Презентация на тему по крымскотатарскому языку .Тылсымлы къыш

этюв. Тахтанынъ ярысында «Къыш» мевзусына багъышлангъан рефератлар ве ресимлер сергиси. 2.Окъув

фаалиетнинъ мотивациясы Оджанынъ сезю. -Бугунь,балалар,биз сизлернен пек гузель мевсим акъкъында лаф этеджекмиз. Балалар тапмаджаны динълейлер ве насыл мевсим акъкъында айтылгъаныны айталар. Ава кунь-куньден сувуй, Геджелери ель улуй, Ерни беяз къар къаплай, Аяздан сувлар бузлай.

акъкъында бильгилеримизни айтаджакъмыз. Адет узьре,бизде малюмат бюросы чалыша.Олар бизге

меракълы хаберлерни айтып,ярдым этеджеклер. 3.Талебелернинъ бильгилерни тешкерюв 1) «Къыш»сезюнен орюмчек ювасыны япмакъ. -Насыл сезлерни «къыш» сезюнен багъламакъ мумкюн?

къарлы аяз къарбаба къар чана къаркъыз къыш Аяз деде къар данеси Йылбаш къаргъа буз

къыш

-Биз сизлернен къышнен багълы чокъ сезлер таптыкъ.
Балалар,айтынъыз къыш акъкъында бизге ким айта биле?

Къыш

Композиторлар

Языджылар

Рессамлар

Шаирлер

Тереклер,тарлалар къар иле акълангъан,
Къаргъалар гъаркъылдай,торгъайлар сакълангъан,
Ель эсе,къарларны савура боран,
Къарнен ель къарышып,тепелер къоран.
Анамыз,бабамыз дейлер ки,кельди къыш,
Заводда,койлерде токътамаз кене иш.
-Декабрьде.
1 марузаджы.Декабрь-йылнынъ сонъки айы ве къышнынъ биринджи айы.Къыш геджелери узун,девамлы,куньлери исе къыскъа олалар.Декабрьнинъ 22-де энъ къыскъа кунь ве энъ узун гедже ола.Бу геджеден сонъ куньлер узанып,геджелер къыскъаралар.

-Ресимлер арасында « къыш»мевсимине багъышлангъан ресимни тапынъыз ве

озь фикирлеринъизни айтынъыз.

2 марузаджы.Январь-къышнынъ экинджи айыдыр.Бу айда тосат-тосат къар ягъа,аяз

ерни бузлата,пенджерелернинъ джамларыны тылсымлы орьнеклернен сюслендире.Мектеплерде къыш татили башлана.Балалар,сыджакъ урбаларыны кийип,чананен таялар,къарнен адам япалар,къар топу ойнайлар.

мевсимнинъ экинджи,яни энъ сувукъ айы-чилле.Къыш чиллеси къыркъ куньге узана.

1 талебе З.Джавтобелининъ «Йыл-он эки ай-дерт мевсим» шииринден бир парчаны окъуй.
Январь
Тахвимде бугунь январь,
Чевре этраф ап-акъ къар.
Тышта аяз,серт ава,
Тосат-тосат къар ягъа.
Яна эвде собамыз,
Тышта тек Къышбабамыз
Кельдик кене йыл йылбашкъа, Байрам къарткъа ве яшкъа,
Наратымыз энъ терде,
Ярашыкълы корюне.
Халкъта Йылбаш байрамы,
Опем анам-бабамны.

3 марузаджы: Февраль айы исе къышнынъ сонъу

олса да,къатты сувукъларнен,къарлы боранларнен беллидир.Нафиле айтылмагъан: «Къырымнынъ къышы январьдан сонъ анълашылыр».Февраль айына «увут»дейлер.Шойле айтым бар: «Увут-кунь-куньден сувут».Бунынъ манасы шу ки,февраль айында январьдан да сувукъ куньлер олмасы мумкюн. Февраль айынынъ сонъки учь кунюне «пердалез»дейлер.Бу куньлернинъ де махсус озюне аит айтымы бар. Меселя: «Къайда олсанъ,анда ол,пердалезде эвде ол»Манасы:
шу куньлерде ава бир куньде бир къач кере денъише(кунешли,ягъмурлы;ель,къар,боран ола биле).
Халкъ аляметлери
Январь-аязлы,февраль-боранлы.
Эгер къарынджа ювасынынъ башына топракъны юксек обалагъан олса,демек,къыш пек сувукъ оладжакъ.
2 талебе шиир окъуй.

Февраль деди: «Келем

мен,
сувугъымнен,елимнен»
Тышта сувукъ ель эсе,
Дыр-дыр эте пенджере
Кезе кокте кунеш де,
Сыджагъы аз бетинде,
Мени охшай къартанай,
О,дей:-февраль гузель ай.
Бу ай тез-тез кетер,-дей-
Баарь келип етер!-дей.

М.Арслановнынъ «Къар ягъа»музыкасына балалар къолларыны котерип,къарны ягъгъаныны корьсетелер.

Къар ягъа,къар ягъа,
Чельге,къыргъа,байыргъа
Топланынъыз ,балалар,
Чаналарда таймагъа
Къар ягъа,къар ягъа,
Япалакълап къар ягъа,
Айдынъ энди,балалар,
Къардан топ ойнамагъа.

(Талебелер къыш акъкъында бильген шиирлерини айталар.

Энъ яхшы айткъан талебе мукяфатлана).
Ава кунь-куньден сувуй, Юреклерни къувандырып,
Геджелери ель улуй, Ягъа токътамай къарлар.
Ерни беяз къар къаплай, Эп бу къаргъа къуваналар
Аяздан сувлар бузлай. Багъча,тарла,къыр,дагълар.

Къар ягъа, къар ягъа, Къар ягъа,къар ягъа -
Япалакълап къар ягъа. Сув акъар далгъа,далгъа.
Айды энди балалар, Коктен берекет ягъа,
Къар топу ойнамагъа. Ерден берекет догъа.
3.Такъымларда чалышув.
-Бугунь, балалар, биз сизлернен У.Эдемованынъ терджимесинден «Сансарчыкъ къышны насыл кечире» метинни окъуйджакъмыз.(Дерслик с.82-83)
1)Талебелер метинни окъуй
Такъымларгъа вазифелер.
Метинге эсасланып ,суаллерге джевап тапынъыз
1 такъым
Къыш мевсим акъкъында не бильдинъиз?

къышта не ашай?Метинден емеклернинъ адларыны тапып,окъунъыз.

эгленесинъиз?

джевабыны айта.Башкъа такъымлар озь фикирлерини къошалар.
3) Талебелер

Э.Налбандовнынъ музыкасына язылгъан «Къыш кельди» йырыны динълейлер ве озь дуйгъуларыны бири-бирине айталар.
Афан-туфан котерип,
Къыш кельди я,балалар.
Баштан аякъ акъ кийип,
Безенди чель,тарлалар
Ля-ля,ля-ля,ля-ля
Ля-ля,ля-ля,ля-ля
Ля-ля,ля-ля,ля-ля
Безенди чель,тарлалар.

экишер чалышалар.
Вазифе:аталар сезлернинъ къысымларыны бири-бирине келиштирмек.

1) Къыш къышлыгъыны этмесе,…..
2) Къышнынъ къары,…..
3) Эгер къыш къарлы ве сувукъ олса,…..
4) Къырымнынъ къышы,…..
5) Январь аязлы,…..
1) февраль боранлы.
2) январьдан сонъ анълашылыр.
3) яз язлыгъыны этмез.
4) кузьге берекет.
5) дагъ джевизлери,фындыкъ ве бадемлер бол берекет берелер.

тахтада яза.

1-3
2-4
3-5
4-2
5-1

-Биз сизлернен бугунь дерсте къыш аляметлери акъкъында,къыш айлары акъкъында

лаф эттик,къыш акъкъында аталар сезлерини ве айтымларны хатырладыкъ,къыш акъкъында гузель шиирлер айттыкъ.Энди,балалар, «къыш» сезюнен сенкан тизеик.
1)Эр такъым сенканнынъ бир сырасыны тизе.
Мисаль оларакъ:
Къыш.
1 такъым-1) Къарлы,аязлы,дюльбер,тылсымлы,акъ сакъаллы.
2 такъым-2) Кельди,къаплады,бузлатты,къаттырды.
3 такъым-3) Коюмизге къарлы тылсымлы къыш кельди.
4 такъым-4) Къар къыраличеси.
5 такъым-5) Къышта не япмагъа бегенлерини айталар.
2) Субет.
-Не ичюн къышны тылсымлы саялар?
-Къышта насыл байрамлар ола?
-Янъы йылда насыл багъшышлар алмагъа севесинъиз?

ичюн севем»
инша язынъыз.

Дерсни азырлагъан
МДУМ «Русаковка орта мектеби»
къырымтатар тили ве эдебияты
оджасы Абибиуллаева Э.Э.

Нетиджилев интеграция усулынен кечирильген дерс 2 сыныф «Тылсымлы къыш»