Презентация на тему Сахалартан бастакы. Проект ученика

айбыта
Аан Дойду кистэлэҥнэрин киһи аймах арыйар.
Бастакынан космоска
Юрий

Гагарин көппүтэ

Космическай хараабылы Циолковскай айбыта

Христофор Колумб, Магеллан саҥа сирдэри, океаннары арыйбыттара

үөрэтэргэ холоннум.
Тоҕо Чөркөөҕү таллым?
Мин ийэм төрөөбүт дойдута уонна

онно эһэлээх эбэм олороллор, ол иһин.

ыйытыыга хоруй көрдөөһүн.
Соруктар:
Чөркөөх историятын бэйэм кыахпынан билэ-көрө сатааһын.
«Сахалартан бастакы…»

диэн тыллар суолталарын быһаарыы.
Сахалартан бастакылары тус олохпор сыһыары тутан дириҥэтэн өйдөөһүн.
Мин төрүт дойдум, Чөркөөҕүм – Саха саарыннарын биһигэ буоларынан киэн туттуум.

бастакылар» - ол аата бастакынан саҥа суолу солоон, айар-тутар,

сайдар дьон; Саха омук сайдыытыгар улахан кылааты киллэрбит дьон.

ИСТОРИЯ УСТУН АЙАҤҤА ТУРУННУБУТ…

бүтэрбит.
Чурапчыга, Тааттаҕа медпууннары тэрийбит. Чурапчыга үлэлээбит.
Суруйааччы Лев Николаевич Толстойдуун

доҕордоспут, суруйсубут.
Кининэн Лев Толстой Саха Сиригэр сыылкаҕа кэлбит духоверецтарга көмө харчы, мал-сал ыытар эбит.

1865-1917

булан аҕалбыттар. Өссө да экспонат буола илик немецтии суруктаах

тэрили эрийэргэ соруннум.
Кэлин билбиппит Лев Толстой Сокольниковынан духоверецтарга ыыппыт буолуон сөп диэтилэр. Оччотугар мин улуу суруйааччы туппут тэрилин тутан турдаҕым.

фотограф, чинчийээччи-этнограф.
Санкт-Петербурга идэтин баһылаабыт. Саха АССР народнай худуоһунньуга.
Тааттаҕа Чөркөөххө,

Ытык-Күөлгэ, Уолбаҕа учууталлаабыт.
Кини хартыыналара Чөркөөх музейыгар бааллар.

1874-1945

Иван Попов хаартыскаҕа түһэриитэ. 1914 с.

Иван Иванович Поповтуун Чөркөөххө
Лааҕыр оҕолоро Иван Попов уруокка туттар

уруһуйун болҕойон көрөбүт.
Мин Улуу худуоһунньук олорбут остуолугар олоробун.

Громова атыыһыт пароходугар мотуруоһунан сылдьыбыт. Кэлин Саха сирин пароходствотыгар

старшай лоцманынан уонна капитанынан үлэлээбит.
Витим – Дьокуускай – Быков тумус каартатын оҥорбута.
Саха сиригэр киэҥник биллибит общественнай, государственнай деятель.
Кини аатынан Өлүөнэ өрүскэ кумахтар, аарыма улахан теплоход, Дьокуускай куоракка уулусса баар.
Мин эһэлээх эбэм Чөркөөххө Богатырев аатынан уулуссаҕа олороллор.

Прозаик, поэт, драматург, тылбаасчыт, тыл

үөрэхтээҕэ, саха советскай литературатын төрүттээччи. Бөдөҥ общественнай, государственнай деятель.
Чөркөөх оскуолатын бастакы үөрэнээччитэ.
Саха сирин Автономиятын тэрийсибитэ. Тыл уонна культура институтун астарбыта, онно директордаабыта.

Сахалартан бастакы лингвист-учуонай Платон Алексеевич Слепцов - Ойуунускай

1893-1939

Ойуунускай аатынан Саха театра, литературнай музей, уулусса бааллар.
Саха

театрын уонна Чөркөөх оскуолатын иннигэр Ойуунускай памятниктара тураллар.

Мин үс сайын Ойуунускай аатынан Чөркөөх оскуолатын лааҕырыгар сынньаммытым. Ол оскуолаҕа эһэм 50 сыл учууталлаабыта, директордаабыта.

Ойуунускай аатынан
Чөркөөх орто оскуолата

биир кылаастаах народнай училищены ситиһиилээхтик бүтэрбит.
Москватааҕы Н.К. Крупская аатынан

Коммунистическай иитии Академиятын бүтэрбит.
Үөрэх наркомунан анаммыта. 1934 с. Саҥа аһыллыбыт пединститут директорынан анаммыта.

төрүттээбит.
Кэлин Суоттуга, Ытык-Күөлгэ, Хадаайыга музейдары тэрийбит.
Саха народнай суруйааччыта.
Оҕолорго анаан

элбэх кэпсээннэри, остуоруйалары, учебниктары, «Букубаары» суруйбут.

Саха сиригэр бастакынан аһаҕас халлаан анныгар музейы төрүттээччи Дмитрий Кононович Сивцев - Суорун Омоллоон

1906-2005

эһэм, Суорун Омоллоон,
А.Е. Турнин, Е.И.Коркина, Е.И.Убрятова
биһиги дьиэбитигэр

А.С. Пушкин аатынан Республиканскай библиотека учуонай секретара, директора. РСФСР,

САССР культуратын үтүөлээх үлэһитэ.

А.С. Пушкин аатынан Саха национальнай библиотекатын төрүттээччи Захар Тимофеевич Тюнгюрядов

1915-1975

институтка (Иркутскай филиала), Үрдүкү Партийнай оскуолаҕа (Москваҕа), ССРС Наукаларын

Академиятын Государство уонна Право институтун аспирантуратыгар үөрэммитэ.
Саха АССР Наукаларын үтүөлээх деятелэ, юридическай наука доктора, профессор.

Сахалартан бастакы юридическай наука доктора Михаил Михаилович Федоров

1920-2006

Бүөтүр
Чөркөөх оскуолатыгар учууталынан, директорынан, Октябрьскай нэһилиэк сэбиэтин председателинэн үлэлээбит.

Өр кэмнэргэ салалтаҕа партийнай үлэһит.
Эдьигээн, Таатта улуустарын бочуоттаах олохтооҕо.
Олонхоһут, алгысчыт. Олонхо айааччы.
ЮНЕСКО стипендиата.

1929-2013

үлэлээбиттэрэ. Куруук саахымат-тыыр, дуобаттыыр этилэр.
Көһөҥө-Бүөтүр оҕолорго анаан үс

Олонхону суруйбута:
Күөх көҕөччөр аттаах күүстээх-уоттаах Күн Күндүлү бухатыыр.
Алы чуоҕур аттаах Арааб Мохсоҕоллой бухатыыр.
Күүстээх-уоттаах Күн Дархан бухатыыр.

Петр Егорович Решетников,
Иван Пудович аймаҕа учуутал Дмитрий Степанович Жегусов,
эһэм Гаврил Гаврильевич Власов

поэт, элбэх кинигэ автора. Россия суруйааччыларын союһун чилиэнэ.
Тааттаҕа культура

управлениетын начальнигынан үлэлээбитэ. Тааттатааҕы духуобунас оскуолатын концепциятын ааптара.
2008 сыллаахха саҥа аһыллыбыт Олонхо театрыгар директорынан анаммыта.
Мин төрөөбүт таайым.

1960

2001 с.
Ытык Хайаҕа. Дьокуускай
Убайым Виталий Гаврильевич, эһэм Гаврил Гаврильевич,

эбэм Ирина Афанасьевна уонна мин Чөркөөххө

дьоннордоох. Олортон бастыҥнарын, уон сахалартан бастакыларын кэпсээтим.
Бу үлэм түмүгүнэн:

Улуу дьоннор ааттарын, дьарыктарын, араас дьылҕалаахтарын биллим.
Улуу дьоннордуун биир дойдулаах буолуу эппиэтинэстээҕин, киэн туттарга сөптөөҕүн өйдөөтүм.
Тыллар суолталарын сүрүннээн өйдөөтүм.
Кэпсииргэ холоннум.
Бу үлэни суруйарбар ийэм, эһэм архыыптарын уонна музей матырыйааллара көмө буоллулар.
Дьокуускай куорат төрүттэммитэ 380 сылыгар анааммын «Таатта чулуулара – Саха саарыннара» диэн хаартысканан бырайыак оҥорбутум.

Өлөксөй, поэт, философ, чинчийээччи
П.А. Ойуунускай,
поэт-революционер,
государственнай деятель
Д.К. Сивцев

–
Суорун Омоллоон, саха народнай суруйааччыта, музейдары төрүттээччи

Пушкин аатынан Саха национальнай библиотекатын төрүттээччи, 1962-1975сс. библиотека директора,

РСФСР культуратын үтүөлээх үлэһитэ

«Саха Сирин уһулуччулаах дьоно» секцияҕа II миэстэ буолбутум.
Конференция

кэнниттэн элбэх оскуолалар үлэбин сэҥээрэннэр ыҥырбыттара. Ол курдук:
20-с оскуолаҕа «Таатта күнүгэр»;
речевой оскуолаҕа Ойуунускай юбилейыгар аналлаах тэрээһиҥҥэ кыттыбытым.
Республиканскай лицейга 5 кылаастарга;
7-с оскуолаҕа 2 «з» кылааска;
Таатта улууһун Чөркөөх орто оскуолатын «Чэбдик» лааҕырыгар кэпсээбитим.
Бу кыттыыларбын диплом, махтал сурук, сертификаттар туоһулууллар.
«Сахалартан бастакы…» ыстатыйам «Бастакы үктэл» научнай-методическай сурунаалга бэчээттэммитэ.

Чинчийэр үлэм тарҕаныыта

2 «з» кылааска 28 оҕо 100% билбэттэрин көрдөрөн, уопсай

түмүккэ киирбэтэ. 3 кылааска иккистээн ыытылланна. Түмүккэ барыта 56 оҕо хоруйа ааҕылынна.
Бастакы сүрүн ыйытыыга ордук Саха сиригэр бастакынан аһаҕас халлаан анныгар музейы төрүттээччини билэллэр. 20 оҕо сөптөөх эппиэти биэрдэ.
Иккис ыйытыыга үгүс оҕо саха саарыннара Чөркөөххө төрөөбүттэрин чопчу билбэттэр. Ол курдук, Тааттаҕа диир - 10, билбэт – 21.
Үһүс сүрүн ыйытыыга ордук үчүгэйдик П. А. Ойуунускай олоҕун билэллэр эбит. 45 оҕо сөптөөх эппиэти биэрдэ.
Хомойуох иһин үгүс оҕо саха улуу дьоннорун олох билбэттэр.
Түмүктээн эттэххэ, мин бырайыагым саха саарыннарын олохторун, дьарыктарын үөрэтэргэ олус туһалаах.

– Саха Саарыннарын,
Ханна да буолларбын киэн тутта саныыбын

Мин Чөркөөх уолабын, САХАБЫН.

Болҕомтоҕун иһин баһыыбаларын.!

Сүрүн түмүк

Ытык Чөркөөх сириттэн, Таатта Эбэ кытылыттан төрөөн-үөскээн тахсыбыт сахалартан бастакылары чинчийэн биллим. Туруорбут сыалбын ситистим.
ЧЈРКЈЈХ – САХА СААРЫННАРЫН БИ¤ИГЭ