Слайд 2
Мақсаты:
Органикалық қосылыстардың маңызды кластарының бірі көмірсулар туралы білімді
қалыптастыру.
Слайд 3
Өзектілігі:
Көмірсулар барлық өсімдіктердің және жануарлар ағзаларының жасушалары
мен ұлпаларының құрамына кіреді. Массасы бойынша көмірсулар жер шарындағы
органикалық заттың негізгі бөлігін құрайды.
Слайд 4
Дәріс жоспары:
Көмірсулардың табиғатта таралуы, олардың биологиялық ролі. Жіктелуі.
Ашық
және циклді формалары.
Күрделі көмірсулар.
Слайд 5
«Көмірсулар» – деген не?
Көмірсулар немесе сахаридтер - жалпы
формуласы келесі түрде боалтын, атауы айтып түрғандай көміртек пен
судан тұратын табиғи қосылыстар:
Сn(H2O)m
Слайд 6
Көмірсулардың биологиялық қызметтері:
Слайд 7
Олар үлкен энергия қоры болады: 1г көмірсу тотыққанда
4,2 ккал энергия босатылады.
2. Ағзаның құрылымдық материалы, өсімдіктерде
– целлюлоза, бактерияда-мурамин, саңырауқұлақтарда-хитин; күрделі ақуыздардың, нуклеин қышқылдарының, күрделі липидтердің т.б. заттардың құрамына кіреді.
3. Мукополисахаридтер деп аталатын күрделі көмірсулар дәнекер тканді “цементтеп“, ағзаны ауру тудыратын микроорганизмдерден қорғап тұрады (қорғаныш қызмет).
Слайд 8
4. Күрделі көмірсу гепарин қанды ұйып қалудан сақтайды,
яғни антикоагулянт болып табылады.
5. Кейбір полисахаридтер қанның топтарын
ажыратуға мүмкіндік береді.
6.Кейбір көмірсулардың қатары және олардың туындылары медицинада дәрілік заттар ретінде кеңінен қолданылады: глюкоза, сахароза, кальций глюконаты, гепарин, гликозидтер және т.б.
Слайд 11
Көмірсулар энергияның химиялық көзі
Слайд 12
Көмірсутектердің жіктелуі
Көмірсутектер
Жай
(моносахаридтер)
Күрделі
(полисахаридтер)
Олигосахаридтер
(моносахаридтердің
2-10 молекуласы )
Полисахаридтер
Глюкоза
( жүзім қанты)
Фруктоза
Рибоза
С6Н12О6
(гидролизденбейді)
Сахароза (қызылша немесе қамыс қанты)
Лактоза (сүт
қанты)
С12Н22О11
(моносахаридтердің 2-10 молекуласына гидролизденеді)
Крахмал
Целлюлоза
Гликоген
(С6Н10О5)n
(моносахаридтердің көп молекуласына гидролизденеді)
Слайд 13
Моносахаридтердің жіктелуі
Оксотоптың табиғаты бойынша
глюкоза
фруктоза
галактоза
С6 - гексоздар
рибоза
дезоксирибоза
С5
- пентоздар
Көміртек тізбегінің ұзындығы бойынша
Альдегидті ← Оксогруппа →
Кетонды
Альдоза
[ альдегид + оза]
Кетоза
[ кетон + оза]
3 - триоздар, 4 – тетроздар,
5 – пентоздар және т.б. т.д.
Слайд 14
Көмірсулардың қарапайым өкілдері
Глицеральдегид
(альдотриоза)
Диоксиацетон
(кетотриоза)
Слайд 15
Тетроздар мен пентоздардың өкілдері
Слайд 16
Фруктоза
(гексоза,
кетогексоза)
Глюкоза
(гексоза,
альдогексоза)
Моносахаридтердің сызықты формуласы Э. Фишердің проекциялық формуласы деп
аталады.
Гексоздардың өкілдері
Слайд 17
Стереоизомерия
Стереоизомерлер -
атомдардың және атомдар тобының кеңістікте орналасуымен ерекшеленетін изомерлер.
«Хиральділік» сөзі (ағылшынша chirality, грекше. χειρ — қол) екі заттың айнадағы көрінісі түрінде болатын, кеңістікте бір біріне сәйкес келмейтін деген сөзді білдіреді.
Слайд 21
М.А. Розановтың ережесі:
Моносахаридтердің D- немесе L –стереохимиялық
қатарға жатуы аға топтан (карбонилді) ең алыс жатқан ассиметриялық
(хиральді) өміртек атомының конфигурациясы бойынша анықталады.
Слайд 23
Цикло-оксо- (сақиналы - тізбекті) таутомерия.
β-D-глюкопираноза
D-глюкоза α-D-глюкопираноза
Колли-Толленс формуласы
Фишер формуласы
Слайд 25
Фуранозалық және пиранозалық циклдік жартылай ацетальдің түзілуі
Фуранозалық құрылым
Пиранозалық
құрылым
пиран
фуран
Слайд 26
β-D-глюкопираноза
α-D-глюкопираноза
D-глюкопираноза
Гликозид-тік топ
Аномерлі хиральді орталық
Аномерлі хиральді орталық
Гликозид-тік топ
«соңғы»
хиральді орталық
Слайд 27
Хеуорс формуласы
β-D-глюкопираноза
α-D-глюкопираноза
Слайд 28
Сақиналы-тізбекті немесе цикло-оксо-таутомерия
α-D-глюкофураноза
(
Слайд 29
Көмірсулардың физикалық-химиялық қасиеттері. Моносахаридтер – қатты кристалл заттар,
суда жақсы ериді, тәтті дәмі бар. Функционалды құрамына байланысты
моносахаридтер көп атомды спирттердің, карбонилді қосылыстардың, циклді жартылай ацетальдардың қасиеттерін және арнайы қасиеттерді көрсетеді.
Слайд 30
Моносахаридтердің тотықсыздануы:
Моносахаридтердің карбонилді тобының Ni немесе Pd
сутегімен тотықсыздануы альдиттер деп аталатын көп атомды спирттердің түзілуіне
әкеледі: глюкоза-сорбит (Д-глицит) , манноза –маннит, Д-ксилоза-ксилит, галактоза-дульцит. Ксилит пен сорбит - тәтті дәмі бар кристалды заттар, суда жақсы ериді, қант диабетімен ауырғанда қантты алмас-тырады. Сорбит аскорбин қышқылын (витамин С) алуда аралық өнім болады.
Слайд 31
Дисахаридтер
Дисахаридтер – 2 моносахаридтің қалдығынана тұрады, олардың 2
түрі бар:
1) бір моносахаридтің жартылай ацетальді (гликозидтік) ОН-тобымен екінші
моносахаридтің бір спирттік ОН-тобы есебінен түзілген дисахаридтер (тотықсыздандыратын дисахаридтер);
2) екі моносахаридтің де жартылай ацетальді (гликозидтік) ОН-тобы есебінен түзілген дисахаридтер (тотықсыздандырмайтын дисахаридтер); под действием ферментов, содержащихся в солоде.
Слайд 32
Тотықсыздандыратын дисахаридтер
Мальтоза (солодовый сахар
Мальтоза, лактоза, целлобиоза
–тотықсыздандыратындисахаридтер – бос жартылай ацетальді гидроксил тобы болғандықтан циклдің
ашылуға қабілеттілігі сақталады, яғни цикло-оксо-таутомерия бар.
Слайд 33
α-D-глюкопиранозил-1,4-α-D-глюкопираноза
α - Мальтоза
Жартылай ацеталь: циклдің ашылу орны
α -конфигурация
Слайд 34
Сахароза – тотықсыздандырмайтын дисахарид.
α-Д-глюкопиранозил-1,2-β-D-фруктофуранозид.
Слайд 35
Полисахаридтер
Полисахаридтер құрамы бойынша бөлінеді:
Гомополисахаридтер - биополимерлер, бір моносахаридтердің
қалдықтарынан түзілген: крахмал, гликоген, клетчатка, пекті қышқылы, декстран.
Гетерополисахаридтер -
биополимерлер, әртүрлі моносахаридтердің қалдықтарынан түзілген: хондроитин-сульфаттар, гиалурон қышқылы, гепарин.
Слайд 36
Полисахариды
Крахмал – өсімдіктер полисахариді. Оны өндірістерде картоптан
алады.
Полисахаридтер
Слайд 37
Полисахаридтер
Целлюлоза (клетчатка) – табиғатта кең таралған: өсімдік
ұлпасының, ағаштың құрам бөлігі - целлюлоза, мақта, фильтр қағазы
- таза целлюлоза (96%-ға дейін).
Слайд 38
Полисахаридтер
Гликоген – жануар крахмалы, бауырда жиналады және адам
ағзасы мен жануарда энергия қоры болады.