Слайд 5
Қазақстандағы 1919-1922 жылдардағы аштықтың бір себебі елдің бірнеше
аймақтарында орын алған егіннің шықпай қалуы болды. Осы жағдайға
байланысты кеңес үкіметі 1919 жылдың қаңтар айынан бастап «азық-түлікті тәркілеу» саясатын бастады. Бұл саясат кеңес үкіметінің 1918 жылдың 13 мамырынан бастап жүргізе бастаған азық-түлік диктатурасына сайма-сай дәл келген еді.
Қазақстанда егіншілікпен айналысушылардың көп болмауына байланысты большевиктер қазақтың малын кәмпескелеп алуды басты мақсат етіп қойды. 1919-1922 жылдардағы аштық негізінен алғанда Қазақстанның оңтүстік облыстарын шарпыды.
Слайд 6
Жалпы алғанда, 1919-1922 жылдардағы аштық кездерінде бір миллионнан
астам қазақ аштан өлген. Сол кездегі қазақтың санының бұл
шамамен 20-22 пайызын құрайды. Дегенмен, қазақтың санын солқылдатып құртқан аштық отызыншы жылдары орын алды.
Слайд 10
Қазақтарды зорлап отырықшылдандыру «Кіші Октябрь» деп аталды. «Кіші
Октябрьдің» негізгі дем берушісі, орындаушысы, патшаның отбасын атып тастауды
ұйымдастырушылардың бірі Филип Исаевич Голощекин еді. Ол 1924 жылдың қазан айынан бастап 1933 жылға дейін Қазақстан компартиясының орталық комитетінің бірінші хатшысы қызметін атқарған.
Слайд 11
Қазақстанда өткізген алғашқы іс-шарасы 1928 жылдың күзінде өткізген
малды кәмпескелеу болды. Кәмпескеге 700 шаруа қожалығы ілініп, олардан
150 мың мал басы (ірі қара мал басына айналдырғанда) тәркіленді.
Бұл жердегі «ірі қара мал басына айналдырғанда» деген нені білдіреді?
Слайд 12
Бұл сталиндік статистиктердің мал басын азайтуды жасыру үшін
ойлап шығарғаны болса керек. Статистиктердің айтуынша, бір ірі қара
мал басы, мысалы 1 сиыр - 2-3 шошқаға немесе 10 қойға тең.
Слайд 17
Тарихшы А.Н.Алексеенконың айтуынша:
Слайд 18
«...әртүрлі есептеулер мен түзетулерге сүйенгенде 1930 жылғы қазақ
халқының қырылуы 1млн. 840 мың адам немесе жалпы қазақтың
47,3 пайызын құрайды.
Слайд 19
Бәрінен ең көп қырылған республиканың шығысының қазақтары болды.
Бұл жақта 379,4 мың адам немесе 1930 жылғы халықтың 64,5
пайызын құрады. Бұл аймақтың халқы көрші елдерге Ресей мен Қытайға жаппай ауып көше бастады.
Слайд 20
Солтүстік Қазақстан аймағы қазақтардың жартысының көбінен - 410,1
мыңнан немесе 52,3 пайызынан айрылды, Батыс Қазақстан 394,7 мың
немесе 45,0 пайыз, Оңтүстік - 632,7 немесе 42,9 пайыз қазақтан айрылды. Аздау өлім Орталық Қазақстанда - 22,5 мың немесе осы аймақтың 15,6 пайызы орын алды.
Слайд 21
Жүздеген мың қазақ Қытай жағына қашты. Олардың көп
көшкендігі сонша Қытайда 1954 жылы Іле-Қазақ автономиялық округі құрылып
орталығы болып Құлжа қаласы белгіленді.
Слайд 27
9 жасында алапат аштықты басынан кешіріп, бір үйлі
жаннан жалғыз өзі тірі қалған жазушы
Өтебай Қанахинның жазбасынан:
Слайд 28
…аштықтан әлім бітіп, көзім қарауытып, есім бірде кірсе,
бірде кірмей, тек кірпігім ғана қимылдап, жұртта қалған тастанды
күшік сияқты шалажансар жатқан жерімнен ересек біреулердің тауып алып, сыртта тұрған шанаға апарып салғанын, үстіме киіз жауып қымтап жатқанын еміс-еміс білемін.
Слайд 29
Сөйтсем бұлар аштықтан жаппай қырылып жатқан қазақ ауылдарын
аралап, ең болмаса тірі қалған бала-шағаны аман алып қалу
үшін қыстау-қыстауды аралап жүрген комсомол жасақтары екен.
Слайд 30
…Бізді Ырғыздағы панасыздар үйіне орналастырды. Онда тіпті қиын
екен. Арық-тұрақ, өзі аш балаларды бит жеп өлтіргенін көзім
көрді. Қыстың ұзақ түнінде таң алдында түзге шықтым.
Слайд 31
Дәретхана деп ойлап, оның қасындағы тақтай қойманың есігін
ашып қалғанымда, отынға дайындаған сексеуіл сияқты төбеге дейін тіреп,
жиып қойған өзім құрпы кішкентай балалардың өлі денесін көрдім. Сол жерде құлап қалыппын. Артынан біреу-міреу ішке кіргізіп тастапты.
Слайд 32
…Жазғытұрым ауруханадан шықтым. Киімді беріп жатқан орта жастағы
қазақ әйелі еңіреп жылады. Мен «неге жылайсыз?» дедім. Сонда
әлгі кісі көз жасын сүртіп: «Осында келген 50 баладан әне бір-екеуің ғана тірі кетіп барасың. Өмірің ұзақ болады екен» деді.
Слайд 33
…Жаз шыққан соң балаларға ілесіп, қаланың түскей жақ
шетінде «Итмола» деп аталатын тұстағы кірпіш басу үшін үңгіп
қазған апанға бардым. Нән апандардың ішінде үйген тезекке ұқсатып, кішкентай балалардың басын жиып қойыпты. Бақсам, қыста өлген балаларды көме алмай, апандағы қардың астына тастай беріпті.
Слайд 34
…Аяғыма әрең тұрып қалаға алғаш шыққандағы көргендерім: ана
көшеде аштан өліп жатқан шал, мына көшеде ыңырсып қайыр
тілеген кемпір, жуа теріп құдықтың басына барғанымда аштан өліп қалған арыстай дәу жігітті көрдім.
Слайд 35
Көшеде өліп қалғандарды күнде тәңертең арнайы адамдар келіп,
жалаңаштап, тау-төбе қылып арбаға тиеп алып кетеді. Қаланың шетіндегі
үлкен орға алып барып тастайды. Бұлардың бәрі ауылдан арып-ашып жеткен қазақтар еді.
Слайд 36
Осы аштықтан Ырғыз ауданы адамдарының оннан бірі, малының
жүзден бірі ғана тірі қалды. … Бір шаңырақ астындағы
үлкенді-кішілі он екі жаннан тірі қалған жалғыз мен ғана…
Слайд 38
“Т.Г.Невадовская” аштық жылдары Қазақстанда өмір сүрген орыс қызы.
Бар-жоғы 19 жастағы бойжеткен қынадай қырылған қазақтарды көріп, қайғылы
жыр жазған. Аталмыш жырды ақын Ұларбек Нұрғалымұлы аударған.
Слайд 39
Бұл даланың қасіреті жайында,
Білмек түгіл, айтқан сөзге сеніп
көр.
Көктем емес, сол көктемнің айында,
Көз алдымда… мұз құрсанған өліктер.
Слайд 40
Қозғалта алмай жатыр әне кірпігін,
Бәрі-дағы аштан өлген олардың.
Балалы
әйел нан таба алмай бір тілім,
Тырнағына кетті ілініп ажалдың.
Слайд 41
Қара жердің қара желі зар илер,
Өлілердің жыртық төсін
жұлмалап.
Сұлық қалды, шырылдаған сәбилер,
Суып қалған омырауды тырмалап.
Слайд 42
Бұл не сұмдық? Кімдер бүйтіп қорлаған?
Туған жері –
өз елінде болса да.
Жас өскіндер, тумай жатып сорлаған,
Жазығы не,
жазығы не соншама?
