Слайд 2
Жоспар:
Кіріспе:
Негізгі бөлім:
Сүйек ұлпасы және оның құрамы.
Сүйек тінінің атқаратын
қызметтері.
Сүйек тінінің белоктары және көмірсулары және олардың қызметтері.
Сүйек тінінің
липидтері,органикалық қышқылдары,ферменттері және олардың түрлері,қызметтері.
Сүйек тініндегі минерализация үрдісі және ерекшелігі.
Сүйек тінінің дамуындағы гормондармен витаминдер әсері.
Сүйек тұтастығының бұзылуы,себептері және белгілері.
Сүйек тінінің бұзылыстарынан болатын аурулар және оларды емдеу жолдары.
Қорытынды:
Пайдаланылған әдебиеттер.
Слайд 3
Сүйек тіні-дәнекер тінінің ерекше бір түрі.
Сүйек организмнінің негізгі
қаңқасы болып саналады,оған бұлшықет пен ішкі мүшелер байланысады.
Сүйек тіні-беріктігі жағынан
темір мен граниттен бірнеше есе асып түсетін бүкіл организмдегі ең қатты және мықты тін. Оның бұл қасиеті қаныққан аралық затқа байланысты.
Слайд 4
Сүйек — клеткалар мен қатты негізгі заттан түратын дәнекер
үлпасы. Негізгі затының 30% жуығы коллаген талшыктар түріндегі органикалық қосылыстардан, ал
калған 70% бейорганикалық заттардан түзілген. Сүйектің негізгі бейорганикалық компоненті
гидроксиаппатит, сонымен бірге түрлі мөлшерде
натрий,
маний,
калий,
хлор,
фтор,
карбонаттар мен нитраттар. Сүйекте минералдық түздардың көп болуы оның мыктылығын ғана арттырып қоймайды, сонымен бірге кан мен басқа органдардағы кальций мен фосфордың қалыпты мөлшерінің сақталуын камтамасыз етеді. Жануарлардың сүйек үлпасында организмде болатын барлық кальцийдің 97% жинақталған.
Слайд 6
Сүйек тінінің атқаратын қызметтері:
1.Сүйек бұлшықет,буын және байламдармен бірігіп
тірек –қимыл қызметін атқарады.
2.Қорғаныштық-сүйек организмнің негізгі қаңқасы болып саналады.
3.Метаболиттік-сүйек
тіні заттар алмасуына,әсіресе минералды заттардың алмасуына қатысады.
Слайд 7
4.Минералды заттардың қоры-сүйек тінінде кальцийдің 99%, фосфордың87%, магнийдің50%,
натрийдің46% және т.б.заттар қорға жиналады.
5.Реттеуші-ішкі ортаның гомеостазын(иондық құрамын, қышқыл-
Сілтілік
тепе-теңдікті қанның рН-ын)сақтайды.
Слайд 8
Сүйек тінінің құрамы:
Сүйек тіні
Жасушалар:
Остеобластар
Остеоциттер
Остеокластар
Жасушааралық зат:
Фибриллярлы :талшықтар
Аморфты:белок-көмірсулы зат
Тығыз сүйек тінінің химиялық құрамы
Су(10%)
құрғақ қалдық(90%)
жасушааралық органикалық матриксі (20%)
бейорганикалық заттары(70%)
коллаген (95%)
аморфты белокты-көмірсулы зат(5%)
Слайд 10
Сүйек тініндегі заттар
алмасуы.
Минерализация
Деминерализация
Слайд 11
Минерализация үрдісі тек коллаген талшықтары бар кезде
ғана мүмкін болады.
Кристаллизацияның алғашқы ядролары
Коллаген талшықтарының ішінде тропоколлаген
аралықтарында болады.
Теріс зарядталған фосфат иондарының бірішілік байланысуына коллаген құрамындағы оң зарядталған лизиннің,
оксилизиннің және оксипролиннің қалдықтарындағы е-амин топтары қатысады.
Слайд 12
Ал кальций иондарының біріншілік байланысуына серин қалдықтарымен ковалентті
байланысққан фосфаттар қатысады.Келесі сатыда коллаген талшықтарының аралығындағы кеңістікте гидроксилапатиттер
түзіледі.Минерализа
ция үрдісінде гидроксилапатит кристалдары проеогликандар мен суды ығыстырып шығарады.Протеогликандардың ыдырауына лизосомалық протеиназалар қатысады.
Жетілген тығыз сүйек тінінде су аз болады.
Слайд 13
Минерализация үрдістеріне сонымен қатар
остеобластардың минорлы коллаген емес
кальцийбайланыстырушы белоктары да
(остеокальцин және матрикстік карбокси
глутамил құраушы белок)қатысады.Бұл белоктар
құрамында кальций иондарын
байланыстырушы ди-y-карбоксиглутамин
қышқылының қалдықтары бар,ол К витаминінің қатысуымен глутамин қышқылынан түзіледі.
y
COO-
-NH-CH-CH2-CH Ca2+
COO-
Иокалнданған карбоксил топтарына кальций иондары байланысып,гидроксилапатиттің түзілуі басталады.
Слайд 15
Сүйек тініндегі кальций мен фосфаттардың реттелуі.
Сүйек тініндегі кальций
мен фосфаттардың реттелуіне паратгормон,кальцитонин,Д,А,С
витаминдері қатысады.
Қандағы кальций концентрациясы төмендегенде паратгормон
секрециясы артады.Сүйек тінінде сүйектің резорбциясы (остеокласттардың саны және олардың активтілігі артады)күшейеді.
Слайд 16
Сүйектің дамуына витаминдердің әері.
Сүйек тінінің өсуі мен
дамуына А витамині әсер етеді.А витаминінің жеткіліксіздігі кезінде хондротинсульфаттың
синтезі
бұзылатыны анықталған.
С витамині гидроксилазалардың коферменті ролін атқара отырып,коллаген синтезі үшін қажет оксипролин мен оксилизиннің түзілуіне қатысады.С витаминінің жетіспеушілігі коллагеннің құрамы мен беріктігінің өзгеруіне және сүйек тініндегі ізбестену үрдістерінің бұзылуына әкеледі.
Слайд 17
Сүйек тінінің түзілуін арттырады:
СТГ
Пролактин
инсулин
Жыныс гормондары
Слайд 18
Минерализация және деминерализация үрдістерінің жасқа байланысты ерекшеліктері:
Ұрықтың
қаңқасының минерализациясы жүктіліктің 8-аптасында басталады.
Туғаннан бастап екі жасқа
дейін сүйек түзілуі мен резорбциясы қарқынды өтеді.
2-18 жас аралығында сүйектің түзілуі мен
Резорбциясы теңеседі.
Слайд 19
Сүйек тұтастығының бұзылуы.
Сүйек тұтастығының бұзылуы — сыну деп
аталады. Бұл механикалык күш өсерінен болып, жұмсақ тіндердің зақымдануымен
сипатталады. Сьшыктьщ жабьщ және атттық түрлері бар. Ашық сыныктарда сынған жерде жара болады. Бұл өте қауіпті, өйткені жараға инфекция түсу қатері жоғары. Егер сынык екі жарықшакты болса, онда ол:
Жабық (бейбіт уақытта — терінің закымдануынсыз);
толық (сүйектің бүкіл түтастығының бөлігі бүзылуы),толық емес (сүйек шыбығының белгілі бір бөлігі бұзылуы)
болып бөлінеді.
Закымданған сүйектің өзінде едөуір езгерістер болуымен бірге, оның айналасындағы жүмсақ тіндер де (тері, бұлшык ет, буын жүйке) өзгеріске ұшырауы мүмкін.
Слайд 21
40-45 жастан асқан соң резорбция үрдістері сүйектің
түзілуінен басым болады.
Сүйек сынғыш және травмаға жеңіл ұшырайтын
болады.
70 жастан асқан соң остеопороз арта түседі.
Слайд 22
Сынық белгілері:
—сынған жердің катты ауруы (шұғыл, сол жердің
ауруы);
— аяқ-кол функцияларыньщ бүзылуы — толық сыну кезінде анық, ал
толық емес сыну кезінде жөне шаншылған немесе аяқ-қол сүйегінің бірі сынуы кезінде онша білінбейді;
—аяк-кол сүйектерінщ кыскаруы (тексеру немесе өлшеу кезінде);
аяқ-қол сүйектері формасының езгеруі (деформация-майысу);
зақымданған жердегі қалыпсыз козғалыстың болуы (силалап көру кезінде);
кейде сықырлау немесе сүйек сықырлауы (сынықтардың қажалуы — қолмен сезуге немесе естуге болады);
кейде дене қызуыньщ көтерілуі (алғапгқы күндері —38°С-қа дейін);
бас сүйегі, қабырға, омыртқа мен жамбас сүйектері сынған кезде бас пен омыртқа кемігі, өкпе, қуық, тік ішек жөне басқаларының закымдану белгілері айқындалады.
Слайд 23
Сынық түрлері мен олардың асқынулары
Толық сынық түрлері:
келденең сыну
сызығы — сүйек ұзындығына келденең келеді (түтікті сүйектерде, қысқа
сүйектерде — біяек, балтыр,табан сүйектері, тізе тобығы, өкше сүйегі және т.б.);
қиғаш сыну сызығы — сүйек ұзьшдығына көлденең (аяк-колдың ұзын сүйектерінде жиі кездеседі);
бойлық сыну сызығы — сүйек ұзындығьша параллель (көбіне саусақ сүйектерінде немесе аяк-қол ұзын сүйектерінің буын ұштарында);бұранда төрізді сыну сызығы — бұранда төрізді сызық түрінде (үзын сүйектердің бұралған кезінде — көбінесе аяқ, иық сүйектерінде);
аралас сыну (сызықтарының бірнешеуі Т—төрізді,Ш—төрізді, сына төрізді жөне т. б.) сызығы. Көбінесе ішкі
жөне буын айналасы сүйектерінің сынуы;
шаншылған сүйек сынығы — басқа сүйекке еніп ("шаншылып") кетеді. Сүйек тұтастығының бұзылуы саныбойынша жекеленген жөне көптеген, жарыкшақты болады (сүйектің үш жөне одан да көп сынуы, көбінесе ок тиген жараларда).
Слайд 24
Сыну кезінде сүйек сынықтарының орны ауысуы мүмкін (бұлшық
еттің жиырылуы сүйек сынығына жабысып түрған) инфекцияның дамуы (жұмсақ
тіндердің іріңдеуі, зақымданған сүйекте іріңді некротикалық процестің дамуы —оқ тиген жара остеомиелиті).
Балаларда ерекше сынықтар жиі байқалады — мертігу-лер сүйек дөңесі бетіндегі сыньщ сүйек асты-үсті аз жылжуы, эпифизиолиздер, сүйек ұштарындағы сүйектенбеген эпифизарлы шеміршек аумағындағы сынық.
Сынық кезінде зардап шегушіні толық тыныш қалыпқа келтіру керек. Бұл шоктың пайда болу себептерін азайтады, жұмсақ тіндер мен тамырлардың сүйек сынықтарымен зақымдануының алдын алу кажет. Егер сынықтар ашық болса, онда алдымен қан кетуді тоқтатып, жараға таңғыш салады. Киім мен аяқкиім шешіледі немесе тігісінен сөгіледі.
Слайд 26
Сынық бітуінің түрлері.
Екіншілік сүйек күсігінің пайда болуымен –
бұл кезде регенераттың периосталдық бөлігі шеміршектік кезеңнен өтеді. Шеміршектік
күсіктің түзілуі қажет механизм болып табылады. Біріншіден – шеміршектікт күсіктің түзілуіне белсенді қан айналымы керек жоқ, ол сынықтар кезінде тамырладың спазмына байланысты бұзылған. Екіншіден шеміршектік күсік 2-3 апта ішінде түзіледі, ал сүйек күсігінің пайда болуына 4 – 6 апта керек.
Біріншілік күсіктің пайда болуымен – интермедиарлық күсіктің түзілуімен – периосталдық және эндосталдық бөліктердің болмауымен, ол шеміршектік кезеңнен өтпейді.
Слайд 27
Рахит немесе мешел ауруы.
Рахит немесе мешел ауруы — балаларда
екі жасқа дейін көп кездесетін сүйек ауруы. Балаларда Д
дәруменінің жетіспеушілігі мен күннің ультра күлгін сәулелерінің жеткіліксіз мөлшерде болуы салдарынан пайда болатын ауру. Көбінесе күзде, қыста туылған балалар ауырады. Рахит ауруы кезінде минералды зат алмасу процесі мен сүйектің түзілуі бұзылады. Бала жасөспірім шағында ауырса оның салдары бойының өсуіне де әсер етеді. Бұл аурудың клиникалық және паталогоанатомиялық сипатын 1950 жылы ағылшын ортопед- ғалымы Ф.Глиссон жазған.
Слайд 29
Сүйек тінінің бұзылыстарының себептері
Тамақтарыңыздың құрамындағы кальцийдің мөлшері: аз
мөлшерде
кальций алсаңыз, сүйегіңіздің беріктігі азайып, сүйектің ерте кемуі және
сынғыштығы пайда болады.
- Физикалық белсенділігіңіз төмендесе: физикалық
қозғалысқа түспеген адамдар сүйектерінің остреопоз ауруына тез ұшырайды.
- Шылым шегу мен алкоголь қолдану: Зерттеулер, шылым
мен алкогольдің сүйектерді әлсіз ететінін және остеопорозды болдыратынын анықтады.
- Әйелдердің сүйек тіндері еркектерге қарағанда аз болады.
- Қартаю. Сүйектеріңіз жасыңызға байланысты әлсізденеді.
- Отбасындағы тұқымдық аурудың болуы. Егер өте арық болсаңыз, сүйек массаңыз да аз болғаны. Бұл ауру жанұясында остеопороз ауруы бар адамдарда көбірек кездеседі.
- Гормон мөлшері: қалқанша без гормондары сүйек массасының кемуіне себеп болады. Әйелдерде сүйек кемуі климакс себебімен эстрогеннің азаюынан да көп болады
Слайд 30
Сүйек саулығын сақтау үшін не істеуіміз керек?
- Кальцийді көбірек
алуға тырысыңыз. 19-50 жас аралығындағылар мен 51-70 жас аралығындағы
еркектер үшін 1.000 мг. калций алу ұысынылады. Бұл мөлшер 51 жастан асқан әйелдер мен 71 жастағы еркектер үшін 1.200 мг. Болып өзгереді.
- Жүру, жүгіру, сатыдан көтеріліп-түсу секілді физикалық шаршататын қимылдар сіздің сүйгеніңіздің берік болуына көмектеседі.
- Ішімдік пен шылымнан аулақ болыңыз.
- Сүйектеріңізді бекітетін дәрілерді қолдануыңызға болады.
- Әйелдерде климакс кезеңі басталғанда емделу сүйек саулығына жаксы әсер етеді.
Слайд 31
Қорытынды:
Қорыта келгенде сүйек тіні адам организмде ең
маңызды қызметтердің бірі қозғалыс қызметін атқарады.Сүйек тінінің өзіне тән
химиялық,биологиялық құрылымы заттар алмасуына қатыса отырып сүйек тінінің жастық ерекшеліктері бойынша тұтастай қалыптасуында маңызды роль атқарады.Сүйек тінінің тұтастығының бұзылыстары
нан көптеген аурулар қалыптасады.Мәселен(остеопароз,остеомаля
ция).Сондықтанда сүйек тінінің дұрыс қалыптасуы үшін күнделікті дұрыс тамақтану,витаминдерді,гормондарды спортпен үнемі шұғылданып тұру керек.
Денсаулық адамның ең қымбатты дүниесі екенін ұмытпайық!
