Презентация на тему по внеклассной работе Саха уут астара киhи доруобуйатыгар туhата. 5 кылаас

уут, быыппах, ымдаан, суорат, суогэй, хайах, куорчэх, иэдьэгэй, саламаат)

састаабын, битэмииннэрин киьи доруобуйатыгар туьалааҕын, минньигэьин, инэмтиэлээҕин билсиьиннэрии. Алаьа дьиэбит айылҕабыт бэлэҕин отоннору (моруосканы, дьэдьэни, хаптаҕаьы, уулаах отону, долуьуону, уохтаны) Халымаҕа баар астары (таба, ынах, сылгы, балык ас арааьын) бэйэ онорон таьаарар бородууксуйатын сыаналааьын, тарҕатааьын,кэрэхсээьин. Атын омук уорэхтээхтэрэ обугэлэрбит астарын уорэтэн, чинчийэн тус сыанабылларын эппит бэлиэтээьиннэрин билсиьиннэрии.

Олунньу 17 кунэ 2013 сыл Кылаас чаас сыала-соруга:

арыйыы, туьаныы, киьи доруобуйата астан тутулуктааҕын, уут ас араас

ыарыылартан харыстыырын, ытык аҕа саастаах дьоммутуттан субэлэтии, норуоппутугар, дьиэ хаьаайкаларыгар, кэнчээри ыччаттарбытыгар, оҕолорбутугар ойдотуу, пропагандалааьын. Аныгы кэмнэ тас дойдуга оноьуллубут ас арааьын буортутун араарарга уорэнии, обугэлэрбит урун ас арааьын сиэргэ - туомна тутталларын абыычайдарын, духуобунастарын уйэтитии. Айылҕа чол туругун, костуутун, кыыллары, котору-суурэри харыстааhын, торообут дойду айыл5атын таптааhын.

3. Саха норуотун талааннаах, айылҕаттан дьоҕурдаах Иннокентий Тарбахов мындыр асчыт астаабыт астарын рецебин холобурдааьын, тарҕатыы, саха аьа бутун аан дойдуга, Арассыыйа туллар тутаах туонатыгар – Москубаҕа ”Комус куьун“ быыстапкаҕа бастынын, саха норуота бэйэтэ онорон таьаарбыт бородууксуйатыгар, аьыгар урдук маастарыстабаларыгар сугуруйуу.

Керчэх – одно из любимых традиционных блюд якутов и

подается обычно к завтраку вместо масла к лепешке или хлебу”.

Вацлав Леопольдович Серошевский:
“Главное богатство якутов – это их национальная пища: кобылье молоко - кумыс, кобылье мясо, сорат, саламат, юрюмэ, хаях”.

араастара:
Кымыс

Суорат
Быырпах

хоту дойду олоҕун
кордорор аьаҕас халлаан аннынааҕы Ойуьардаах боьуоэлэгэр

музейы тэрийбит Халыма гиимнин
суруйбут биллэр суруйааччы.

Моруоска (боллохун, ньааҕатык)
Моруосканнан толкуьалаах куорчэх бэрдин ытыйан
Халымалар хоноьону кундулуур угэстээхтэр.
Моруосканан толкуьалаах куорчэҕи дьоннор сиэннэр
Былыргыттан ыарыылартан эмтэнээхтииллэр эбиттэр.
Билигин, дьэ чинчийэннэр, ардыгар бэл эмчиттэр абыралын билэннэр моруосканы биьирииллэр.
Торообут торут отонум – хоту дойдун быйана
Дыргыйар сытыы сыттаах, буспут соруун моруоска,
Бэл виноград диэн астааҕар миэхэ ордук минньигэс:
Сурэхпин-быарбын сымнатар, сурдээҕин сылаанньытар.

смерти А.С.Пушкину захотелось морошки. Наскоро послали за этой ягодой.

Он с большим нетерпением ее ожидал и несколько раз повторял: «Морошки, морошки…»

прекрасную ягоду можно сравнить даже с южной ягодой, виноградом…»

Генерал полковник В.З.Романовский

балык киhи доруобуйатыгар туhата

Итини таьынан минеральнай веществолар, цинк, фосфор, кальций инэмтиэлээх битэмииннэр

бааллар. Уут астара тымныйыыга, сэлликкэ, куомэй ыарыыларыгар туьалаахтар.
Саха сирин отоннорун былыр-былыргыттан аьылыкка да эмкэ туьаналлара. Отону сибиЬэйдии хаьааналлара, барыанньа, кисиэль, араас утах онороллоро, ордук куртах ыарыытыгар улахан суолталааҕынан аатыраллара.
Ордук моруоскаҕа лимоннай, яблочнай кислота уонна пектиновай веществолар бааллар. Цинганнан ыалдьыбыт дьоннорго комолоьор, буор, ис орган тымныйыы ыарыыларыгар ордук туьалаах.
Уохтаны, долуьуону, уулаах отону судаарыскай отоннор диэн ааттыыллара. Олохтоох эмчиттэр араас ыарыыга туьаналлара. Сэбирдэхтиин сыыстыын хомуйан эмп оностоллоро.
Биьиги норуоппут биир сурун аьылыга – сылгы этэ. Сылгы этигэр доруобуйаҕа улахан туьалаах сыалаах кислоталар элбэхтэр, олор атеросклероз улаатыытын намтаталлар, тымныйыыны эмтииргэ туьалаах.

гигиенаҕа туттуллар араас кириэмнэри, киьи тириитигэр буортута суох, кырдьары

бытаардар биьиги Сахабыт Сиригэр уонна Японияҕа косметологическай кырааскалары онороллор.
Балык киьи доруобуйатыгар олус туьалаах, ол курдук унуохха, ис органна, тириигни эмтиир элбэх араас битэмииннэрдээх. Балыкка туох баар битэмиин састааба барыта баар, ол иьигэр фрукта битэмииннэрэ, элеменнэрэ эмиэ бааллар.
Хабдьы этэ диетическэй гемоглобины, хааны эргитэр железа диэн элемент баар. Оҕо доруобуйатыгар кини аьылыгар железо диэн элемент тиийбэт буоллаҕына, оҕо ахсаанна, омук тылыгар дьоҕура молтуур эбит. Оттон былыр тимир (железо) тиийбэт торуотун ийэ уутнэн, ынах уутунэн солбуйаллара.
Уьун уйэлэниигэ, чол туруктаах буоларга бу обугэлэрбит сибиэьэй астара киьи доруобуйатыгар сункэн эмтээхтэр, туьалаахтар, суолталаахтар. Онон тас дойдуттан кэлэр, атыыланар астары олус сиэбэккэ, бэйэ онорон таьаарбыт бородууксуйатын, аьылыгын сиир ордук.
Туох баар эмтээх, доруобай, сибиэьэй ас арааьа тулалыыр айылҕабытыгар баар.

бырааьынньыга?
Тоҕус сиринэн томторҕолоох, 1 атахтаах саамай улахан чороон аата?
Аьы

баьар тэрил, хатынынан биитэр тиит маьынан оноьуллар сахалыы
мас ньуоска аата.
5. Чэй иьэр иьит, чааскы сахалыы аата?
6. Ыьыахха иьиллэр саха омук мааны утаҕа?
7. Ыраах айанна булчут собулээн илдьэр урун аьа?
8. Былыр уу баьарга, ынах ыырга, сир аьын астыырга туттуллар туоьунан
оноьуллар иьит?
9. Дьахтар торууругэр уонна урууга ананан астанар урун ас?
10. “Эн остуолун сахалыы астара” кинигэ автора?

Тэттик боппуруостар: