Презентация на тему Wprowadzenie do językoznawstwa. (Wykład 9-10)

tle porównawczym, Warszawa 1981.
Halina Karaś, Język starocerkiewnosłowiański. Opracowania,

Warszawa 1994.
Leszek Moszyński, Wstęp do filologii słowiańskiej, Warszawa 1984, rozdz. IV. Język prasłowiański, s. 167-280, szczególnie s. 181-205, oraz rozdz. V. Język cerkiewnosłowiński, s. 281-314, szczególnie s. 281-291.
Heinz Schuster-Šewc, Działanie prawa sylab otwartych w późnym okresie języka prasłowiańskiego i jego rola w kształtowaniu się słowiańskich makrodialektów, [w:] Prasłowiańszczyzna i jej rozpad, pod. red. Jerzego Ruska i Wiesława Borysia, Warszawa 1998, s. 97-106.
Janusz Strutyński, Podstawowe wiadomości z gramatyki staro-cekiewno-słowiańskiej, Kraków 1992, s. 29-49 i ćw. s. 105-112.

języków słowiańskich.
Istniał prawdopodobnie między VI w. p.n.e. a

VI w. n.e., przy czym stosunkowo największy stopień zwartości osiągnął między III w. p. n.e. a III w. n.e.

Język prasłowiański wyodrębnił się z języka praindoeuropejskiego dzięki zmianom, które nie objęły innych języków indoeuropejskich.

Formy językowe z obu tych języków są rekonstruowane, dlatego są poprzedzane *

fonemów:
monoftongów (gr. monóphthongos, od mónos ‘jedyny, pojedynczy’ i phthóngos

‘dźwięk’), czyli pojedynczych samogłosek
dyftongów (gr. diphtongos), czyli dwugłosek, tj. połączenia dwóch samogłosek, z których jedna jest niesylabiczna (niezgłoskotwórcza)
sonantów (łac. sonans, -tis ‘brzmiący’), czyli zgłoskotwórczych spółgosek sonornych: r̥, l̥, m̥, n̥ , które pełniły w sylabie funkcję samogłosek.

Poza tym wyróżnia się połączenia dyftongiczne:
or, er, ol, el, om, em, on, en

przez psł. opozycję jakościową, czyli barwy samogłoski

2) Prawo sylaby

otwartej

3) Prawo korelacji palatalności, inaczej nazywane tendencją do synharmonizmu sylabowego, polegające na ujednoliceniu pod względem miękkości wszystkich elementów składowych sylaby – zawsze na korzyść miękkości.

czyli dążność do zmiany w wymowie samogłosek różnic ilościowych

na jakościowe to zmiana 10 pie. samogłosek (5 głosek w dwóch wariantach iloczasowych – długim i krótkim) na inne jakościowo głoski.

W wyniku tej zmiany powstały nowe na gruncie prasłowiańskim samogłoski, niezróżnicowane iloczasowo (choć dawne pie. długie były również na gruncie psł. dłuższe od kontynuantów pie. samogłosek krótkich).
Z pie. krótkich samogłosek wąskich i wysokich ŭ oraz ĭ powstały nowe samogłoski zredukowane (półkrótkie, krótsze niż krótkie), czyli tzw. jery:
tylny (twardy) – ъ
przedni (miękki)– ь.
Dzięki tej zmianie psł. wzbogaciła się nie tylko o jery, ale także o następujące nowe głoski:
ĕ (jat’) oraz y.
Jedyną głoską, która ubyła, była głoska u.

różnych pod względem barwy samogłosek.
Każda z nich była

w 2 wariantach iloczasowych, a iloczas, czyli długość i krótkość głoski był cechą fonologiczną, dystynktywną, wpływającą na różnice semantyczne.

Są to następujące samogłoski:

długie: krótkie:
ī ĭ
ū ŭ
ē ĕ
ō ŏ
ā ă

→ psł.
ī → i,

np. pol. liczyć, psł. *ličiti ← *likiti, pie. *līk-ī-tei, łac. liceō, licēre,
ĭ → ь, np. pol. len, psł. *lьnъ, pie. *lĭno- ‘len’, lit. lìnas, łot. lins,
ū → y, np. pol. syn, psł. *synъ, pie *sū-nŭ- ‘syn’, lit. sūnùs, łac. sūnŭs,
ŭ → ъ, np. pol. miód, psł. *medъ, pie *medŭ- ‘słodki napój’, lit. medùs, łot. medus,
ē → ě (jat’), np. pol. siedzieć, psł. *sěděti, pie. *sēd-, lit. seděti, łac. sedeō, sedēre,
ĕ (e krótkie) → e, np. pol. niebo, psł. *nebo, pie *nebos- ‘opary,chmury’, gr. néphos ‘chmura’,

(c.d.)
pie. → psł.
ō →

a, np. pol. dać, psł. *dati, pie.* dō- ‘dać’, łac. dō, dare, lit. dúoti, dúomi,
ŏ → o, np. pol. oko, psł. *oko, pie. *ok- ‘oko’, lit. akìs, niem. Auge, łac. oculus,
ā → a, np. pol. mat-ka, psł.*mati, pie. *mātēr, łac. māter,
ă → o, np. pol. morze, psł. *morje, pie.*mări- ‘stojąca woda’, łot. mare/mara ‘zalew’, łac. mărĕ ‘morze, jezioro’,

długą lub krótką
W języku polskim psł.ъ (kontynuujący pie. ŭ),

rozwinął się w:
e, gdy był w pozycji mocnej,
zanikł, gdy był w pozycji słabej.
Polska i prasłowiańska samogłoska y kontynuuje pie. ū.
W praindoeuropejskich rdzeniach wyrazów pokrewnych mogły występować samogłoski długie bądź krótkie, co wiązało się z różnicą semantyczną, np. w czasownikach – z jedno- lub wielokrotnością.
Stan ten – w odniesieniu do pie. samogłoski u (długie bądź krótkie) – kontynuują takie polskie rdzenie, jak np. :

1) ssać (psł. *sъsati) i ssak (psł. *sъsakъ) oraz osesek (psł. * osъsъkъ)
wobec
odsysać (psł. *otъ-sysati),
2) pchać (psł. *pъxati) wobec popychać (psł. *po-pyxati)

Pierwsze przykłady kontynuują pie. ŭ, drugie (wprowadzone wobec) – ū.

zmian. Wśród tych zmian są:

1) powstanie samogłosek nosowych ę

i ǫ z występujących w pozycji wygłosowej lub przed spółgłoską pie. połączeń dyftongicznych:
en, em, in, im (powstaje wówczas samogłoska nosowa ę),
on, om, an, am, un i um (powstaje wówczas samogłoska nosowa ǫ),
a także z sonantów m̥, n̥ (powstaje ǫ), m'̥, n'̥ (powstaje ę),
2) monoftongizacja dyftongów ai̯ , oi̯ , ei̯ oraz au̯, ou̯, eu̯, doprowadzającą do powstania i2 oraz ĕ2 (obie głoski z dyftongów ai̯ , oi̯ , ei̯), a także u (z dyftongów au̯, ou̯, eu̯), również w tych samych pozycjach, czyli przed spółgłoską i w wygłosie,
3) metateza, czyli przestawka grup spółgłoskowych:
nagłosowych *orT-, *olT-
śródgłosowych *TorT, *TolT, *TerT, *TelT ,
4) zanik spółgłosek wygłosowych oraz upraszczanie grup spółgłoskowych.
Powstanie samogłosek nosowych oraz monoftongizacja dyftongów, a także metateza zachodząca przed spółgłoską, to zmiany pozycyjne. Dwie pierwsze zachodzą tylko w wygłosie bądź przed spółgłoską (właśnie po to, by sylaba stała się otwarta, czyli zakończona samogłoską).

dyftongoidalnych i sonantów nosowych powstają w prasłowiańszczyźnie dwie samogłoski

nosowe.
Są to samogłoski:

1) przednia, miękcząca poprzedzającą spółgłoskę:

ę powstała z em, in, im, en, em oraz z sonantów
m'̥, n'̥,

2) tylna, niemiękcząca poprzedzającej spółgłoski:

ǫ powstała z on, om, an, am, un i um, a także
z sonantów m̥, n̥.

gdy połączenia dyftongiczne lub sonanty występowały przed spółgłoskami lub

w wygłosie.
Takie połączenia kończyły się spółgłoską, a jeśli powstawała w ich miejsce samogłoska, to sylaba stawała się otwarta.
W pozycji przed samogłoskami połączenia dyftongiczne pozostawały niezmienione, bo w podziale na sylaby były tam sylaby otwarte,
np. M. se|men| → se|mę, ale D. se|me|ne|
Sonanty nosowe m̥ n̥ twarde w pozycji przed samogłoską ulegały zmianie w połączenia heterosylabiczne (tj. należące do różnych, sąsiadujących ze sobą sylab) ъm, ъn, miękkie zaś m'̥, n'̥ – w połączenia ьm, ьn, np.:
pie. *dhm̥- → psł. *dǫ|ti (*dhm̥-ti), ale *dъ|mǫ (*dhm̥-ǫ), (pol. dąć, dmę)
pie. *tn'̥- → psł. *tę|ti, ale *tь|nǫ (pol. ciąć, tnę)

psł. *plemę, pol. plemię
pie. *semen → psł. *semę,

pol. siemię
pie. *penku̯to- → psł. *pętь, pol. pięć, por. lit. penkì, grec. pénte
pie. *dek’m̥t → psł. *desętь, pol. dziesięć, por. lit. dešimt, łac. decem
pie. *mēmso- → psł. *męso, pol. mięso, por. st.prus. mensa
pie. *g’embho- ‘coś ostrego, ząb’→ psł. *zǫbъ, pol. ząb, por. grec. gomphos, lit. žambas ‘ostry przedmiot, róg’
pie. *g’hans- → psł. *gǫsь , pol. gęś, por. st.niem. gans
pie. *u̯renk- ‘zbierać’ → psł. *rǫka, pol. ręka, por. lit. ranka

głuż., czes., słowac. ruka
słoweń. rôka
chorw. rúka
serb. pýка
mac. paка
bułg. pък’а
ukr.,

błrus., ros. pyк’а

otwartej, a polegająca na przejściu dyftongów w pojedyncze samogłoski:
Zmiana

dotyczy:

dyftongów ai̯ , oi̯ , ei̯, z których powstają samogłoski i2 lub ĕ2 (cyfra oznacza tylko tyle, że głoski są inne od i i ĕ, powstałych w wyniku zmiany ilościowej na jakościową),

au̯, ou̯, eu̯, z których powstaje u, co jest ważne, bo w tym wypadku w prasłowiańskim systemie wokalicznym pojawia się ponownie głoska u.

Zmiana zachodzi tylko wtedy, gdy dyftongi występują w pozycji przed spółgłoską lub w wygłosie.

eu̯ – przykłady
pie. * (s)noi̯gu̯ ho- ‘śnieg’→ psł.

* sněgъ, ale goc. snaivs
pie. *u̯ei̯d- ‘wiedzieć’ → psł. *vědě ‘wiem’, ale grec. foida
pie. *poi̯-ti ‘pieć jako śpiewać’ → psł. * pěti
pie. *pei̯-ti ‘pić’ → psł. * piti
pie. *vei̯-na ‘wina’ → psł. * vina, ale lit. daw. vaina, łot. vaina
pie. * (s)krei̯- ‘krzywić, stpol. krziwić’ → psł. * krivъ, ale lit. kreivas
pie. * reu̯dh- ‘rudy’→ psł. *rudъ, ale lit. raudas
pie. *plau̯-ti ‘pluć’ → psł. *pluti
psł. *mi ‘mi’, ti ‘ci’, ale grec. émoi, toi
pie. *kau̯- ‘kuć’ → psł. *kuti, ale *kau̯-a-ti → psł. *kovati, pol.
kować (ten sam rdzeń w wyrazie podkowa)

w pozycji przed samogłoską: monoftongizacja nie zachodzi, a każda

z głosek należy do sąsiedniej sylaby (tzw. rozpad dyftongu)

W pozycji przed samogłoską pierwsza samogłoska dyftongu pozostawała w sylabie poprzedniej, natomiast druga rozpoczynała sylabę następną, przechodząc:
i̯ → j, np. *na-poj-iti (podział na sylaby na|po|ji|ti),
stpol. napojić (wsp. napoić) wobec *piti, pol. pić
*po-voj-ь (podział na sylaby po|vo|jь), pol. powój wobec *viti, pol. wić
u̯ → v, np. *synu (-u z -ou̯) wobec *syn-ov-i (podział na sylaby sy|no|vi),
*ku-ti, pol. kuć wobec *kov-a-ti, pol. kować (por. podkowa), rdzeń *kou̯-

ei̯ oraz au̯, ou̯, eu̯
pie. monoftongizacja

rozpad
*gnoi̯- ‘rozpalać’ *gnoi̯-u̯o-s → gnĕvъ *gnoi̯-o-s → gnojь
pol. gniew pol. gnój
*bhei̯- *bhei̯-ti → biti *bhei̯-ǫ → bьjǫ
pol. bić pol. biję
*spi̯eu̯- *spi̯eu̯-jǫ → plujǫ *spi̯eu̯-a-ti → pl’ьvati
pol. pluję pol. plwać

ū, bądź dyftongów au̯, ou̯, eu̯
W języku praindoeuropejskim

obok monoftongów (np. ŭ i ū) były dyftongi (np. au̯, ou̯, eu̯), które uległy monoftongizacji (ze wskazanych dyftongów powstała w psł. samogłoska u.
Każdy z tych typów głosek mógł być w pokrewnych rdzeniach.
Polskie przykładowe rezultaty rozwoju tych głosek to wyrazy:

1) schnąć (psł. *sъxnǫti) wobec za-syxać (psł. *za-syxati) i suchy (psł. *suxъjь, w pie. w rdzeniu dyftong ou̯),
2) dech (psł. *dъxъ) wobec od-dychać (psł. *otъ-dyxati) oraz duch (psł. *duxъ < * pie. *dou̯s- 'podmuch, powiew wiatru'‚ 'tchnienie, dech, oddech'.

*orT-, *olT- (w schemacie T oznacza każdą spółgłoskę) zaszła

w VI w., dzieląc słowiańszczyznę na:
północ (zach. i wsch.) oraz południe.
Na południu metateza zawsze zachodziła ze wzdłużeniem samogłoski, czyli powstawały grupy
raT-, laT-,
na północy – rozwój był dwojaki:
grupy raT-, laT- powstawały pod intonacją
rosnącą, czyli akutową,
a pod intonacją opadającą (cyrkumfleksową)
zachodziła tylko metateza, dając grupy: roT-, loT-.

→ płd. radlo (scs. ralo),
płn.: pol. radło (stan

w języku polskim wskazuje, że grupa była pod intonacja akutową),
ale orati (brak metatezy, bo grupa przed samogłoską), por. lit. arklas
psł.*orvьnъ
→ scs. ravьnъ,
pol. równy, ros. rovnyj (intonacja cyrkumfleksowa),
por. stprus. arwis ‘prawdziwy’
psł.*olkomъ
→ scs. lakomъ,
pol. łakomy, ros. łakomyj (intonacja akutowa),
por. lit. álkti ‘być głodnym’
psł.*olkъtь
→ scs. lakъtь,
pol. łokieć, ros. łokot’ (intonacja cyrkumfleksowa)
por. lit. alkúne.

= l epentetyczne
kropki = TorT
linia przerywana =

II i III palatalizacja spółgłosek tylnojęzykowych oraz tl, dl
kreska-dwie kropki = raT-

grup śródgłosowych dzieli słowiańszczyznę na trzy obszary dialektalne: wschód,

zachód, południe, zachodziła więc po VII-VIII w.
Zachodziła jeszcze w wieku IX, bo staro-wysoko-niemieckie imię Karola Wielkiego (742-814, od 800 r. cesarza Imperium Rzymskiego, najwybitniejszego władcy średniowiecznej Europy) Karl Słowianie przejęli jako:
scs. kralь, pol. król, ros. korolь; forma psł. *korljь

*TolT)
Na obszarach peryferycznych, gdzie metateza nie zachodzi, pozostają grupy

z samogłoską a.
Starobułgarskie: maldičie ‘młodzież’, zaltarinъ ‘złotnik’.
Słowiańskie nazwy w północnej Grecji: Gardenika, Gardiki, Valdimer, Daromeros.
Brak metatezy w niektórych wyrazach w języku kaszubskim, np. bardavica ‘brodawka’, marviszcze ‘mrowisko’, karv ‘wół (por. pol. krowa), varna ‘wrona’, ale barna obok brona ‘brona’ czy vrobel ‘wróbel’.
Północnopolskie nazwy typu Stargard, Białogard, Karwia
Staroruskie zapożyczenia w języku fińskim, jak np. karsta ‘krosta’, palttina ‘płótno’.
Te przykłady pozwalają twierdzić, że metatezie podlegały grupy *TărT, *TălT.
Zgodnie z psł. prawem zastępowania różnic ilościowych jakościowymi pie. ă przechodziło w o, jest więc zasadniczo nie do ustalenia, czy mamy do czynienia z metatezą wówczas, gdy w rdzeniu było jeszcze ă, czy już o.

grod
głuż. hród
czes., słowac. hrad
słoweń. grád
chorw. grâd
serb.

гpâд
mac., bułg. гpaд
ukr., ros. г’opoд
błrus. г’opaд

ol, er, el przed samogł. oraz j
psł. *or-dlo →

pol. ra-dło, ale psł. *or-a-ti → pol. o-ra-ć
psł. *ber-mę → pol. brze-mię, ale psł. *ber-ǫ → pol. bio-rę
psł. *mel-ti → pol. mle-ć, ale psł. *mel-jǫ → pol. mielę
psł. *kol-ti → pol. kłu-ć (daw. kłóć), ale psł. *kol-jǫ → daw. pol. kolę, por. kolec
psł. *por-ti → pol. pru-ć (daw. próć), ale psł. *por-jǫ → daw. pol. porzę, por. roz-por-ek
psł. *zor-kъ → pol. w-zro-k (forma polska wtórna, zapewne pod wpływem czas. wzierać), ale psł. *po-zor-ъ → pol. po-zór

psł.
▪ Rdzenie wyrazów pokrewnych oraz tematy fleksyjne w obrębie

paradygmatów (czyli wzorców odmiany) w języku pie. były jednakowe (poza mającymi funkcje semantyczne obocznościami apofonicznymi, dziedziczonymi z praindoeuropejszczyzny).
▪ Dopiero zmiany w języku prasłowiańskim i w poszczególnych językach słowiańskich doprowadziły do różnorodnych oboczności, jak pol. ręk-a, ale rącz-ka (wspólny rdzeń pie. *u̯renk- oraz psł. przed zmianami *rǫk-)

semantyczne. Nie realizuje prasłowiańskiego prawa sylaby otwartej, a tu

jest omawiana w związku z tym, że dotyczy też oboczności w grupach or, ol, er, el.
Apofonia to najstarsza alternacja wokaliczna (czyli oboczność samogłoskowa), zachowana nie tylko w j. słowiańskich, ale także w innych jęz. indoeuropejskich
gr. lego ‘mówię’, logos ‘słowo’,
łac. tego ‘okrywam’, toga ‘okrycie’
Wprowadzała modyfikację morfologiczną lub semantyczną wyrazów pokrewnych.
Oboczności dotyczyły różnych samogłosek, choć prymarna jest alternacja -e- ||-o-; e – w wyrazach podstawowych, o – w pochodnych

co sprowadzało się do różnic w iloczasie głosek,
jakościowe, co

dotyczyło różnic barwy samogłosek,
np. e : o w funkcjach:
werbalno-nominalnej (czasowniki wobec rzecz.), np. pol. ciec (←*tek-ti) wobec po-tok (←*po-tok-ъ)
duratywno-iteratywnej (czasowniki oznaczające czynność trwającą wobec wielokrotnych, częstotliwych), np.
nieść wobec nosić,
wieźć wobec wozić
receptywno-kauzatywnej (czasowniki skutkowe wobec przyczynowych), np.
leżeć : łożyć

er, el
Oboczności apofoniczne w rdzeniach poświadczających metatezę:
e:o
psł. *sterg-ti

→ pol. strze-c, ale psł.*storg-jь → *storž-ь,
pol. stró-ż; oboczność e//o
e:i
psł. *za-ter-ti → pol. za-trze-ć, ale psł. *za-tir-a-ti
→ pol. za-ciera-ć; oboczność e//i
psł. *za-per-ti → pol. za-prze-ć, ale psł. *za-pir-a-ti
→ pol. za-pie-ra-ć; oboczność e//i
psł. *u-mer-ti → pol. u-mrze-ć, ale psł. *u-mir-a-ti
→ pol. u-mie-ra-ć; oboczność e//i

przykłady funkcji werbalno-nominalnej, czyli czasownikowo-rzeczownikowej

przykłady funkcji duratywno-iteratywnej, czyli ozn. czynność trwającą wobec wielokrotnej

wyrazach *ves-ti : vod-i-ti, ples-ti : plot-ъ
Psł. wyrazy *ves-ti

: vod-i-ti, ples-ti : plot-ъ poświadczają nie tylko pie. samogłoskową oboczność apofoniczną, ale także oboczność spółgłosek s:d oraz s:t, powstałą na gruncie psł.
Omawiana oboczność jest wynikiem rozpodobnienia (dysymilacji) w grupie spółgłoskowej tt lub dt, która – aby nie ulec uproszczeniu (asymilacji) – ulega rozpodobnieniu na st.
Zatem:
* ved-ti→ *ves-ti (por. pol. wieś-ć, ale wiod-ę)
*plet-ti→ *ples-ti (por. pol. za-pleś-ć, ale za-plat-a-ć)

wyrazach *ves-ti : vod-i-ti, ples-ti : plot-ъ
Podobne

przykłady:
*krad-ti→ *kras-ti (por. pol. kraś-ć, ale krad-nę)
*klad-ti→ *klas-ti (por. pol. kłaś-ć, ale kład-ę)
*pad-ti→ *pas-ti (por. pol. u-paś-ć, ale u-pad-a-ć)
*met-ti→ *mes-ti (por. pol. za-mieś-ć, ale za-miot-ę)

: o (→ psł. ь: a), w funkcji receptywno-kauzatywnej,

czyli skutkowo-przyczynowej

? o : a, np. skoč-i-ti : skak-a-ti, pol.

skoczyć : skakać
gor-ě-ti : garъ, pol. gorzeć : gar
ě : ē ? e : ě, np. ples-ti : sъ-plět-a-ti, pol. pleść : splatać
let-ĕ-ti : lĕt-a-ti, pol. lecieć : latać
ĭ : ī ? ь : i, np. bьr-a-ti : sъ-bir-a-ti, pol. brać : zbierać
ŭ : ū ? ъ : y, np. po-sъl-ъ : po-syl-a-ti, pol. poseł : posyłać
sъch-ną-ti : za-sych-a-ti, pol. schnąć : zasychać
dъchъ : otъ-dych-a-ti, pol. dech: oddychać
tъk-ną-ti : tyk-a-ti, pol. tknąć : tykać

wygłosowych
pie. *noktis → psł. *noktь, scs. noštь, pol. noc
pie.

*sunus → psł. *synъ, scs. synъ, pol. syn
pie. *domus → psł. *domъ, scs. domъ, pol. dom
pie. *medus → psł. *medъ, scs. medъ, pol. miód
pie. *su̯ekrus → psł. *svekry, pol. świekra
pie. *u̯l̥ku̯os → psł. *vl̥kъ, pol. wilk
pie. *ģombhos → psł. *zǫbъ, pol. ząb
pie. *gostis → psł. *gostь, scs. gostь, pol. gość
pie. acc. pl. m.*ghostins → psł. *gosti, pol. gości

prawem sylaby otwartej w psł. ulegały uproszczeniu różnorodne grupy

spółgłoskowe.
Uproszczenie grup spółgłoskowych następowało tylko wtedy, gdy grupy spółgłosek były heterosylabiczne, czyli w dwóch różnych sylabach (spółgłoski były na granicy sylab); tautosylabiczne grupy spółgłosek (czyli obecne w tej samej sylabie) pozostawały bez zmian, np. scs. nagłosowe dlanъ (pol. dłoń) nie ulega uproszczeniu, bo podział na sylaby jest następujący dla|nъ, a każda sylaba jest otwarta.
Uproszczenie dotyczyło różnorodnych grup, jak np.:
bv → b
psł. *obvelkǫ →*obelkǫ, scs. oblĕkǫ, pol. oblokę, ale na-wlokę, roz-wlokę
psł. *obvolkъ →*obolkъ, scs. oblakъ, pol. obłok
psł. *obvora od *ob-ver-ti ‘zamknąć, zagrodzić’ →*obora, cz. obora ‘ogrodzenie, zwierzyniec’, pol. obora

pn, bn → n
psł. *svistnǫti →*svisnǫti, scs. svisnǫti, pol.

świsnąć, ale świstać
psł. *kapnǫti, scs. kanǫti, ale kapati wobec pol. kapnąć i kapać
psł. *uvędnǫti, scs. uvenǫti, ale uvędati wobec pol. uwiędnąć
*dm → m
psł. 1. os. lp. *dadmь →* damь, scs. damь, pol. dam, ale dadzą
*ts, ds, ps, bs → s
psł. aoryst *čit-s-ъ →*či-s-ъ, scs. či-s-ъ, pol. czyś (w znaczeniu ‘czyścił’, dziś brak formy)
psł. aoryst *greb-s-ъ →*gre-s-ъ, scs. gre-s-ъ, por. pol. grześć („nie damy pogrześć mowy”), ale grzebać, grób

jak palatalizacja II i III – różnicowała słowiańszczyznę na

dwa obszary: wschodni i południowy (gdzie uproszczenie zachodziło) i zachodni (brak zmiany), np.

psł. *mydlo, pol. mydło, cz. mýdlo, ale ros. mýlo, scs. mylo
psł. *ordlo, pol. radło, cz. rádlo, ale ros. rálo, scs. ralo
psł. *šidlo, pol. szydło, cz. šidlo, ale ros. šilo, słoweń. šilo
psł. *modlitva, pol. modlitwa, cz. motlidba, ale ros. molitva, scs. molitva
psł. *modliti sę, pol. modlić się, cz. modlit se, ale ros. molit’sja, scs. moliti sę
psł. *pletlъ, pol. plótł, ale ros. pleł, scs. plelъ
psł. *vedlъ, pol. wiódł, ale ros. veł, scs.velъ