Презентация на тему Жоспар

және сірлі қабықтарын астарлайтын және әртүрлі бездер паренхимасын түзетін

ұлпа.

қаралады:
Гастрей теориясы (бұның авторы Геккель). Бұл теория бойынша көп жасушалы

ағза-бластея - бір жасушалы эпителий жасушаларынан пайда болды деген ұғым берді. Талшықтары бар жасушалар тобы ағзаның қимыл қызметін атқарса, ал баска жасушалар тобы қоректік қызмет атқарады. Инвагинация процесі арқылы екі клетка тобы - екі қабатты - гастрея болып саналады. Сыртқы қабаты - эктодерма жабынды эпителийде, ал эктодерма - бірінші ішек қабатын құрайды.

біртектес жасушалардан тұрды, дейді - олар екі түрлі қызмет

атқарады. Сыртқы жасушалардың талшықтары болады, олар үсақ ас түйіршіктерінен фагоцитоз  арқылы қоректенеді, ал жасушалар бірте-бірте талшықтарын жоғалтып, амебоид пішінді болып жануарлардың ішкі кабатына кіреді де, ас қорыту сонда аяқталды, сөйтіп, сыртқы жасушалар - кинобласт, ішкі жасушалар - фагоцитобласт. Осыдан барып жабынды эпителий және ішкі орта ұлпалары пайда болады.

Безді

ортадан бөліп тұрады. Эпителий ұлпасы бір-бірімен тығыз орналасқан эпителий

жасушаларынан (эпителиоциттерден) құралған. Эпителий ұлпасы шекаралас борпылдақ дәнекер ұлпасынан негіздік жарғақ (базальды мембрана) оқшауланады.

бай. Бірқабатты эпителий ұлпасы эпителиоциттерінде полюстік айырмашылык (апикальды және

базальды полюстер) болады. Эпителиоциттердің қалпына келу (регенерация) қабілеті жақсы жетілген. Жабынды эпителий ұлпасы: бірқабатты және көпқабатты эпителий болып екі топқа бөлінеді. Бірқабатты эпителий ұлпасында барлық эпителиоциттернегіздік жарғақта орналасады, ал көпқабатты эпителийде базальды мембранамен оның тек төменгі қабатта орналасқан жасушалары жанасады.

бөліңділер бөлетін бездер паренхимасын құрайды. Бездер: экзокринді және эндокринді болып бөлінеді. Эпителий ұлпасы организмде

қорғаныс қызметін атқарады, зат алмасу, процесіне қатысады, сірлі сұйық және түрлі бөлінділер бөледі

қабатты болады. Егер жасушалары бірнеше қабат түзіп орналасса -

көп қабатты деп аталады. Мысалы, терінің сыртқы қабатының жасушалары көп қабатты болғандықта, қасаңданып түлеп түседі. Оның орнын терең қабатындағы жасушалар толықтырады

алты топқа бөлінеді:
1) Жалпақ эпителий жасушалары көп қырлы,

терінің үстіңгі қабаты мен ауыз қуысы, өңештің ішкі жағын астарлайды;
2)Текшелі эпителий бүйректің өзекшелерін іш жағынан астарлап тұрады;
3)Бағана тәрізді эпителидің жасушалары ұзынша, қарын мен ішектердің ішкі қабатында орналасқан;

кірпікше тәрізді өсінділері болады. Әсіресе тыныс жолдарындағы кірпікшелі эпителилер

шаң - тозаң бөлшектерін және тағы басқа бөгде заттарды ұстап қалады;
5)Сезгіш эпителий тітіркенуді қабылдайды, иіс сезу эпителийлері мұрын қуысында орналасқан;
6)Безді эпителий жасушалары сүт, тері , жас, сілекей, құлық бөледі.

реттеу;
Бастапқы және соңғы кезеңдердегі зат алмасуға қатысу;
Ағза мен сыртқы

орта арасындағы зат алмасуды реттеу.

өткен сайын мамандануында.
заттың Примитивті эпителий және структурасыз

басты массасы, дифференциалданбаған жасушалардыңжиналуы және эпителидің интерстициальді элеметтері түрінде немесе дифференциалданбаған мезенхима жасушалары түрінде маманданып, дефинитивті тінді береді.

көріністерімен тіндік эволюция қалыптасады. Уақыт өте күштірек маманданатын дефинитивті

элементтерден тіңдік жүйелер қалыптасады. Олар 2 үлкен категорияға бөлінеді.
Эпителий және эпитологенді тіндер
Басты заттың тіні және мезенхимогенді тін

бір клеткалалыларға тән, бірақ көп жасушалыларда дамитын, жоғары сатыға

ауысуына негізделген. Осылайша бұлшық еттік, жүйкелік және тағы басқа организмсіз өмір сүре алмайтындай пайда болады.

«телий»-еміздікше деген ұғымдардан тұрады. Дәнекер ұлпалар еміздікшелерінің үстінде орналасқан

ұлпаны эпителий деп атап, Бұл терминді алғаш рет Рюйеш қолданған. Эпителий ұлпасы (epithelium), дененің сыртқы бетін, куыс органдардың ішкі бетін (ішектің, асқазанның, қуықтың) және ағзаның секрет бездерін алып жатады

Оқу құралы. Сапаров Қ.Ә. – Алматы
Ә. Нысанбаев – Алматы

«Қазақ энциклопедиясы»