Презентация на тему Гендердің өзара әрекеттесуі

Көптік аллелизм.

2. Гендердің әсері.

3. Гендік және орта факторларының

өзара әсері. Мультифакториальды белгілердің полигенді тұқым қуалауы.

патологиялық сыртқы белгілердің (фенотиптің) жарыққа шығуы, бір жағынан гендердің

өзара күрделі әрекеттесуінің, екінші жағынан генетикалық факторлар (генотиптің) мен сыртқы орта факторларының әсерлесуінің нәтижесі болып табылады.

Гендердің өзара әрекеттесуінің екі түрін ажыратады:
1. Аллельді гендердің өзара әрекеттесуі
2. Аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуі

гомологтық хромосомалардың бірдей локусында орналасқан гендерді аллельді гендер деп

атайды. (А, а – бұршақ түсі)

Әр түрлі белгілердің дамуын анықтайтын және гомологты хромосомалардың әртүрлі локустарында, сонымен бірге әртүрлі гомологты емес хромосомаларда орналасқан гендер аллельді емес гендер деп аталады. (А- бұршақ түсі, В- бұршақ пішіні)

доминанттылық
- Толымсыз доминанттылық
- Кодоминанттылық
Аса жоғары доминанттылық
Аллельаралық комплементация
Аллельдік белсенділігін жоғалту

Аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуінің түрлері:
- Комплементарлық
- Эпистаз
- Полимерия
-Гендердің орнының әсері

гомо- және гетерозиготалық жағдайда жарыққа шығады.
АА

= Аа

Мысалы: бет сепкілінің болуы – А
бет сепкілінің болмауы - а

толық баса алмайды, гетерогизоталардың өз фенотиптері болады.
АА

= Аа
мысалы:
АА- қалыпты көз
алмасының дамуы
Аа- микроофтальмия
аа - анофтальмия

Кодоминанттылық
Әр аллель жеке бір белгінің жарыққа шығуына жауап береді, бірге екі аллельде бірдей дәрежеде жарыққа шығады. Мысалы: АВО жүйесі бойынша IV қан тобы.
I0 I0 - I топ
IА IА, IА IО – II топ
IВIВ, IВIО – III топ
IА IВ – IV топ
MN жүйесі бойынша:
MM – қан тобы NN – қан тобы MN –қан тобы

жағдайда гомозиготалық жағдайына қарағанда айқын дәрежеде көрініс береді

Аа > АА
Мысалы: дрозофила шыбындарында летальды рецессивті аллель бар– а
аа – тіршілігін жояды,
АА – тіршілік қабілеті қалыпты
Аа – ұзақ тіршілік етеді, ұрпақ көп береді

әрекеттесуінің сирек әдісі болып табылады.
Бұл жағдайда гомозиготалы

рецессивті, бірақ өзара әртүрлі аллельдер генотипі фенотипі бойынша гетерозиготалы ағзадағыдай көрініс береді, доминантты аллельдің болмауына қарамастан белгінің қалыпты қалыптасуы жүреді.
В – қалыпты ақуыздың түзілуіне жауап береді
в‘ – в‘ патологиялық ақуыздың түзілуіне жауап береді

в" - в " патологиялық ақуыздың түзілуіне жауап береді
в‘ в" - қалыпты ақуыздың түзілуіне жауап береді

Ағзаның генотипінде хромосома құрамындағы аллельдердің

бірінің инактивациясы жүреді.
Мысалы: Аналық дарада (гомогаметалы) Х хромосомасының бірінің инактивациясы.
ХХ – гомогаметалы
ХУ –гетерогаметалы
Эмбриогенездің 16 тәулігінде Х хромосомасының бірі өзінің белсенділігін жойып, Барр денешігін түзеді.

локусының мутацияға ұшырауының дамиды, аралық аллельдер пайда болады.

мысалы: АВО жүйесі бойынша қан тобы ( I генінің локусының мутацияға ұшырауынан IА , IВ ).
қояндардың түсі
АА > аch аch > аh аh > аа

гендердің бір - бірін толықтырып, бір белгіні жарыққа шығаруы.

Мысалы: интерферон синтезі
А және В гендері
- адамның қалыпты есту қабілеті:
Е гені – есту нервінің дамуына
Д гені – есту иірімінің дамуына жауап береді

дұрыс


DDее, ddEE, ddEe, Ddee.

Саңырау

d - иірім түтігі жоқ

не
е - есту жүйкесі қалыптаспаған

Комплементарлыққа қарсы құбылыс. Бір аллельді емес ген басқа

бір аллельді емес геннің әсерін басып тастайды.
Эпистаздық ген – ген супрессор
Екі түрін ажыратады :
1. Доминантты эпистаз
2. Рецессивті эпистаз

синтезіне жауап береді
с – пигменттің

болмауы
I - супрессор гені
i – ген әсерін баспайды.

ССII, CcII, CcIi, ccii – ақ түсті

Ccii, CCii, - түрлі-түсті қауырсынды

III қан тобы бар, ал бірақ фенотипі бойынша I

қан тобы бар баланың туылуы.

генотипі- IВIО ff - (III)
фенотипі - (I)

ff - каппа гені рецессивті гомозиготалық жағдайда
IВ генінің әсерін басып тастайды.

топ
ІАІ0Ff
ІІ - топ

ІВІ0 Ff
ІІІ - топ

ІАІВFF
ІV - топ

♀ І-(О)

♂ІІ-(А)

Х
Г

мысалы, адам бойы, салмағы, терісінің түсі, интелектуальды қабілеті –IQ,

артериальды қысымы.
Бұл белгілер полигендермен анықталады, полигендер бір белгінің қалыптасуына бірдей қатысатын аллельді емес гендердің жүйесі. Мұндай белгілер полимерлі белгілер деп аталады.
Мысалы: адамның бойы 4 гендермен анықталады. А 2 А 3 А 4

жүйесіндегі орналасуына байланысты аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуінің ерекше

түрі.
Геннің қоршаған ортасы, оның экспрессиясына әсер етуі мүмкін.

көрсететін сандық көрсеткіш.
Мысалы: АВО жүйесі бойынша қан тобын анықтайтын

гендердің пенетрантылығы – 100%
Экспрессивтілігі – гендердің көрініс беру дәрежесін көрсететін сапалық көрсеткіш.

шығуы.
Мысалы: Марфан синдромы

типі?
АА = Аа –
АА = Аа –

Аа > АА –
генотипі- IВIО ff -

А1а1 А 2а2А 3а3 А 4 а 4 -

әрекеттесу нәтижесінде қалыптасады.
Аллельді және аллелді емес гендердің өзара

әрекесуін білу белгілердің тұқым қуалау ерекшелігін білуге мүмкіндік береді.