Презентация на тему Есимшенин жасалуы 6 сынып

мәлімет бере отырып, олардың ой-пікірін қалыптастыру. дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін,

сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту. тәрбиелік: елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

сабақтың бір ерекшелігін айтып кетейін. Балалар біз бүгін аптаның

жеті күніне саяхат жасаймыз. Сондықтан да аптамыздың әр күні қызықты да, көңілді болады деген ойдамын. Ендеше аптамыздың бірінші күні ДҮЙСЕНБІ күніне аяқ басайық. Бұл күн бірінші күн болғандықтан мен сіздерден үй тапсырмасын сұраймын.

1.-ыс, -іс, -с. 2. ғыз, -гіз, қыз, -кіз; 3. –ын,

-ін, -н; 2. Өздік етіс болып тұрған сөзді табыңыз. 1.тарандық, 2.кигіздік 3. көріс 3. Өзгелік етіс қосымшасын табыңыз. 1. -дыр, -дір, -тыр, тір, -қыз, -ғыз, 2. -ыс,-іс,-с; 3. –ған, -ген, 4. Ырықсыз етіс болып тұрған сөзді табыңыз. 1.Орыл, 2. қалас, 3. жазыс 5. Ортақ етіс болып тұрған сөзді табыңыз. 1. жиын.  2.алдыр 3. салғыз 6. Етіс нені білдіретінін табыңыз. 1.Қимыл иесіне қатысын 2. Сөздің байланысын 3. Заттың сынын 7. Мына жұрнақтардың қайсысы етіс жұрнағы? 1. –ған 2. -ып  3. - дыр 8. Ортақ етісті анықтаңыз. 1. Жазыс. 2. Киіндір 3. Салын 9. Ортақ етісті анықтаңыз. 1. Алдыртқызба 2. Хабарлас. 3. Киін 10. Ырықсыз етістің тұлғасындағы етістіктің сөйлемдегі қызметін анықтаңыз.  Жүк уақытында жөнелтілді. 1. Баяндауыш. 2. Бастауыш 3. толықтауыш 11. Өзгелік етісте тұрған сөйлемді көрсетіңіз. 1. Әсемге сабағын оқыт. 2. Сен машинаны тоқтат 3.Сен баланы киіндір 12. Өзгелік етістің бірінен соң бірін жалғанған түрін көрсетіңіз. 1. Хабарластыр 2. Оқытқыздыр.  13. Ортақ етісті жұрнағы жалғанған сөйлемді табыңыз. 1. Көп көріспеген достар әрең айырылысты. 2. Ол шулағандарды әрең тоқтатты. 3. Ол інісін киіндірді.

өттік. Ендеше екінші күн СЕЙСІНБІ күніне де жетіп келдік.

Біз бұнда біздің бүгінгі жаңа сабағымыз жайында өтеміз.

Ақпанның жиырма екісі
Сынып жұмысы
Есімше. Есімшенің жасалуы

Сөйлемде есімдердің қызметін толық атқарады. Соған қарамастан есімшені біз

етістіктер тобына жатқызамыз. Неліктен бұлай екенін ойланып көрейікші. Алдымен мысалдарға назар аударайық. МЫСАЛЫ: Ақмарал өз мектебіне осы жолмен баратын. Баратын жан сапарға алдын-ала дайындалады. Асыл бұл суретті талай көрген. Көрген –көңілге көпті түйген жан Есімдер сияқты түрленіп, сөйлемде есімнің де, етістіктің де қызметінде қолданылатын етістіктің түрін есімше деп атаймыз.

түбірлеріне, сондай-ақ етіс және болымсыз етістік тұлғаларына төмендегі жұрнақтар

жалғану арқылы жасалады.
-ған,-ген,-қан,-кен
күткен, күтпеген, күткізген, күткіздірмеген, сыйлаған, сыйламаған,сыйласқан,сыйлатқызған т.б.
-атын, -етін, -йтын, -итін
баратын, келетін, ойнайтын, сөйлейтін
-ар,-ер,-р –болжалдық келер шақ.
Мысалы: ал-ар, бар-ар, кел-ер, бол-ар, қара-р, жаса-р,өт-ер, түс-ер;
-с (болымсыз етістіктен кейін жалғанады)болжалды келер шақ жасалады.
Мысалы: бар-ма-с, сал-ма-с, айт-па-с, қаз-ба-с т.б.

шақ); өндір+етін (ауыспалы); өндір+мек (мақсатты); өндір+ер (болжалды). Белгілеу, жалғастыру, бұрғылау, қазу, басқару, қадағалау,

жеткізу, салу, анықтау. 

есімше жасаңыздар.

Ү л г і: Бар+ма+ған+мын, бар+ма+с+пын (бар+атын емес+пін

^ 
Келген, айтқан, сұрау, тыңдаған, сөйлескен, отыр.

біз аптамыздың үшінші күні СӘРСЕНБІ күніне өтейік. Яғни біз

бұл күні кітаппен жұмыс жасаймыз. Алғашқы орындайтын тапсырмамыз
Есімше етіс бола ала ма?
Себебін түсіндіріңдер.

анықтаңдар.

Үлгі: Бүтін билікке Төле жеткен, бүгін хандыққа Есім жеткен.

Есімше бұл сөйлемде етістік қызметінде жұмсалып тұр.

олардың мағынасын түсіндіріңдер.
 
Болар түбірі – бол, -ар – есімшенің

жұрнағы. етістік іс-қимылды білдіреді.
Түсінбейтіндерге

Қимайтындар

Айтқаның

Айтпаған

Қалағандармен

айтпас

жіктеп, тәуелдеп, септеп жазыңдар.
Тал, бол, сал, әкел
Мен бол

Менің сал
Сен Сенің
Сіз Сіздің
Ол Оның

А.с. Әкел Ж.с.
І.с. Ш.с.
Б.с К.с.
Т.с

табылмас, салынған, ұрғызған;

Ендеше төртінші БЕЙСЕНБІ күнге өтейік. Бұнда біз Есімшелерді қатыстырып

сөйлемдер құрап,морфологиялық талдау жасаймыз Олай болса іске сәт!

келген соң…
(«Қобыланды батыр» жыры)

Өлең жолдарына морфологиялық талдау жасап, есімшелерді

табыңдар.

Арыстанмын, айбатыма кім шыдар?

Жолбарыспын,

маған қарсы кім тұрар?

Көкте бұлт, жерде – желмін гулеген.

Жер еркесі – желдің жөнін кім сұрар?
(Мағжан Жұмабаев «Мен кім?»)

Өлең жолдарына морфологиялық талдау жасап, есімшелерді табыңдар.

болса біз уақыт созбай ЖҰМА күнімізге өтейік. Біз бұл

күнге шығармашылық жұмыс жоспарладық. Яғни өлең жолдарын аяқтап, есімшелерді табамыз

Есімшелерді құрамына қарай талдау.
 
…. …. …………. …….тойлаған,
….. …. ………………..ойнаған.
……

…. …. ………….туған елім,
. …. . ………………..жайнаған.

………….бәрін,

Таң-тамаша …………. боп жолдастарын.

Елге қайтар ……………. есін жиып,

Сонда білмей

сандалды не …………….

аптамыздың алтыншы
күні СЕНБІ күнге де жетіп келдік.
Біз

бұнда сөзжұмбақ шешеміз.
Сөзжұмбақ сұрақтары да есімше тақырыбына байланысты болады.

Бас ……. болса да, тіл ……… жоқ.
3. Ұяттан

…….тесік таппады.
4. Көрмес түйені де ...............
5.Көлден қорыққан шалшық
.........
6. Төлден мал ..............

өтіп, рахаттанып демалатын күн ЖЕКСЕНБІ күнге де жетіп келдік.

Яғни мен бұл күні сабақты қорытындылап, үй тапсырмасын беріп сіздерді бағалаймын.