Слайд 2
Бэйэм саастыылаах оҕолорго өбүгэлэрбит сэргэҕэ сыһыаннарын, сэргэҕэ сүгүрүйүү
сиэрин- туомун билиһиннэрии.
Төрөппүттэрим, учууталым көмөтүнэн сэргэҕэ анаммыт анал
литератураҕа олоҕуран бэйэм сыhыаммын арыйыы.
Сыала:
Слайд 3
Соруктар:
1. Сэргэ туhунан анал литератураны ааҕыы, үөрэтии;
2. Бэйэм саастыы оҕолорго
сэргэ- биhиги ытык маспыт буоларын билиhиннэрии;
3. Бөрө бөтүҥнэр сыдьааннара
Көбөкөттөр сэргэҕэ сүгүрүйүүлэрин арыйыы;
Слайд 4
Үлэ сонуна уонна туһаныллар суолтата:
Сэргэни үөрэтэр үлэ
элбэх. Ол эрээри саха омук биис уустарынан сэргэҕэ сүгүрүйүүлэрин,
сэргэҕэ сыһыаннарынан
тус – туспа сиэр –туом толорууларын туһунан анал үлэ суох. Мин бэйэм өбүгэлэрим сэргэҕэ сүгүрүйүүлэрин, Көбөкөнүм сиригэр баар сэргэ көрүҥнэрин
үөрэтэн саҕалаатым. Үлэ сонуна Бөрө Бөтүҥнэр Көбөкөттөрө сэргэҕэ сүгүрүйүүлэрин арыйыыга сытар.
Туһаныллар суолтата-өбүгэ историятын үөрэтиигэ туһалыан сөп.
Слайд 5
Бөрө Бөтүҥнэр Көбөкөннөрө сахалар буолалларынан сэргэҕэ сыһыаннара,
сэргэни туһаныылара атын саха биис уустарыттан уратыта суох курдук,
ол гынан баран сэргэ көрүҥнэринэн уонна сэргэҕэ сүгүрүйүүлэрэ уратылардаах:
1. Тэлгэһэ сэргэлэрэ- биир тэҥ үрдүктээх кэккэлэспит сэргэлэр
биһиги нэһилиэккэ баһыйар.
2. «Өбүгэ суолун сэргэтэ» – ийэ, аҕа
аймах биис уустара төрүттээччи
быһыытынан тэҥ балаһыанньалаахтар.
Бөрө Бөтүҥнэр сыдьааннара Көбөкөттөр
сэргэҕэ сүгүрүйүүлэрин бэлиэлэринэн
буолар- хас өтөх аайы сэргэ көрүҥэ
элбэҕэ.
3.Тэлгэһэ сэргэлэрин көрүҥэр киирэр
«Оҕус сэргэтэ» Көбөкөҥҥө элбэх.
Слайд 7
Сэргэ сахалар төрүттэрэ былыр соҕуруу олоруохтарыттан
ыла илдьэ кэлбит үгэстэрэ эбит. Сүөhү иитиитинэн дьарыктанар көс
биис уустара өссө төрүт былыргыттан ат баайар баҕаналарынан биллэр.
Слайд 8
Биһиги өбүгэлэрбит сэргэ истэр уонна көрөр
диэн итэҕэйэллэрэ. Ол иһин үөрүүлээх эбэтэр ыарахан күҥҥэ сэргэни
кытта кэпсэтэллэрэ, оҕону-урууну мээнэ сэргэ таһыгар айдаардыбаттара. Онтон сылтаан сэргэ турар сирэ ытык миэстэ диэн ааттаммыта.
Слайд 9
Сэргэ сүрүн анала дьиэни-уоту, тиэргэни, ыалы
араҥаччылааһын буолар. Сэргэ – Айыы киһитэ Орто дойдуга олохсуйбутун
көрдөрөр ытык бэлиэнэн ааҕыллар.
Сэргэ – саха материальнай культуратын биир дьикти көрүҥэ. Сэргэ сахаларга хайдах, хаһан баар буолбута чопчу быһаарылла, ситэ-хото үөрэтиллэ-чинчийиллэ илик.
Слайд 10
Сэргэ араастара
Норуот сэһэнинэн, саамай былыргы:
кыргыс, туруйа, саадах
уонна сатанах сэргэлэр буолаллар.
Слайд 11
Кыргыс сэргэтэ –Көбөкөҥҥө «Хатыҥ Хаан», «Киһи охтубут», «Кыһыл
Күөл» диэн сирдэргэ бааллар эбит.
Билигин эмэҕирэн, төрдүлэрэ алдьанан суох
буолбуттар.
Слайд 12
Сатанах сэргэ – ат тээбириннэрин ыйыырга, куурдарга аналлаах
сэргэ.
Биһиэхэ Көбөкөҥҥө үксүн сайылыктарга
бааллар эбит. «Булгунньахтаах», «Үкэчи» сайылыктарыгар уонна
«Чап» диэн сиргэ билигин да тураллар үһү.
Маһы бэйэтинэн, хатырыктаан баран
Мутуга бөҕө сиринэн ойо быһаннар туруораллар.
Слайд 13
Элбэх дьыллар-күннэр ааhан истэхтэрин аайы сэргэлэр
араастара уларыйан билиҥҥи моойдоох, ойуулаах сэргэлэринэн сыыйа солбуллан испиттэрэ.
Моойдоох сэргэлэр: тэлгэһэ, ыһыах, итэҕэл, сэлэ, тохтобул диэн көрүҥнэргэ арахсаллар.
Слайд 14
Олох сайдан истэҕин аайы, сэргэни туһаныы,
кини тас дьүһүнүн кубулутуу эмиэ уларыйан иһэр. Билигин сэргэни
дьон олохсуйар, түмсэр сирдэригэр, ытык сирдэргэ, айан суолун аартыктарыгар, урууга туруоруллар.
Слайд 15
Өбүгэлэрбит үгэстэринэн сиэри- туому барытын тутуhан туруоруллубут
сэргэлэр үйэ тухары тураллар.
Слайд 16
Былыргы алтан сэргэ
Үйэлэри уҥуордаабыт-
Айыы сиригэр дьон-сэргэ
Алгыс- бэлиэ хаалларбыт.
Кэнчээрилэр
ону булан
Кэриэстиигит билигин,
Билэҕит, сэргэ үйэтин туолан
Бу сиргэ умнулла
илигин.
А.Кондратьев хоhоонунан түмүктүүбүн.