Презентация на тему Якутские национальные игры

А.А.
Тел. 841143-26-533(директор, 84114326082(интернат)
Интернатка 17 о5о олорор Тараттан,

Дойдуттан, Балыктаахтан.
5-9 - 12 уорэнээччи.
10-11 - 5 уорэнээччи.
Интернат улэhиттэрэ:
Стручкова Н.И.- иитээччи,
Барабанова Н.С- иитээччи,
Семенова М.М- иитээччи,
Цыпандина В.М.- иитээччи комолоhооччутэ,
Ефремова А.С- иитээччи комолоhооччутэ
Дьяконова Т.Г.- иитээччи комолоhооччутэ
Купрянова А.В.- повар,
Гурьева Л.Е, - повар,
Харитонова М.А.- прачка,
Местникова Н.В.- уборщица.
«Тиэргэн» клуб, интернат о±олорун сэбиэтэ µлэлиир.

баран өбүгэ оонньуута хаһан да умнууга хаалбат. Компьютер, араас

гаджет ођо үгүс бириэмэтин болђомтотун тардаллар, доруобуйатын, майгытын-сигилитин, өйүн-санаатын кэбирэтэллэр. Өбүгэ оонньууларыгар олођурбут остуол оонньуулара ођо үөрэђэр бигэ интириэһи үөскэтэллэр, үөрэнэр бађаны сайыннараллар.

олохсуйбут, киһи-киһитэ буолан тахсарыгар көмөлөһүү.

Соруктара:
Бырайыак тематынан литератураны чинчийии, үөрэтии;
Ноурот педагогикатын үөрэтии;
Аныгы педагогикалыын дьүөрэлээн туттуу.

бэриммэт бигэ өйдөөх-санаалаах, Ађа дойдутун көмүскүүр патриот, эт –

хаан өттүнэн чэгиэн – чэбдик, сымса, айылђалыын алтыһарыттан дуоһуйар ис туруктаах, доруобай чөл ођону иитэн таһаарыы.

айылђалыын алтыһыннардахха, сахалыы чөл куттаах, эт-хаан өттүнэн чэгиэн-чэбдик, төрөөбүт

норуотугар, Ийэ сиригэр бэриниилээх, Ађа дойдутун көмүскүүр патриот, билиигэ тардыһар сайдыылаах киһини иитэн таһаарыахха сөп.

норуот педагогикатынан иитэр-үөрэтэр биир кэлин үлэтин эйгэтэ.
Чинчийии предмета:
Ођону,

ыччаты чөл олоххо угуйуу, этин-хаанын эрчийии.

педагогикатын биир сүрүн сатабыла.

Оскуола оҕото үчүгэй идэлээх, дьоҕурдаах

үлэһит буолан тахсарыгар этэ-хаана эргиччи сайдыбыт, эҥкилэ суох үчүгэй доруобуйалаах буолара наада.

Сатаан онньооботох буоллаҕына, ол аата айылҕата кэһиллибит. Оонньуу диэн оҕо бэйэтин дьарыга,атын туох даҕаны соругу туруоруммат. Оонньуу сайдан үѳрэххэ кубулуйар, оонньуу оҕону аһан-арыйан сайыннарар.

Норуот педагогиката- оҕо ис айылҕатынан сайдарын хааччыйар үйэлээх үѳрэх.

Оонньуу педагогиката-омук ахсын бастыҥ баай.

Оҕо оонньоон аһыллар, айылҕатынан сайдар.

элбэх.
Олох-дьаһах оонньуулара.
Эти-хааны эрчийэр оонньуулар.
Илии-атах оонньуулара.
Хамсаныылаах оонньуулар.
Ѳйү сытыылыыр оонньуулар.

тэпсиитин» биллэрэрин кытта-кыргыттар туспа, уолаттар туспа чѳмѳхтѳһѳллѳр. Оонньуу ыытааччы

биир кыыһы, биир уолу ыҥырар, иккиэннэрин кѳхсүлэринэн сыһыары туруортуур. Онтон: «Күн тахсан эрэр!» -диирин кытта кинилэр иккиэн тэҥҥэ эбэтэр уҥа диэки хайыһа охсуохтаахтар. Оччоҕо ханыыларын булан оонньууга киирсэллэр.

Тус-туспа атын сир диэки хайыстахтарына бэйэлэрин бѳлѳхтѳрүгэр тѳннѳллѳр. Ити курдук , балачча эрэйинэн ханыыларын булан баран, «атах тэпсиитин» күрэҕэр киирсэллэр.

Оонньооччулар атахтарын бокутан, сиринэн сыыйа ыытан, уҥа атахтарын ис ѳттүнэн сыһыары тыастаахтык сыбырҕаччы тэпсэллэр. Биир эмит уоллаах кыыс атахтарын бокуйбакка эбэтэр сиринэн сыбырҕаччы ыыппакка, үѳһээнэн тэпсэ сатыыр буоллахтарына, олор туорууллар. Уһуннук тэпсибиттэр кыайыылааҕынан тахсаллар.

туруорар.
Икки күрэхтэһэр киһи ол олоппосторго утарыта олорон, тобуктарын

ыга кыпчыйсыахтаахтар. Бу олорон иккиэн илиилэрин кэннилэригэр сис туттуохтаахтар. Иккис киґи туох баар күүһүнэн тобуктарын икки аҥыы араара сатыахтаах.
Ѳскѳтүн кини утарылаһааччытын тобуктарын икки ардынан киһи сутуруга батар буоллаҕына, кини кыайыылааҕынан тахсар. Оонньуу ыытааччы биир кыайыыны киниэхэ биэрэр уонна аны тобуктарын уларыта тутан күрэхтэһэллэригэр соруйар. Ол аата иккис киһи кыпчыйыахтаах, бастакы киһи кыайдаҕына, оонньуу ыытааччы хайалара бииринэн ордук кыайыар диэри салгыы күрэхтэһиннэрэр.
Бу оонньууну тэҥ уҥуохтаах оҕолор, улахан дьон оонньууллара ордук сатамнньылаах.

оту икки ардылара 1 м сиргэ кэккэлэһиннэрэ уураҕын. Икки

тэҥҥэ бу оту үрдүнэн кѳтүѳхтээхтэр.
Кинилэр атахтарын тойон эрбэхтэрин икки илиилэринэн тутан баран, илиилэрин араарбакка ыстаныахтаахтар.
Ѳскѳтүн кинилэртэн биирдэстэрэ оту таарыйдаҕына эбэтэр илиилэрин ыһыктан кэбистэҕинэ, кыайтарыылааҕынан ааҕыллар.
Бу оонньууну хамаанданан оонньууллар эбэтэр икки киһи 3-4 хороҥ оту субуруччу ыстанар гына оҥоруллар.

см уһуннаах, 0,5 см халыҥнаах маһы ылан күнү сиргэ

кириэстии уураллар.
Оонньооччу киһи сис туттан кириэстии ууруллубут мас таһыгар кэлэр. Кини бу кириэс үрдүнэн атахтарын кириэстии тэбэн, маһы таарыйбакка, үҥкүүлээн бэдьэйиэхтээх.
Үҥкүүлүүр кэмигэр ханнык баҕарар ырыаны дорҕоонноохтук ыллыахтаах.
Ѳскѳтүн маһы таарыйан кэбистэҕинэ, хотторбутунан ааҕыллар.
Кини биир мүнүүтэ тохтобула суох кириэһи таарыйбакка үҥкүүлээтэҕинэ кыайыылааҕынан тахсар.
 

илиилэрин хаҥас хоннохторун аннынан таһааран хаҥас кулгаахтарын туталлар.
Хаҥас

илиилэринэн уҥа атахтарын тѳбѳлѳрүттэн ылсаллар. Дьэ ол кэннэ оонньуу ыытааччы: «Биир, икки, үс!» -диирин кытта иккиэн тэҥҥэ сиртэн туруохтаахтар.
Туран хайалара эмэ хаҥас кулгааҕыттан эбэтэр уҥа атаҕыттан илиитин араардаҕына, кыайтаарыынан аҕыллар.
Хайалара да араарбакка турдаҕына, урут турбут кыайыылааҕынан ааҕыллар.
Ити курдук тѳһѳ баҕарар киһи күрэхтэһиэн сѳп.
 

тѳбѳтүгэр тирэнэллэр.
Бары кэккэлэһэн , сүүрэргэ бэлэм тураллар.
Сүүрэр

сирдэрэ 30-50 м уһуннаах кѳнѳ сир. «Чэ!»- диэн хаманда кэнниттэн бука бары тэбис тэҥҥэ түһүнэн кэбиһэллэр.
Кинилэр сүүрэллэригэр икки илиилэрин-атахтарын тэҥҥэ ылан, сылгы эрчимнээхтик сµµрэринии тѳкѳйѳн барыахтаахтар.
Ким урут эрдэттэн тардыллыбыт сурааһыны үктээн аастаҕына, ол оҕо кыайыылааҕынан тахсар уонна бүгүҥҥү оонньууга «баһылык» буолан оонньуулары салайар чиэскэ тиксэр.

дугунан, этэ-хаана умайыктана сылдьар кэмигэр, кини тѳһѳ сымсатын, илиитигэр,

сиһигэр тѳһѳ кыахтааҕын кѳрдѳрѳн, илиитигэр дугунан, ыстаҥалыыр оонньуута.
«Кырынаастыыр» киһи сиргэ икки илиитинэн уонна атаҕын тѳбѳтүнэн тирэнэн турар. Ѳрѳ ыстанарыгар илиилэринэн анньынар уонна кулгаахтарын ытыстарынан таарыйан ылаат, илиитинэн сиргэ тирэнэ түһүѳхтээх. Бу кэмҥэ тобуктарын бокутуо суохтаах. Ыстаҥалыыр киһи тохтоло суох кулгаахтарын ытыстарынан охсо-охсо утарылаһааччытын кыайыар диэри ыстаҥалыахтаах.
Оонньуу ыытааччы икки хамаанданы утарыта туруорар. Икки киһи тэбис-тэҥҥэ ыстаҥалыы түһэллэр. Биирдэрэ эмэ кулгааҕын ытыһынан таарыйбатаҕына эбэтэр тобугун чиккэппэккэ , токуруппут буоллаҕына, тута туораан иһэр. Хайа хамаанда дьоно тѳһѳ уһуннук ыстаҥалаатаҕына, хамаандатын дьонуттан үгүс ѳттѳ уһуннук ыстаҥалаабыт буоллаҕына, ол хамаанда дьоно кыайыылааҕынан ааҕыллар. Бу оонньууну ханнык баҕарар кэмҥэ оонньуохха сѳп. 

ѳһѳрѳн, саастаахтарын самнаран баран, үѳрүү бырааһынньыгар оонньууллар эбит.
Оонньооччулар

түѳлбэлээн тѳгүрүччү тураллар.
Түѳлбэ ортотугар икки сымса дьон киирэн күрэхтэһэллэр.
Иккиэн уҥа илиилэринэн хаҥас атахтарын кэннинэн уҥа атахтарын туталлар.
Уонна чохчойо сылдьан, аҥар атахтарынан ыстаҥалаһан, бэйэ-бэйэлэрин санныларынан анньыһаллар.
Бу бириэмэҕэ хайалара да илиилэрин араарыа суохтаахтар.
Иккиттэн биирдэстэрэ, саннынан таарыллан, илиитин-атаҕын ыһыктан кэбиһээт, олоро түстэҕинэ, кыайтарбытынан ааҕыллар.
Илиитин-атаҕын ыһыктыбакка олоро түстэҕинэ, иккиһин ойон туран чохчойоот, киирсибитинэн барыан сѳп.
Ойон турарыгар илиитин-атаҕын ыґыктыбакка туруохтаах.
Бу оонньууну ханнык баҕарар кэмҥэ оонньуохха сѳп.

сүүрээннэри сэҥээрии, оҕолорго тиэрдии, тѳрүт ѳбүгэбит оонньууларын үѳрэтии, ооньооһун

.
Конкурс девиһэ: Саҥаны сэргиэххэйиҥ, сонуну сэҥээриэххэйиҥ!
Кыттааччылар: 5- 8 кылаастартан, 2 уол, 2 кыыс.

үлэни да кыайбат, сырыыга, айаҥҥа да сылдьыбат.
Ол иһин

оҕону кыра эрдэҕиттэн түргэнник сүүрэргэ, ойорго, күүстээх буоларга эрчийэр оонньуулар үѳскээбиттэр.
«Ат буолан сырсыы»,
«Хороҥ оту үрдүнэн ыстаныы»,
«Ким кыайан турар?»,
«Кырынаастыыр»,
«Ыт буутун охсуһуута».

компьютертан арахсан хамсаныылаах ооннььууну оонньуу үѳрэнэр;
Оҕо ѳбүгэтин, норуотун тѳрүт

оонньууларын билэр;
Оҕо эт – хаан ѳттүнэн сайдар, бѳҕѳргүүр;
Оҕо чѳл олоҕу тутуһар буолар;
Оҕо оҕону кытта кэпсэтэ –алтыһа үѳрэнэр;
Оҕо тулуурдаах, дьулуурдаах, күүстээх санаалаах, бэйэтигэр эрэнэр буолан тахсар.

Бырайыакка тутталлар үп- харчы:

«Төрүт өбүгэбит оонньуута» бырайыакка о5олор оонньууларын, күрэхтэһиилэрин кэнниттэн ѳйдѳбүнньүк бэлэххэ күһүҥҥү «Күһүн бэлэ5э» дьаарбанкаттан киирбит үп-харчы туттуллар.
 

Бырайыак түмүгэр туох күүтэрий (сабаҕалааһын):

18-20 оҕо кэлэн олорон, үѳрэнэллэр.
Кыһыҥҥы да киэһээлэргэ, сааскы

ылааҥы да күннэргэ интернаппыт оҕолоругар куруутун ѳбүгэ оонньууларын кэпсээн, кинигэттэн кѳрѳн оонньоон иллэҥ кэмнэрин сүрдээх туһалаахтык атаарабыт.
Ол курдук биһиги оҕолорбут бары физкультура уруогар сѳбүлээн дьарыктаналлар, эбии секцияларынан хабыллан үѳрэнэллэр.
«Төрүт өбүгэлэрбит оонньуулара» бырайыакпыт куһаҕан дьаллыгы утары иитэр үлэбитигэр биир улахан сүҥкэн күүс буолар.