Слайд 2
Сабақтың мақсаты:
Білімділігі:
Өткізгіштерді
тізбектей
және параллель
жалғауды түсіндіру.
Дамытушылығы:
Ойлау қабілетін,
танымын, өткізгіштердің
тізбектей және параллель
жалғауын күнделікті
өмірмен байланыстыра
отырып
оқушыларға жеткізу.
.
Тәрбиелігі:
Оқушының
ғылымға деген
қызығушылығын
арттыру;еңбекке,
ұжымшылдыққа,
халық дәстүрін
дәріптеуге тәрбиелеу.
Слайд 3
Резистор (ағыл. resіstor, лат. resіsto — қарсыласамын) — электр тізбегінің әр
түрлі тармақтарындағы ток күшін, не кернеуді шектеу немесе реттеу
үшін қолданылатын радиотех. немесе электртех. бұйым. Радиоэлектрондық құрылғылардағы барлық бөлшектердің жартысынан астамы (80%-ға дейін) Резисторлар болады. Резистордың негізгі сипаттамаларына кедергісінің номинал мәні (0,1 Ом-нан 1 ГОм-ға дейін), кедергініңноминал мәннен ауытқу мүмкіндігі (0,25%-дан 20%-ға дейін), макс. сейілу қуаты (Вт-тың жүздік үлесінен бірнеше МВт-қа дейін) жатады. Ток өткізгіш бөлігінің материалына қарай Резисторлар металдық, шалаөткізгіштік, сымдық, таспалық, т.б.; құрылымына қарай тұрақты, айнымалы болады. Айнымалы Резистор кедергісі жылжымалы тетік арқылы, не ток күші мен кернеу арасындағы бейсызықтық тәуелділікке байланысты өзгеруі мүмкін.
Реостат– электр желісіндегі кернеуді немесе токты тежейтін және реттейтін электр құрылғысы. Қолданылуына қарай іске қосу, реттеу, жүктеме және қоздыру реостатты болып; өткізгіш элементтің материалына сәйкес металдық, сұйықтық және көмірлі реостат болып бөлінеді.
Слайд 4
Техника және тұрмыста әр түрлі тұтынушылар: қыздыру шамдары,
үтіктер, электр пештері, электрқозғалтқыштары және т. б. қолданылады.
Өткізгіштерді жалғаудың
тәсілдерін қарастырайық.
Слайд 5
1- жағдай. Егер бірінші өткізгіштің соңы екінші өткізгіштің
басымен, екіншінің соңы үшіншінің басымен жалғанса, онда мұндай қосуды
тізбектей жалғау деп атайды.
Слайд 6
2-жағдай. Егер өткізгіштердің басын бір ғана А нүктесінде,
ал ұштарын екінші бір В нүктесінде жалғасақ, онда мұндай
жалғауды өткізгіштердің параллель жалғау деп атайды.
Электр тізбегінің екі өткізгіштен артық өткізгіштер түйісетін нүктесін түйін (суретте А және В нүктелері) деп атайды.
Слайд 7
Бір секундта өткізгіштің көлденең қимасы арқылы бірдей мөлшердегі
еркін заряд тасушылар өтсе, өткізгіштерді тізбектей жалғағанда, өткізгіштердегі ток
күшінің шамасы бірдей болады. Алайда өткізгіштің ұштарындағы және кернеулері әр түрлі. Тізбектің әрбір бөлігіне Ом заңын қолданамыз. Демек, .
; ; екенін ескере отырып:
аламыз.
Слайд 8
Егер арқылы өткізгіштердің жалпы кедергісін белгілесек,
онда
Тізбектей жалғанған бірнеше өткізгіштен тұратын тізбектің кедергісі жеке өткізгіштер кедергілерінің қосындысына тең.
Өткізгіштерді тізбектей жалғағанда ток күштері тең, ал тізбектегі жалпы кернеу оның бөліктеріндегі кернеулердің қосындысына тең болады, ал жалпы кедергі әрбір өткізгіштің кедергілерінің қосындысынан тұрады:
.
Слайд 9
Тізбекті параллель жалғағанда, екі параллель арнаға тармақталған су
ағыны тәрізді, ток өткізгіштер бойымен тармақталады.
және тармақталған ток күштерінің қосындысы тармақталмаған бөлігіндегі токтың шамасына тең, яғни .
Ом заңының негізінде бірінші өткізгіштің ұшындағы кернеу: , ал екінші өткізгіштің ұшындағы кернеу: болады.
бір-біріне тең, себебі, олар А және В бір
ғана нүктелердің (түйіндердің) арасындағы кернеу болып табылады,
осыдан екендігі шығады.
Жоғарыдағыны ескеріп және жалпы кедергіні
арқылы белгілей отырып, ,
формулаларын аламыз.
Бұл формулалардың оң және сол жақ бөліктерін қосамыз, сонда
немесе .
немесе
.
Өткізгіштерді параллель жалғағанда, тізбектің барлық бөліктерінде кернеу бірдей, ал жалпы ток күші әрбір өткізгіштегі ток күштерінің қосындысына тең, жалпы кедергі әрбір өткізгіштің кедергісінен кем болады.
;
;
.
Слайд 12
20-жаттығу
1. Суретте тізбектей жалғанған үш өткізгіштің сұлбасы берілген.
Кедергісі
өткізгіштегі кернеудің төмендеуі . Кедергісі болатын өткізгіштің кернеуін және олардың ұштарындағы кернеу 120 В болғандағы өткізгіштің кедергісін анықтаңдар.
Берілгені:
Табу керек -?
Жауабы: 16 В, 480 Ом
Слайд 13
2. Суретте параллель жалғанған екі өткізгіштің сұлбасы берілген.
Кедергісі
өткізгіш арқылы ток өтеді.
ток өткендегі өткізгіштің кедергісін анықтаңдар.
Берілгені:
Табу керек - ?
Жауабы: 275 Ом
Слайд 18
Аккумуляторды зарядтау кезінде оның қақпақтарын ашып қояды неге?
Слайд 19
Жауабы:
Аккумуляторды зарядтау кезінде сутегі мен оттегі бөлінеді.
Егер қақпақ ашылмаса жиналған газ аккумуляторды жарып жіберуі мүмкін.
Слайд 20
2. Қараңғыда қант сындырғанда әлсіз жарқылды байқауға болады.
Осыны түсіндіріңдер.
Слайд 21
Жауабы:
Қант сындырғанда зарядталады.
Слайд 22
3. Неге электр сымдарына қонып отырған құс, жоғары
кернеуді қосқанда ұшып кетеді?
Слайд 23
Жауабы:
Электростатикалық өрістен құс қауырсындары өзара әсерлесіп аралары
ашыла бастайды. Осы қолайсыз әсер құстың ұшуына себеп болады.
Слайд 24
4. Электр желісіне ұшып келіп қонған құсқа токтың
әсері неге білінбейді?
Слайд 25
Жауабы:
Құстың денесі мен оның аяқтары арасындағы өткізгіш
бөлігі өзара параллель. Мұндай тізбектегі ток күші кедергіге кері
пропорционал құс денесінің кедергісі АВ өткізгіш кедергісінен анағұрлым артық болатын, ондағы ток күші аз. Ол құсқа қауіпті.
