adamlarla unsiyyetde cetinlik ceken');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('IV.');
Readln;
write('1)adamlarla unsiyyetde keskin ve duzgun');
Readln;
write('2)ozunu yuksek qiymetlendiren');
Readln;
write('3)gozlemeyi bacaran');
Readln;
write('4)oz gucune inanmayan');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('V.');
Readln;
write('1)tesebbuskar,qetiyyetli');
Readln;
write('2)yeniliyi tez tutmaga qabil');
Readln;
write('3)bos-bosuna danismagi sevmeyen');
Readln;
write('4)tenhaligi asan kecire bilen');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('VI.');
Readln;
write('1)ters');
Readln;
write('2)islerinde ardicil olmayan');
Readln;
write('3)revan, mimikasiz danisiga malik');
Readln;
write('4)ugursuzluq zamani meyus ve ya ozunu itiren');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('VII.');
Readln;
write('1)veziyyetden cixis yolunu tapan, hazircavab');
Readln;
write('2)ugursuzluqdan, pis xeberlerden tez tesirlenen');
Readln;
write('3)ozunu ele ala bilen, hovseleli');
Readln;
write('4)ozune qapilmaga meylli');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('VIII.');
Readln;
write('1)Risqe meylli');
Readln;
write('2)yeni, muxtelif seraite tez uygunlasan');
Readln;
write('3)basladigi isi axira catdiran');
Readln;
write('4)tez yorulan');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('IX.');
Readln;
write('1)hemise deyil, arabir isleyen');
Readln;
write('2)her bir yeni ise hevesle baslayan');
Readln;
write('3)bos yere gucunu serf etmeyen');
Readln;
write('4)zeif, bezen picilti seviyyesine enen nitqe malik');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('X.');
Readln;
write('1)kinli');
Readln;
write('2)is onu maraqlandirmayanda asanliqla ondan soyuyan');
Readln;
write('3)ise ciddi emel eden');
Readln;
write('4)hemsohbetinin xarakterine zoren uygunlasan');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('XI.');
Readln;
write('1)suretli, qarisiq nitqe malik');
Readln;
write('2)yeni ise derhal baslayan, bir isden o birine derhal kecen');
Readln;
write('3)asanliqla hisslerini idare eden');
Readln;
write('4)goz yasi tokmeye qeder hessas');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('XII.');
Readln;
write('1)muvazinetsiz, her ise tez qarismaga meylli');
Readln;
write('2)yeksenek, agir isden tez sixilan, bezen');
Readln;
write('3)regbetlendirme ve cezaya o qeder de ehemiyyet vermeyen');
Readln;
write('4)regbetlendirme ve cezaya qarsi hedsiz derecede hessas');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('XIII.');
Readln;
write('1)davakar');
Readln;
write('2)unsiyyetli ve hessas');
Readln;
write('3)kinsiz, xosxasiyyet, unvanina deyilen aci soze guzeste geden');
Readln;
write('4)ozune ve etrafdakilara qarsi subhelenmeye meylli');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('XIV.');
Readln;
write('1)catismamazliqlara,qusurlara dozmeyen');
Readln;
write('2)dozumlu ve isguzar');
Readln;
write('3)oz munasibet ve maraqlarinda sabit');
Readln;
write('4)hesas ve tez qelben inciyen');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('XV.');
Readln;
write('1)ifadeli mimikanin olmasi');
Readln;
write('2)suretli, aydin, ifadeli mimikanin olmasi, hereketli nitq');
Readln;
write('3)ise gec baslayan, bir isden o birine tez kecen');
Readln;
write('4)cox hessas, her seyi ureyine salan');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('XVI.');
Readln;
write('1)her hansi ise derhal girisib, onu tez hell eden');
Readln;
write('2)gozlenilmeyen murekkeb seraitde ozune sahib ola bilen');
Readln;
write('3)hamiya eyni cur munasibet besleyen');
Readln;
write('4)qapali ve unsiyyetsiz, oz fikirlerini bolusmeyen');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('XVII.');
Readln;
write('1)Yorulmadan yeniliye cehd gosteren');
Readln;
write('2)daim gumrah ehval-ruhiyyeye malik olan');
Readln;
write('3)her seyde seliqeni seven');
Readln;
write('4)aktiv olmayan ve cesaretsiz');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('XVIII.');
Readln;
write('1)keskin, sert hereketlere meylli');
Readln;
write('2)tez yuxuya geden ve tez ayilan');
Readln;
write('3)yeni seraite cetinlikle alisan');
Readln;
write('4)az feal ve iteatkar');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;

write('XIX.');
Readln;
write('1)qarsisina qoydugu meqsedlere nail olmaq ucun inadkar');
Readln;
write('2)Cox vaxt meseleni hell ederken telesen');
Readln;
write('3)ozunu ele ala bilen');
Readln;
write('4)asanliqla tesir altina duse bilmeyen, basqasinin halina aciyan, komek ');
Readln;
write('gostermek isteyen');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
write('XX.');
Readln;
write('1)Ehvali keskin deyismeye meylli');
Readln;
write('2)bezen uzden hereket eden, fikirlerinin yayilmaga meylli olmasi');
Readln;
write('3)adamlari en cox isguzar olduguna gore qiymetlendirmeye meylli');
Readln;
write('4)etrafindakilardan onun halina yanmagi ve komek gostermeyi gozleyen');
Readln;
write('Cavabi qeyd edin:');
readln(m);
if m=1 then a:=a+1 else
if m=2 then b:=b+1 else
if m=3 then c:=c+1 else
d:=d+1;
Readln;
writeln(' a= ',a, ' b= ' ,b, ' c= ' ,c, ' d= ' ,d);
a:=a*5; b:=b*5; c:=c*5; d:=d*5;
Readln;
If a>=40 then
writeln('g=xolerik tipidir') else
if a>=30 then
writeln('g=xoleriklik tipi ustunluk teskil edir') else
if a>20 then
writeln('g=xoleriklik tipi xeyli nezere carpir') else
if a>10 then
writeln('g=xoleriklik tipi zeif nezere carpir') else
writeln('g=xolerik tipi deyil');
Readln;
If b>=40 then
writeln('r=sanqvinikdir') else
if b>=30 then
writeln('r=sanqvinik tipi ustunluk teskil edir') else
if b>20 then
writeln('r=sanqvinik tipi xeyli nezere carpir') else
if b>10 then
writeln('r=sanqvinik tipi zeif nezere carpir') else
writeln('r=sanqivinik tipi deyil');
Readln;
If c>=40 then
writeln('y=fleqmatikdir') else
if c>=30 then
writeln('y=fleqamtik tipi ustunluk teskil edir') else
if c>20 then
writeln('y=fleqmatik tipi xeyli nezere carpir') else
if c>10 then
writeln('y=fleqmatik tipi zeif nezere carpir') else
writeln('y=fleqamtik tipi deyil');
Readln;
If d>=40 then
writeln('k=melanxolikdir') else
if d>=30 then
writeln('k=melanxolik tipi ustunluk teskil edir') else
if d>20 then
writeln('k=melanxolik tipi xeyli nezere carpir') else
if d>10 then
writeln('k=melanxolik tipi zeif nezere carpir') else
writeln('k=melanxolik tipi deyil');
readln; end.

proqram
Var S,n:String;
İ:İnteger;
Begin
n:=' ';
Write ('Hərfləri Sətri daxil et');
Readln(S);
S[1]:=UpCase(S[1]);
For I:=1 to

Length(S) Do
If S[I]=n then
S[I+1]:=UpCase(S[I+1]);
Writeln('Duzgun yazılış: ',S);
End.

proqram.
Var S,n:String;
İ:İnteger;
Begin
Readln(S);
Begin
For I:=1 to Length(S) Do
S[İ]:=UpCase(S[İ]);
End;
Begin
For I:=1 to Length(S)

Do
If I mod 2=0 then
S[I]:=LowerCase(S[I]);
End;
Writeln(S);
End.

+2147483647,integer -32768...+32767
begin

{programın govdəsinin başlanğıcı}
writeln('n-i daxil edin!'); {məlumatın ekrana cıxarılması}
readln(n); {n-in oxuması }
for x:=1 to n do //for operatoru
y1:=2*X-3; //y1 ve y2 daxil edilmesi
Y2:=X+2;
if y1=y2 then writeln('y1=',y1,' y2=',y2,' y1=y2'); //if şərt operatoru
if y1>y2 then writeln('kicik eded daxil edin!');
if y1end.

{program adı}
var n,i,x1,x2,summa:integer; {dəyişənləırin təsviri}
label 1; {nişanın təsviri }
begin {programın govdəsinin başlanğıcı}
1: {goto operatorunun kecidi}
x1:=0; x2:=1; {sabitlər}
write('Nece element lazimdir? '); {məlumatın ekrana cıxarılması}
readln(n); {n-in oxuması }
if n>0 then {şərt operatoru}
begin {2}
writeln ('1-ci element= ',x2);
for i:=2 to n do {for operatoru }
begin {3}
summa:= x1+x2 ;
writeln( i,'-ci element= ',summa);
x1:=x2; x2:= summa ;
end; {3}
end {2}
else
Writeln ('Sehv! Novbeti defe musbet eded goturun!');
goto 1; {kecid operatoru}
end. {govdənin sonu}

dildə proqramı yazarkən adətən, kompilyator olaraq Ms Visual Studio

proqramlaşdırma sistemindən istifadə edilir.
Ms Visual Studio kompilyatorunun quraşdırma faylını http://www.microsoft.com/express/Downloads keçidindən kompüterinizə endirə bilərsiniz.
Ilk test:
Ms Visual Studio proqramını yükləyin. Daha sonra File -> New -> Project Seçimini edin. New Project pəncərəsi açılacaq. Project types: panelindən Win32 , Templates: panelindən isə Win32 Console Application seçimini edin.
Daha sonra Name: pəncərəsindən yeni yaradacağımız proqramın adını daxil edirik. Bu pəncərəyə prog1 yazıb Ok düyməsini basırıq. Açılan yeni pəncərədə Finish düyməsini basırıq. Bu əməliyyatlar ilk proqramımızı tərtib etmək üçün bütün lazımı faylları yaradacaq və proqramın mətn faylı redaktoru pəncərəsi - prog1.cpp aktivləşdirəcək. Bu fayl aşağıdakına bənzər formada olur:

// prog1.cpp : Defines the entry point for the console // application. #include "stdafx.h" int _tmain(int argc, _TCHAR* argv[]) { return 0; }
Bu mətn kompiyator tərəfindən avtomatik yaradılıb. Proqramın mətn faylında aşağıdakı kimi dəyişikliklər edirik. #include "stdafx.h" sətrindən sonra #include , { mötərəzəsindən sonra isə std::cout<<"Salam dunya \n"; , return 0; sətrindən əvvəl isə int x; std::cin>>x; sətrlərini daxil edirik. Aşağıdakı kimi:
// prog1.cpp : Defines the entry point for the console // application. #include "stdafx.h" #include int _tmain(int argc, _TCHAR* argv[]) { std::cout<<"Salam dunya \n"; int; std::cin>>x; return 0; }
Etdiyimiz dəyişiklikləri saxlamaq üçün File -> Save all düyməsini basırıq. Artıq proqramımızın mətn faylı hazırdır və biz onu kompilyasiya edə bilərik. Kompilyasiya nəticəsində kompilyator bizim mətn faylından prosessor tərəfindən icra oluna bilən ikilik proqram alacaq. Proqramı kompilyasiya etmək üçün Build -> Build Solution əmrini daxil edirik. Proqramımızın kompilyasiyası başlayacaq və Output pəncərəsinə ötürüləcək. Əgər sonda Build: 1 Succeeded ... sətri çap olunursa deməli proqramımız uğurla kompilyasiya olunmuşdur. İndi isə proqramımızı yerinə yetirək. Bunun üçün Debug -> Start Debugging düyməsini basırıq. Nəticədə kansole pəncərəsi açılacaq və Salam dunya mətni çap olunacaq. Proqramı söndürmək üçün klaviaturadan hər-hansı simvol daxil edib enter düyməsinə basmağımız kifayətdir.

həcminə görə dəyişənlər tiplərə ayrılır. Misal üçün
tam ədədlər

tipi – int (4 bayt),
kəsr ədədlər tipi – double (8 bayt) ,
simvol tipi – char (1 bayt),
sətir tipi – char [], char * v.s.

Bu tiplərə standart tiplər deyilir. Bundan əlavə C++ dilində ünvan dəyişənləri tip, struktur tiplər, siyahılar və siniflər (klasslar) da çox geniş istifadə olunur. Dəyişənlərə istədiyimiz kimi ad verə bilərik yalnız və yalnız həriflərdən(ingilis əlifbasının) , '_' simvolundan və rəqəmlərdən istifadə etməklə. Dəyişənin adı mütləq hərflə başlamalıdır və operator, tip v.s. adlarından da dəyişən adı kimi istifadə etmək olmaz. Operatorlarla gələn mövzularda tanış olacayıq. Beləliklə, cəm proqrmında hər iki toplananı və onların cəmini yerləşdirmək üçün biz tam tipli 3 dəyişən təyin etməliyik. Gəlin bu dəyişənləri uyğun olaraq top1, top2 və cem kimi adlandıraq. Bu dəyişənləri təyin etmək üçün proqram kodu aşağıdakı kimi olacaq. int top1; int top2; int cem; Qeyd edək ki, eyni tipdən olan dəyişənləri vergüllə ayırmaqla bir sətirdə də elan edə bilərik. Aşağıdakı kimi :

int top1,top2,cem;
// prog1.cpp : Defines the entry point for the console application.
#include "stdafx.h" #include int _tmain(int argc, _TCHAR* argv[])
{ int top1, top2, cem; top1 = 4; top2 = 6;
cem = top1 + top2; std::cout<<" 4 ile 6 -nin cemi ="<>x;
return 0; }

Tək ədəd daxil edirik. 10-dan >

və ya < şərtinə görə C++ da budaqlanma:

İF OPERATORU

#include using namespace std;
int main() { setlocale(0, ""); double num;
cout << «İxtiyari ədəd daxil et: "; cin >> num;
if (num < 10) { // 10-dan kiçik olarsa. cout << «Bu ədəd 10-dan kiçikdir." << endl; } else
{ // əks halda cout << «Ədəd 10-dan böyük ya da =-dir." << endl; }
return 0;
}
10-dan > və ya < şərtinə görə C++ proqramı müvafiq mətn verəcək if operatorunda С++ - da şərt həmişə mötərizədə verilir
Fiqur mötərizədə şərtin bodisi olur. Şərt ödəndikdə fiqur mötərizə arasındakı əmrlər icra olunur.
Budaqlanmaya nümunə:
if (num < 10) { // ədəd 10-dan kiçik olsa. cout << "Bu ədəd 10-dan kiçikdir." << endl; } else { // əks halda cout << «Bu ədəd 10-dan böyük və ya =-dir." << endl; }

 num dəyişəninin 10-a = halı üçün əlavələr edək:
if (num < 10) { // Əgər daxil edilmiş ədəd 10-dan kiçikdirsə. cout << "Bu ədəd 10-dan kiçikdir." << endl; } else
if (num == 10) { cout << "Bu ədəd 10-a bərabərdir." << endl; } else
{ // əks halda cout << "Bu ədəd 10-dan böyükdür." << endl; }
3 şərt yoxlanır:

İ —10-dan kiçik
İİ — ədəd 10-a = olduqda
İİİ—10-dan böyük

olunur, bu mənimsətmə deyil!
num == 10 yazılışı dəyişəni 10

ədədiylə müqaisə edir.
Bir = - lik, yəni mənimsətmə yazəlsaydı dəyişənin qiymətini yeniləşdirərdi (10 edərdi).
Hər if operatorunun 1  else operatoru olur. Yuxarıdakı proqramı belə yazmaq olar:

#include using namespace std; int main() { setlocale(0, ""); double num; cout << "Введите произвольное число: "; cin >> num; if (num < 10) // Если введенное число меньше 10. cout << "Это число меньше 10." << endl; else if (num == 10) cout << "Это число равно 10." << endl; else // иначе cout << "Это число больше 10." << endl; return 0; }

Bu üsul daha yığcamdır. Şərt ödəndikdə 1-dən çox əmr yerinə yetirilirsə fiqur mötərizələrdərn istifadə etmək zəruridir.
Nümunə:

#include using namespace std; int main() { setlocale(0, ""); double num; int k; cout << "Введите произвольное число: "; cin >> num; if (num < 10) { // Если введенное число меньше 10. cout << "Это число меньше 10." << endl; k = 1; } else if (num == 10) { cout << "Это число равно 10." << endl; k = 2; } else { // иначе cout << "Это число больше 10." << endl; k = 3; } cout << "k = " << k << endl; return 0;
}

Bu proq. num. dəyişəninin qiymətini yoxlayır. 10-dan kiçik olarsa,  k dəyişəninə 1 verir. Əgər num 10-a =-dirsə,  k dəyişəninə iki qiyməti verilir. Əks halda, 3 qiyməti verilir. Budaqlanmadan sonra  k -nın qiyməti ekrana çıxarılır.

using namespace std;
int main()
{ int i;

// dövr sayğacı
int sum = 0; // cəm 1 –dəm 1000 - ə qədər.
setlocale(0, "");
for (i = 1; i <= 1000; i++) // ilkin qiymət 1, son 1000 dövrün addımı 1.
{ sum = sum + i; }
cout << "1 dən 1000-ə qədər ədədlərin cəmi = " << sum << endl;
return 0;
}

Proqramın cavabı : 500500-dür.

(){
int boy,cheki,ferq , yash;// int tipli "boy,cheki,ferq" deyisenlerini daxil

edirik
int d,d1,netice; // int tipli "d,d1" deyisenlerini daxil edirik
string ad; // string tipli "ad" deyiseni daxil edirik
string needek; // string tipli "needek" deyiseni daxil edirik
int orta=0;// int tipli "orta" deyiseni daxil edib 0 reqemine menimsedirik
cout << "Adamlarin sayi :";// 'Adamlarin sayi :' ekrana yazilir
cin >> d1 ;// klavisden d1 deyisenine istenilen edede menimsede bilerik
for (d=0;d {
cout << "Adinizi daxil edin : ";// 'Adinizi daxil edin :' ekrana yazilir
cin >> ad;// klavişden ad deyisenine istenilen adi menimsede bilerik
cout << "Boy ededi daxil edin : "; // 'Boy ededi daxil edin :' ekrana yazilir
cin >> boy;// klavisden boy deyisenine istenilen edede menimsede bilerik
cout << "Cheki. Ededi daxil edin : ";// `Cheki. Ededi daxil edin : ' ekrana yazilir
cin >> cheki;// klavisden cheki deyisenine istenilen edede menimsede bilerik
cout << "Yaşinizi daxil edin : ";// Yaşinizi daxil edin : ' ekrana yazilir
cin >> yash;// klavisden cheki deyisenine istenilen ededi menimsədə bilərik
// bu hissede ise ferq deyiseninə boy - 100 - cheki - ni menimsedirik
ferq= boy - 100 - cheki;
// bu hissede int tipinde verilmis orta deyisenine 0 menimsetdiyimiz halda funksiyamiz orta=orta+ferq (yeni 0+(yuxaridaki)ferqin cavabi)
orta = orta +ferq ;
//bu hissede int tipinde verilmis netice deyiseni menimsedirik yash deyiseni- 18 / 3
netice = (yash - 18)/3 ;
//burada ise ferq deyiseni beraberdir (ferq= boy - 100 - cheki;) burda alinan ferq + (netice = yash - 18/3 ;) burada alinan netice
ferq = ferq + netice ;

Yasiniz ucun ela neticedi !" ;// bu shertimizde

ise ferq deyiseninin cavabi 0 olarsa ekrana needek deyisenine daxil etdiyimiz Ideal ceki fikri cixir
else // shertimiz odemesse eks halda asagidaki sherte baxiriq
{
if (ferq<0 ) needek = "Siz Ariqlamalisiniz ";// bu sertimizde ise ferq deyiseninin cavabi 0 dan kicik olarsa ekrana needek deyisenine daxil etdiyimiz Ariqlamali fikri cixir
else // shertimiz odemesse eks halda ekrana needek deyisenine daxil etdiyimiz Kokelmeli fikri cixir
needek = "Siz Kokelmelisiniz" ;
}
// sonra ise ekrana ad deyiseninin neticesi 'ucun : ' ferq deyiseninin neticesi ve nehayet needek deyiseninin neticesi cixir
cout << ad << " ucun : " << needek << " " << ferq << " kq" ;
cout << "\n";
cout << "--------------------------------------------------" << "\n";
}
// burada ise orta deyiseninin (orta = orta +ferq ;)cavabi bolunsuz yeni daxil etdiyimiz adamlarin sayi
orta = orta / d1;
// burada ise ekrana 'Orta beraberdir :' ve orta deyisenin son neticesi (orta = orta / d1) cixir
cout << "Cekiye orta teleb : " << orta << "\n" ;
return 0; // bu kod ise neticemizi gorene qeder ekrani sonmeye imkan vermir. Klavisden ne ise daxil etdikde kompilyasiya sona catir
}

şəklində tələffüz edilir), Microsoftun inkişaf etdirmiş olduğu yeni nəsil

proqramlaşdırma dilidir. Microsoft tərəfindən yaradılmış .NET Texnologiyası üçün yazılmışdır.
Microsoft məhsulu olsa da ecmain və ISO standartları altına alınmışdır.
C proqramlaşdırma dilində N tam ədəd dəyişənini 1 vahid atırmaq üçün N++ istifadə edilir. C ++ dili adını, C diliylə obyektyönümlü Proqramlaşdırma üçün əlavələr (C With Classes) almışdır. Bənzər şəkildə C ++ dilinə yeni əlavələr edilərək ((C ++) ++) bir addım daha irəliyə götürülmüş və tamamilə obyektə istiqamətli hazırlanmış C # dilinin isimlendirilmesinde, + xarakterlərinin bir-birlərinə yakınlaşmış halı və bir melodiya açarı olan C # Major istifadə edilmişdir.
Bu dilin hazırlanması Pascal, Delphi derleyiciler və J ++ proqramlaşdırma dilinin dizaynlarıyla bilinən Anders Hejlsberg liderlik etmişdir.
Bir çox sahədə Java'yı özünə nümunə götürər və C # da java kimi C və C ++ kod sözdizimine bənzər bir kod quruluşundadır. .NET Kitabxanalarını istifadə məqsədiylə yazılan proqramların çalışdığı kompüterlərdə uyğun bir kitabxananın və yorumlayıcının olması lazımlıdır. Bu, Microsoftun .Net Framework'u ola biləcəyi kimi ecmain standartlarına uyğun hər hansı bir kitabxana və şərh da ola bilər. Məşhur digər kitabxanalara nümunə olaraq Portable.Net və Mono verilə bilər.
Xüsusilə obyekt yönümlü proqramlaşdırma anlayışının inkişafına kömək olan ən aktiv proqramlaşdırma dillərindən biridir .NET platformasının ana dili olduğu bəzi seqmentlər tərəfindən qəbul edilsə də bəzi mütəxəssislər bunun doğru olmadığını göstərirlər.
C #, .NET orta səviyyəli proqramlaşdırma dillerindendir. Yəni həm maşın dilinə həm də insan qəbuluna bərabər səviyyədədir. Buradakı orta ifadəsi dilin gücünü deyil maşın dili ilə gündəlik danışıq dilinə olan məsafəsini göstərir. Məsələn; Visual Basic .NET (VB.NET) yüksək səviyyəli bir dildir desək bu, dilin insanların gündəlik həyatlarında danışma formasına yaxın şəkildə yazıldığını ifadə etməkdədir. Bu səbəbdən VB.NET, C # .NET'ten daha güclü bir dildir deyə bilmərik. Proqramın çalışması istənən kompüterlərdə framework heyəti olması lazımdır. (Windows 7 və Windows Vistada .NET Framework quruludur)

System.Linq;
using System.Text;
using System.Threading.Tasks;

namespace C_sharp_insanin_cekisi_ve_yasi__gosder
{
class Program
{

static void Main(string[] args)
{
int boy, cheki, ferq, yash; // int tipli "boy,cheki,ferq" deyisenlerini daxil edirik
int d, d1,netice; // int tipli "d,d1" deyisenlerini daxil edirik
string ad; // string tipli "ad" deyiseni daxil edirik
string needek; // string tipli "needek" deyiseni daxil edirik
int orta = 0; // int tipli "orta" deyiseni daxil edib 0 reqemine menimsedirik
Console.WriteLine("Adamlarin sayini daxil edin : "); // `Adamlarin sayini daxil edin : ' ekrana yazilir
d1 = Convert.ToInt32(Console.ReadLine()); // klaviaturadan d1 deyisenine istenilen ededi menimsədirik
for (d = 0; d < d1; d++) // d-e 0 menimsedirik , adamlarin sayi yeni d1 boyuk olmalidi d-den ve d adamlarin sayina qeder catanda dövr diyansin
{
Console.WriteLine("Adinizi daxil edin : "); // 'Adinizi daxil edin :' ekrana çıxarılır

istenilen adi menimsede bilerik

Console.WriteLine("Boy ededi daxil edin : ");// 'Boy ededi daxil edin :' ekrana yazilir
boy = Convert.ToInt32(Console.ReadLine());// klavisden boy deyisenine istenilen edede menimsede bilerik

Console.WriteLine("Ceki eded daxil edin : ");// 'Cheki ededi daxil edin :' ekrana yazilir
cheki = Convert.ToInt32(Console.ReadLine());// klavisden cheki deyisenine istenilen edede menimsede bilerik

Console.WriteLine("Yasinizi daxil edin : "); // 'Yasinizi daxil edin :' ekrana yazilir
yash = Convert.ToInt32(Console.ReadLine()); // klavisden yash deyiseni istenilen edede menimsede bilerik
// bu hissede ise ferq deyisenini boy - 100 - cheki - e menimsedirik
// yeni klavisden boy-a menimsetdiyimiz eded - 100 - cheki-e menimsetdiyimiz eded
ferq = boy - 100 - cheki;
// bu hissede ise int tipinde verilmis orta deyisenine 0 menimsetdiyimiz halda funksiyamiz orta=orta+ferq (yeni 0+(yuxaridaki)ferqin cavabi)
orta = orta + ferq;
//bu hissede int tipinde verilmis netice deyiseni menimsedirik yash deyiseni- 18 / 3
netice = yash - 18 / 3;
//burada ferq deyiseni beraberdir (ferq= boy - 100 - cheki;). alinan ferq + netice yəni (yash - 18/3 ;) hesablamalıyıq:
ferq = ferq + netice;
if (ferq == 0) needek = " Ideal Ceki ! Yasiniz ucun ela neticedi !"; // bu shertimizde ise ferq deyiseninin cavabi 0 olarsa ekrana needek deyisenine daxil etdiyimiz Ideal ceki fikri cixir
else // shertimiz odenməzse asagidaki sherte baxiriq
{
if (ferq < 0) needek = "Siz Ariqlamalisiniz "; // ferq deyiseninin cavabi 0 dan kicik olarsa ekrana needek deyisenine daxil etdiyimiz Ariqlamali fikri cixmalıdır
else // eks halda
needek = "Siz Kokelmelisiniz"; // needek deyisenine Siz Kokelmelisiniz mətni daxil edilir}
// sonra ise ekrana ad deyiseninin neticesi, 'ucun : ‘, ferq deyiseninin neticesi ve needek deyiseninin neticesi cixir:
Console.WriteLine(ad + " ucun : " + ferq + " " + needek+"\n");
Console.WriteLine("---------------------------------------");
}
// orta deyiseninin (orta = orta +ferq ;)cavabi bolunsuz yeni daxil etdiyimiz adamlarin sayi
orta = orta / d1;
// ekrana 'Orta beraberdir :' ve orta deyisenin son neticesi (orta = orta / d1; esasen) cixir
Console.WriteLine("Orta Beraberdir : " + orta+"\n");
Console.ReadLine(); // klaviaturadan nə ise daxil etdiyiniz halda cari proqramın icra pəncərəsi bağlanır
}
}
}

Java dilində əsas 7 baza tipi var:
int, long,

float, double, char, String, boolean. Əlavə tiplər : byte, short, Bigİnteger və object.
Javada dəyişənin təsviri: dəyişənin_tipi dəyişənin_adı başlanğıc_qiymət; .
Javada dəyişənin adı: rəgəm, +, *, #, %, ^, &, !, @, (, ), [, ], ~, \, /, | simvolları ilə başlaya bilməz!

Əsas tiplərin təsvirinə aid proqram:

public class main
{
public static void main(String[] args)
{
int deyisen1; int deyisen2 =18; //deyisene baslangic qiymet 18 menimsedilib
long deyisen3; long deyisen4 = 13000; //deyisene baslangic qiymet 13000 menimsedilib
float deyisen5; float deyisen6 = -3.14f; //deyisene baslangic qiymet -3.14 menimsedilib
double deyisen7; double deyisen8 = 2.7; //deyisene baslangic qiymet 2.7 menimsedilib
char deyisen9; char deyisen10 = 'a'; //deyisene baslangic qiymet a simvolu menimsedilib
String deyisen11; String deyisen12 = «Koroğlu Rəhimov küçəsi"; //deyisene baslangic qiymet - mətn menimsedilib
boolean deyisen13; boolean deyisen14 = true; //deyisene baslangic qiymet kimi true menimsedilib
}
}

Minimum qiymət -128(-2^7), maksimum qiymət 127 (2^7 -1). Məsələn:

byte a = -50; byte b = 100;
short tipi - 16 bitli tam tipdir. Minimum qiymət -32,768 (-2^15), maksimum qiymət 32,767 (2^15 -1). Məsələn: short a = -3350; short b = 10001;
int tipi - 32 bitli tam tipdir. Minimum qiymət - 2,147,483,648.(-2^31), maksimum qiymət 2,147,483,647.(2^31 -1). Məsələn: int a = -9837350; int b = 10804901;
long tipi - 64 bitli tam tipdir. Minimum qiymət -9,223,372,036,854,775,808.(-2^63), maksimum qiymət 9,223,372,036,854,775,807. (2^63 -1). Məsələn: long a = 100000L; long b = -200000L;
float tipi - 32 bitli, sürüşən vergüllü həqiqi tipdir. Məsələn: float deyisen = 345.3453f;
double tipi - 64 bitli, sürüşən vergüllü, ikiqat dəqiqli həqiqi tipdir. Məsələn: double deyisen = 345.3453;
boolean tipi - məntiqi tipdir. true/false qiymətlərdən birini alır. Susmaya görə false qiymət verir. Məsələn: boolean bool = true;
char tipi - simvol tipidir. Min. '\u0000' (yaxud 0), Max. '\uffff' (yaxud 65,535). Məsələn: char letter = 'A';

NÜMUNƏ
package javadersleri.eu.pn;
public class DataTypes {

public static void main(String[] args) {
System.out.println("Byte type");
byte a = -99;
byte b = 120;
System.out.println("a = "+a+" b = "+b);
System.out.println(Byte.MIN_VALUE);
System.out.println(Byte.MAX_VALUE);

System.out.println("Float type");
float k = -34.443535f;

float l = 44.444545f;
System.out.println("k = "+k+" l = "+l);
System.out.println(Float.MIN_VALUE);
System.out.println(Float.MAX_VALUE);

System.out.println("Double type");
double m = -374.4485;
double n = 7587483.487;
System.out.println("m = "+m+" n = "+n);
System.out.println(Double.MIN_VALUE);
System.out.println(Double.MAX_VALUE);

System.out.println("Char type");
char letter = 'A';
System.out.println("letter = "+letter);

System.out.println("Boolean type");
boolean bul1 = false;
boolean bul2 = true;
System.out.println("bul1 = "+bul1+" bul2 = "+bul2);
}

}

olunan komandalardan ibarət fraqmentlərdir. Java dilində 2 növ fraqmentlərdən

istifadə olunur:
1. “n dəfə” dövrlər
2. “nə qədər ki” dövrlər
Adından göründüyü kimi 1 tip verilmiş əməliyyatın tələb olunan sayda icrası üçündür. Məsələn “n” faktorialda olduğu kimi yəni eyni ədəd “n” dəfə 1-dən n-ə qədər ardıcıl ədədlərə vurulur.
“n” dəfə dövr tipi (for operatoru)
For operatorunun 3 parametri var. 1 İnisializasiya 2 təkrarlanma şərti 3 İterasiya For (inisializasiya; şərt ;İterasiya) {
//dövrün bədəni yəni dövrü təkrar olunan hərəkət
}
Birinci parametrdə adətən bir dəyişən seçilir ki, onun köməyilə dövrün təkrarlanmaları sayılır. Bu dəyişənə sayğac deyilir. Sayğaca tələb olunan ilkin qiymət verilir.
İkinci parametrdə sayğacın məhdudlasdırılması şərti göstərilir. Yəni sayğacın hansı qiymətə dəyişəcəyi təyin edilir.
Üçüncü parametrdə dövrün hər addımından sonra sayğacı dəyişdirən ifadə göstərilir . Bir qayda olaraq iterasiya imkrement və ya dekrement olur . yəni bir bir artır və ya bir -bir azalır. Amma sayğaca zəruri qiymət mənimsədən ixtiyari ifadədən istifadə etmək olar.
Dövrün birinci addımından qabaq sayğaca ilkin qiymət mənimsədilir. Buna inisializasiya deyilir. Bu əməliyyat yalnız bir dəfə icra olunur.
İnisializasiyadan sonra dövrün hər bir addımından qabaq təkrarlanma şərti yoxlanılır. Əgər şərt doğrudursa dövrün bədəni növbəti dəfə icra olunur. Bu zaman dörün bədəni bir dəfədə icra olunmaya bilər. Bunun üçün birinci yoclamada şərt yalan olmalıdır. Dövrün hər bir addımı qutardıqdan sonra təkrarlanma şərti yoxlanmaqdan qabaq iterasiya icra olunur.

i=1;i

ədədləri ekrana çıxaran program
For( int s =7; s> -8 ; s--) {
System.out.print(s + “ “);


Aşağıdakı program 2-dən 100-ə qədər cüt ədədlərin cəmini və hasilini hesablayır:

Double prod =1; // sum cəm, prod hasil üçün
İnt sum=0
For (int j=2 j<=100; j=j+2)
{ sum=sum+j}
System.out.println(sum);
System.out.println(prod);
Prod=prod * j

1 dövr daxilində bir neçə sayğac istifadə etmək olar. Bu zaman iterasiya və inisializasuya daxilində olan ifadələr vergüllə ayrılır. Təkrarlanmaq şərti yalnız bir dənə olur. Amma o da özündə bir neçə sayğac saxlıyan ifadədən ibarət ola bilər.

public static void main(String[] args) {

double yekunmaas;
int maas;
double

cem = 0;
System.out.println("n-adamlarin sayi");
Scanner m = new Scanner(System.in);
int n = m .nextInt();
System.out.println("adamlarin sayi n="+n);
double reis = 0;
System.out.println("reisin payi-");
Scanner r = new Scanner(System.in);
reis = r .nextInt();//reise ayrilmis faiz
int s;

//emekdaslarin sayi,iw gunleri
//tutulan faiz

// DAVAMI
int saatsay;

int i=0 ;
while (i < n)
{ //fiqur moterize icerisinde tekrarlanan emeliyatlar verilir
System.out.println("isci");
Scanner a = new Scanner(System.in);
String isci = a.nextLine();

System.out.println("gunluk maas:");
Scanner gunluk = new Scanner(System.in);
int gunm = gunluk.nextInt();

System.out.println("is gunlerinin sayi:");
Scanner gun = new Scanner(System.in);
int gunsayi = gun.nextInt();//is gunlerin sayin daxil edir
System.out.println("Vergi faizi:");
Scanner ver = new Scanner(System.in);
int vergi = ver.nextInt();//her adamin verdiyi verginin faizi

= " +vergi+ " reisin faizi = " +

reis + " gunsayi= " +gunsayi+ " gunluk maas= " +gunm );
maas =gunsayi*gunm;//novbeti adamin maasi hesablanir
System.out.println(" ayliq maas= " + maas);
yekunmaas=maas-maas/100*vergi;
System.out.println("yekun maas= "+yekunmaas);
double rhaqqi=yekunmaas/100*reis;
yekunmaas=yekunmaas-maas/100*reis;
System.out.println(" cari adamin "+ isci+ " yekunmaas=" + yekunmaas);
cem=cem+=yekunmaas;
i++;
double reiscem = reiscem+rhaqqi;
// TODO Auto-generated method stub
}
double orta=cem/n;
System.out.println("reisin adi nedir?");
Scanner a = new Scanner(System.in);
String reisad = a.nextLine();
System.out.println(" Son! *** adamlarin sayi - i= " +i+ " cem = " +cem + " orta = " +orta + " "+ reisad +" reisin haqqi= " +reis );
System.out.println("birinci maashinizi tebrik edirem!" );
}
} } }

-4 -9 -16 -25”

For(int a=3 i=1 i

i++) { system.out.print(a+ “ “); }
Nəqədəki tipli dövr ( while və do...while)
While operatoru onun parametric doğru qiymət aldığı sürəcdə verilmiş əməliyyatı icra edir. məsələn aşağıdakı dövr 5 dəfə icra olunaraq “ 1 2 3 4 5 “ ədədlərini çıxarır.
İnt i=1;
While (i<6)
{system.out.print(i+””); i++}
Aşağıdakı dövr dayanmadan təkrarlanaraq ekrana” 1*2*3*4*5*6*7.....”
İnt i=1
While (true)
{ system.out.print(i + “ *“ );
İ++;
}
Göründüyü kimi şərt birincidən qabaq bütün addımlarda yoxlanılır ( öncə yoxlamaq) şərtin əməliyyatın icrasından sonra yoxlanılması üçün do…while operatorundan istifadə olunur. ( sonra yoxlamaq)
Asağıdakı dövr 4 dəfə icra olunaraq ekrana”2/3/4/5/” çıxarır:

İnt i=1
Do{
I++;
System.out.print(i + “/”);
} while (i<5);

Aşağıdakı program 1-10 intervalında hər hansı tam ədəd götürüb istifadəçiyə tapmağı təklif edir. İstifadəçi klaviaturada program axtarılan ədədin istifadəçinin daxil etdiyindən böyük və ya kiçik olduğunu göstərir:

void main(String[] args) {        // prog

— число созданное программой user — число введённое пользователем         int prog, user;         // Генерируем случайное целое число от 1 до 10         prog = (int)(Math.random() * 10) + 1;         System.out.println("Я загадала число от 1 до 10, отгадайте его.");         System.out.print("Вводите ваше число: ");         Scanner input = new Scanner(System.in);           // Проверяем, есть ли в потоке ввода целое число         if( input.hasNextInt() ) {             do {                 // tam ədədi daxil edirik                 user = input.nextInt();                 if(user == prog) {                     System.out.println("Вы угадали!");                 } else {                     // Проверяем, входит ли число в отрезок [1;10]                     if (user > 0 && user <= 10) {                         System.out.print("Вы не угадали! ");                         // Если число загаданное программой меньше...                         if( prog < user ) {                             System.out.println("Моё число меньше.");                         } else {                             System.out.println("Моё число больше.");                         }                     } else {                         System.out.println("Ваше число вообще не из нужного отрезка!");                     }                 }             } while( user != prog );         } else {             System.out.println("Ошибка. Вы не ввели целое число!");         }       System.out.println("До свиданья!");     } }

и уменьшают на единицу значение операнда. Гораздо удобнее использовать

команду x++; вместо команды x = x+1;
Условный оператор if
Простейшая форма записи условного оператора имеет вид:
if (условие) команда
Условие в скобках представляет собой логическое выражение, т.е. может быть истин­ным или ложным. Если условие окажется истинным, команда будет выполнена, в противном случае ничего не произойдет. Например:
if (x < 17) x = 17; // если значение переменной x меньше 17, x присвоить 17
Если же необходимо, чтобы в случае, когда условие ложно, была выполнена какая-то другая команда, используют расширенную форму оператора if:
if (условие) команда1else команда2

о конструкции else if
В примере, рассмотренном выше, мы можем захотеть присвоить переменной x значе­ние 5, если условие x < 17 не выполняется (зачем оно нам, другой вопрос).
if (x < 17) x = 17;else x = 5;

var.
x += 8; // то же самое, что x

= x + 8 (x увеличивается на 8)
 *=, -=, /=, %=, &= ^=  və s..
x *= 3; // то же самое, что x = x * 3 (x увеличивается в 3 раза)
b1 ^= b2; // то же самое, что b1 = b1 ^ b2

Tapşırıq
2 tam ədəd elan edib onlara qiymət mənimsədin. Cəm və hasili və ədədi ortanə tapın! Ekrana çıxarın!

İnkrement və Dekrement
Операции && и || отличаются тем, что не обязательно вычисляют значение второго операнда. Например, && вычисляет значение первого операнда и, если оно ложно, сразу возвращает false, а || возвращает true сразу, если видит, что первый операнд – истина. В Java есть аналогичные по действию операции & и |, они вычисляют значения обоих операндов, прежде чем произвести над ними операцию.
Mənimsətmə
После того, как переменная описана, с ней можно работать в программе. В частности, ей можно присвоить значение соответствующего типа. Тогда в дальнейшем при использова­нии этой переменной в каком-либо выражении вместо нее будет автоматически подставлять­ся это текущее значение.
Значение связывается с переменной с помощью оператора присваивания. В языке Java он записывается простым знаком равенства:
переменная = выражение;
Слева от оператора присваивания всегда указывается переменная. Выражение справа должно соответствовать переменной по типу. Оно может представлять собой просто литерал (например, число или символ):
x = 7; // переменной x присваивается значение 7letter = 'Q'; // переменной letter присваивается значение 'Q'
В общем случае выражение — это то, что может быть вычислено (например, результат математической операции или результат, возвращаемый некоторым методом):
a = 7.5 + 2.4; // переменной a присваивается 9.9 как результат вычислений
В выражении наряду с литералами могут участвовать другие переменные. Вместо них подставляется их текущее значение. В результате выполнения команды:
b = a + 1;
переменная b примет значение 10.9.
Итак, оператор присваивания действует следующим образом. Сначала вычисляется зна­чение выражения в правой части, а затем полученный результат присваивается переменной, указанной в левой части. Возможна даже следующая ситуация:
x = x + 4;
Эта команда увеличивает текущее значение целочисленной переменной x на 4.
А следующие команды записаны неправильно и работать не будут:
5 = x + 7; // слева должна стоять переменнаяx + 3 = 14; // слева должна стоять просто одна переменнаяx = 4.5; // переменная x может принимать только целочисленные значения
Eclipse попытается указать на ошибку в этих строчках еще до выполнения программы, расставив предупреждающие знаки на полях редактора кода.

числа n.
Math.round(n) — Yuvarlaqlaşdırma. возвращает целое число, ближайшее к

вещественному числу n (округляет n).
Math.ceil(n) — Yuvarlaqlaşdırma. возвращает ближайшее к числу n справа число с нулевой дробной частью (например, Math.ceil(3.4) в результате вернёт 4.0).
Math.cos(n), Math.sin(n), Math.tan(n) — Triqonometrik. тригонометрические функции sin, cos и tg от аргумента n, указанного в радианах.
Math.acos(n), Math.asin(n), Math.atan(n) — Əks Triqonometrikобратные тригонометрические функции, возвращают угол в радианах.
Math.toDegrees(n) — Bucaq. возвращает градусную меру угла в n радианов.
Math.toRadians(n) — Radian. возвращает радианную меру угла в n градусов.
Math.sqrt(n) — Kvadrat Kök. возвращает квадратный корень из n.
Math.pow(n, b) —Kvadrat Kök. возвращает значение степенной функции n в степени b, основание и показатель степени могут быть вещественными.
Math.log(n) — Loqaritm. возвращает значение натурального логарифма числа n.
Math.log10(n) — Onluq Loqarifm. возвращает значение десятичного логарифма числа n.
Math.random() — Təsadüfi ədədlər. возвращает псевдослучайное вещественное число из промежутка [0;1).

Parol: 3088533t My stuff Untitled-3