Презентация на тему к НПК на тему Кылтан, сиэлтэн хатыы - еруу ньымата

кытта сибээстээн, былыр-былыргыттан төрүттэрбит культурата, искусствота билиҥҥи олоххо дьүөрэлээх,

туһалаах буолбутун өйдөтүһэр уонна аныгы кэмҥэ сөп түбэһиннэрэн тыынныыр наада.

Чинчийии сыала:
Кылтан сиэлтэн оҥоһуктары оҥоруу ньыматын билсии, көрү.
Сиэлтэн өрүү ньыматынан оҥоһук оҥоруу
Үлэм соруктара
1) кыл-сиэл оҥоһуктары оҥорор утумнааһын
2) оҥоук оҥоруу
3) кыл сиэл оҥоһуктары киэҥ эйгэ5э билиһиннэрии

күүһэ-уо5а, сыыдам сырыыта, сыалаах этэ, уохтаах кымыһа, ичигэс тириитин

таһынан уһун кыла, сыспай сиэлэ, бэл түлээбит түүтэ барыта барыта олоххо-дьаһахха туһалаах.

тутталларын билэбит. Саха норуота сүгүрүйэр айыыта – үһүс халлааҥҥа

олорор Дьөһөгөй Айыы буолар. Ол иһин Дьөһөгөй Айыыга анаан ыһыах ыһаллар. Билигин даҕаны урууга саҥа ыал көмүлүөгүн ортотугар алаадьылаах арыыны кытта сиэл кээһин, Айыылартан дьол-уйгу көрдөһөр, ыһыах түһүлггэтигэр саламаннан күрүөлээһин эҥин диэн элбэх сиэри-туому оҥороллор.
Ыһыахха туттар иһиккэ-хомуоска үрүҥ сиэл, ситии киэргэли элбэхтик көрүөххэ сөп.

соп.
Кыл оҥоһук арааһа:
- дьиэҕэ-уокка туттуллар: сиидэ,сүүр;
- таҥаска-сапка эбии: сэлээппэ,

дэйбиир, кымньыы;
- булт тэрилэ: кыл муҥха, илим, куйуур, туһах, о.д.а;
- быа-туһах арааһа: иирчигэн, өргөн, сэбэһэ, өтүү, туос иһити тигэр ситии, түөрт кырыылаах сылгы ыаҕаһын быата, уо.д.а.
Сиэл оҥоһук арааһа :
- сөрүө, буутай;
- сүөһү быатын арааһа : ынах быата, ньирэй быата.

ойуулаах – оһуордаах туос ыаҕыйалар

туоһулуур үйэттэн-үйэ5э тиийэн кэлбит сүдү мындыр оҥоһук. Сиэдэрэй көстүүлээх

сөрүө– саха дьонун ыарыыттан-сүтүүттэн, үөнтэн-көйүүртэн, куһаҕан тыынтан арчылыы турдун диэн Үрдүк Айыы айбыт орон олбоҕо

үөс буолуон сөп
- Кулуһун сөрүө ньымата.

- Тигии сөрүө, көнтөс ньымата.
- Буутай ньымата.
- Сиидэ ньымата.
- Муҥха ньымата.
- Дэйбиир ньымата.
- Сиэл сөрүө ньымата.
Аныгы ньымалар:
- Гобелен (ручное творчество) ньымата.
- Макраме ньымата.
- Хатыы- өрүү ньымата

Эрдэттэн бэлэмнэммит үс тэҥ ута5ы ылан суһуохтуу өрөҕүн.
Түөрт утахтан

хаптаҕай гына өрүү. Түөрт утахтан хаптаҕай гына уҥа илиигэр баар төрдүс ута5ы бастакы утах үрдүнэн, ол иннинэ бастакы утах иккис утах аннынан кэлэн үһүс утах үрдүгэр ууруллар. Төрдүс утах иккис утах аннынан киирэн үһүс утах үрдүнэн барар.
Туорт утахтан төгүрүк гына өрүү. Маннык өрөргө икки хара аннынан икки үрүҥ ута5ы хардары тутан угаҕын.
Туорт утахтан суһуохтуу таҥалай ойуунан өрүү. Түөрт тэҥ утаҕы ылан икки үрүҥү, онтон икки хараны үрүт-үрдүгэр уура5ын. Ойуута «таҥалай ойуу» дэнэр.
Биэс утахтан төгүрүк гына өрүү. Бу эмиэ түөрт утахтан хапта5ай гына өрүүгэ маарынныыр. Икки ойо5ос утахтары нөҥүө-маҥаа илдьэн холбуу өрөҕүн.
Алта утахтан хапта5ай гына өрүү. Түөрт утахтан өрүүгэ маарынныыр, утаҕын ахсаана эрэ элбэх.
А5ыс утахтан түөрт кырыылаах гына өрүү. Сахаларга кылынан-сиэлинэн оҥоһуктарга аҕыс утаҕынан өрүү муҥутуур чыпчааллара.

судургу уонна таһаарыылаах ньыма. Өссө илиинэн эбэтэр эрбэххэ хатыаххын

сөп.
Билигин араас ньыманы барытын тутта сатыыллар (шинаны, күлү туһаналлар). Ол гынан баран оҕону үрүҥ кыл сүдү суолтатын дьиҥ чахчы өйдүүр, кутугар иҥэр гына, бэйэтин үлэтин сыаналыыр гына иитэргэ, хайаатар да былыргылыы хатарга үөрэтэр сөп.

5 үөстэн өрөллөр. 3 үөһүнэн сэлээппэ өрөргө элбэх сыра

наада гынан баран, кэтэргэ сүрдээх чэпчэки уонна нарын көстүүлээх буолар.
Сэлээппэ оҥорорго бастаан кылы мунньан бэлэмнээн, өҥүнэн наардаан, быһыытын-таһаатын толкуйдаан баран, мас киэп оҥороллор. Онно тэҥнээн быстыспат уһун суһуох ороллор. Сэлээппэни өрүү оройуттан саҕаланар. Кылы кылга холбуурга төрдүн төбөтүгэр сөп түбэһэр гына тарпакка, өрүллүбүт үөс хаптаччы сытар буолар. Өрөр үөһү көнө гына тарпакка, хаҥас диэки токуруччу тардан иһэллэр. Уһун өрүү суһуоҕу эргитэн биэрэн, сыһыары тута-тута, кылынан холбуу тигэн иһэллэр. Суһуох саҕаланыытын уонна бүтэһигин кистии тигэн кэбиһэллэр.

хаҥас илиигэр тутаҕын уонна уҥа илиигинэн биир – биир

сыыйаҕын. Тыытыллыбыт түү көпсөркөй буолар. Элбэҕи биирдэ тартахха сүүмэҕинэн түhэр. Оччоҕо ситии хаачыстыбата мөлтүүр.

тардаҕын. Хаста да хатыланар. Кыл-сиэл уhунуттан арыый да уhун,

сааhыламмыт, нарыыламмыт суон сүүмэх буолар.

чөмөх гынан сууйабыт, 4-5 ууга сайҕыыбыт. Бороһуоктаах ууга кирэ-хаҕа

үчүгэйдик барар, тымныы ууга үчүгэйдик сайҕаатахха кылабачыйан тахсар. Сиэли, түүнү сэрэнэн сууйаллар – чөмөх буолан кытаатан хаалыан соп.

уутун сүүрдэн куурдабыт. Сиэли, кылы сууйан баран үчүгэйдик салгылатабыт,

ыраас таҥас мөһөөччүккэ харайабыт.

өрдүм. Бу кытыытыгар сиэл сүүмэҕин кыптыйынан быһабыт. Сэлээппэҕэ бу

ньыманан өрүүгэ ортотунан 18-20 миэтр суһуох наада.

киһи төбөтүн кээмэйигэр сөп буолар гына киэп оҥоробут. Киэпкэ

хаптаччы сытыаран холбуубут.

үчүгэй. Бу сиэлтэн өрүллүбүт сэлээппэбит быһыытын аныгылыы тыыннаан, панамаҕа

маарыннатан өрдүбүт.