Слайд 2
Не өзі өртеніп өледі, не біреулер өлтіреді.
Осы
уақытқа дейін қанша адаммен кездесті, бірақ мұндай арайлы маңдайды
әлі көрген жоқ.
Үзіліс кезі еді, Тұрар коридорда қаннен-қаперсіз келе жатқан.
Қоңырау соғылды, сабақ басталды.
Ол сабаққа дайындалмаған себебі: кеше кітапханадан кітап таба алмады.
Биыл мектеп бітіремін және Алматыға инженерлік оқуға түсемін.
Уақытым болмады, сондықтан мен келе алмадым.
Биыл мектеп бітіремін, бірақ оқуға түспеймін.
Жас ұрпаққа жақсы білім мен тәрбие беру керек, өйткені олар – елдің келешегі.
Сені сағынғаным сонша - түсіме жиі кіресің.
Қонақтар түгел келді,- сен жоқсың.
Мен жігіттің көзіне туралап қарап едім, аңғармады.
Слайд 3
Құрамындағы жай сөйлемдердің алғашқысының баяндауышы тиянақсыз болып, екінші
сөйлемге бағына байланысатын сөйлемді сабақтас құрмалас сөйлем дейміз.
Биыл қыс
суық болғанымен, қар аз жауды.
Бағыныңқы басыңқы.
, .
Слайд 5
Сабақтас құрмалас сөйлем түрлері.
Шартты бағыныңқы
Қарсылықты бағыныңқы
Себеп бағыныңқы
Мезгіл бағыныңқы
Қимыл-сын бағыныңқы
Мақсат бағыныңқы
Слайд 6
Шартты бағыныңқы
сабақтас құрмалас сөйлем.
Бағыныңқысы басыңқы сөйлемнің шарты
болып келетін сабақтасың түрі.
Сұрақтары: қайтсе? не етсе? қайткенде? не
еткенде? қайтпей? не етпей? қайтпейінше? не етпейінше?
Мысалы: Не ексең, соны орасың. Бәйгеге түсіп жарыспай, ат өнері білінбес.
Абай үлкен үйге түсті де, шешелерімен амандасып болған соң
көші- қон жайын айтты. Ұлжан солай көшерміз деп, қыстауда қалдыратын жүктерін, қоймаларын сайламаған екен. Шыңғыстағы ел бауырға көшпей, жайлауға касығып отыр. Көңіл қаншалық аласұрса да, Абай амалсыз көнді. Бірақ осы аз күннің ішінде Құнанбайдың Жігітек жерінен Бөкеншіге қоныс әперіп отырғанын айтып, Байдалы ырық бермеді. Кәмшат жайы осындай күйіп жүрген күндерге дәл келген соң, Бөжейдің рақымсыз боп жүргені рас.
Слайд 9
242- жаттығу.
Әр түрлі жасалу жолдарын пайдалана отырып,
сабақтас құрмалас сөйлемдер құрыңдар.
Слайд 10
251- жаттығу. Шартты бағыныңқы сабақтастарды тауып, жасалу жолын
түсіндіріңіз.
Бір елді бір ел жақсы білсе, жақсы өнегесін алар
еді. Аңшылар қосттарына келсе, Абай қасында қонақ бар екен. Құрмаш пен әжесі шақырса- келеді. Жабай шығып кетпегенде, Игілік жігіттерді сөзге айналдырып бөгей тү\ұрмақ еді. Көз көрмей, көңіл сенбек емес. Осы интернаттар ашылмағанда, консерваторияға скрипкашы, пианист қазақ балаларын даярлап беру мәселесі шешілмек емес.
Слайд 11
253- жаттығу.
-й, -йынша тұлғалары арқылы жасалған шартты
бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлемдер құрыңдар.
Слайд 12
Үйге тапсырма:
244- жаттығу. (250-бет)
255-жаттығу: (252-бет)
Слайд 13
Қарсылықты бағыныңқы
сабақтас құрмалас сөйлем.
Бағыныңқысы басыңқы сөйлеміне қарама-
қарсы болып келетін сабақтастың түрі.
Сұрақтары: қайтсе де? не
етсе де? қайткенмен? не еткенмен? не етпестен?
Мысалы: Оған сөз бергенмен, ертеңіне уәделі жерге келмеді.
Слайд 15
Себеп бағыныңқы
сабақтас құрмалас сөйлем.
Бағыныңқысы басыңқы сөйлемінің себебін
білдіретін сабақтастың түрі.
Сұрақтары: неліктен?
не үшін? несі үшін? не себепті? не деп?
Мысалы: Жанында әкесі болғандықтан, шешіліп сөйлей алмады.
Слайд 18
Мезгіл бағыныңқы
сабақтас құрмалас сөйлем.
Бағыныңқысы басыңқы сөйлемінің мезгілін
білдіретін сабақтастың түрі.
Сұрақтары: қашан?
қай кезде? қашаннан бері?
Мысалы: Айман барғанға дейін, той аяқталып қалды.
Слайд 20
Қимыл- сын бағыныңқы
сабақтас құрмалас сөйлем.
Бағыныңқысы басыңқы сөйлемде
айтылған іс- қимылдың қалай орындалғанын білдіретін сабақтастың түрі.
Сұрақтары: қайтіп? не етіп? қалай?
Мысалы: Ол өзі сөйлемей, ағайындарының сұрағына жауап беріп отыр.
Слайд 22
Мақсат бағыныңқы
сабақтас құрмалас сөйлем.
Бағыныңқысы басыңқы сөйлемдегі ойдың
мақсатын білдіретін сабақтастың түрі.
Сұрақтары: не мақсатпен? неге? не үшін? не етпек болып?
Мысалы: Өзін шаршатпайын деп, үйге кіріп демалды.
Слайд 24
202- жаттығу.
Сейіт құр сараң жымиғаны болмаса, шырай берген
жоқ. Жаманмен дос болсаң, сыртыңнан жүрер өсектеп. Аспанды жапқан
тұтас бұлт сиреп, ара- тұра жұлдыздар көріне бастады. Қасқыр енді мұның айқайын елемейтін болған соң, Иса басқа бір тәсілге көшті. Артыма жалт қарасам, екі жігіт аттарын байлап жатыр. Патша тағынан түсіп, Жәуке түрмеден құтылып үйіне келген еді.
Слайд 29
223- жаттығу.
Тура келесің бе, әлде жолдағы ауылдарға соқтың
ба? Не шөп, не егін жинаудың түк белгісі жоқ.
Күндіз олар не өзіне жем іздейді, не өзінің басқаға жем болмауын көздейді. Әлде мұның даусын өзеннің күркірі бұзып естіртпейді, әлде жұмбақты қыз қырсығып айтпайды. Не мына Әбдіні қолымызға шығарып бер, не болмаса кепіл бол.
Слайд 30
206- жаттығу.
Ақылдасып көріп еді, Ербол да тыңнан ешнәрсе
тапқан жоқ. Айдағаны бес ешкі,- ысқырығы жер жарады. Мен
жігіттің көзіне туралап қарап едім, аңғармады. Рязанов үйінде екен, бірақ оны қабылдамапты. Деев пен Жұмабай Қарсақбайға дейін енді қайтып ешқандай оқиғаға душар бола қойған жоқ, әйткенмен өлердей шаршап келіп жетті. Өгіз мұзды суға басқысы келмей көп тартысып еді, Ербол ырыққа көнбеді.