Слайд 2
Жоспар:
Кіріспе
Негізгі бөлім
Қан туралы жалпы ұғымдар
Қанның формальды элементтері
Постэмбриональдық және
эмбриональдық гемоцитопоез
Ересек организмдегі қанның түзілуі
Қан жасушаларының жасқа байланысты өзгеруі
Қорытынды
бөлім
Пайдаланылған әдебиеттер
Слайд 3
БІЗ КЕЗ КЕЛГЕН ЖАСУШАНЫҢ ӨМІР СҮРУ ШЕҢБЕРІН НАҚТЫ
АНЫҚТАУ ҮШІН ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЛЫПТЫ ЖАҒДАЙДАН ПАТОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙҒА АУЫТҚУЫН
АНЫҚТАУ КЕЗІНДЕ ЖАСУШАНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІН БІЛУДІҢ МАҢЫЗЫ ӨТЕ ЗОР. ҚАЗІР БІЗДІҢ ҚАРАСТЫРАТЫНЫМЫЗ АДАМ ОРГАНИЗМІ ҮШІН ЕҢ МАҢЫЗДЫ СҰЙЫҚ ТІН-ҚАН.АЛ БОЛАШАҚ ДӘРІГЕР ҮШІН ҚАННЫҢ МАҢЫЗЫН,ҚҰРЫЛЫСЫН,ҚЫЗМЕТІН БІЛУІ МАҢЫЗДЫ.
Кіріспе
Слайд 4
ҚАН – ҚАН ТАМЫРЛАРЫНЫҢ ІШІНДЕ БОЛАТЫН АҒЗАДАҒЫ СҰЙЫҚ
ТІН,ҚҰРАМЫНДА ҚАН ПЛАЗМАСЫ МЕН ҚАННЫҢ ФОРМАЛЬДЫ ЭЛЕМЕНТТЕРІ,ҚАН ПЛАСТИНКАЛАРЫ БОЛАДЫ.
ТҰРАДЫ.ПЛАЗМА ҚАННЫҢ 55-66% ҚҰРАСА,ҚАЛҒАН 40-45% ПІШІНДІК ЭЛЕМЕНТТЕР ҚҰРАЙДЫ.АДАМ АҒЗАСЫНЫНЫҢ 5-9 % ҚАН.
Қан туралы жалпы ұғымдар
Слайд 5
Қанның қызметі
Тыныс алу
Трофикалық
Қорғаныс-гуморальді
Гомеозтаз
Оттекті-өкпеден
бүкіл мүшелерге,
Ал көмірқышқыл
газын
мүшелерден
өкпеге
тасымалдайды
Мүшелерді
қоректік
заттармен
қамтамасыз
етеді
Жасушалық
иммунитетке
қатысып,
жарақаттану
кезінде қанның
ұюына қатысады
Ішкі
ортаның
тұрақ-
тылығын
сақтайды
Слайд 6
Қан
плазмасының
құрамында
90-93 %
су
7-10 %
құрғақ зат
6,6 -8,5%
белок
1,5-3,5 %
Органикалық және
Минералды
тұздар
Қан плазмасының негізгі белоктары
Альбумин
Глобулин
Фибриноген
Слайд 7
Қанның формальды элементтері
1.Эритроциттер
2.Лимфоциттер
3.Моноцит
4.Нитрофилді лейкоцит
5.Эозинофилді лейкоцит
6.Базофильді леикоцит
7.Қан пластинкалары немесе
тромбоциттер
Слайд 8
Эритроцит
Эритроциттер немесе қанның қызыл түйіршік-
тері
адам мен сүқоректілерде ядролары мен органеллаларын даму барысында жоғалтқан.Сондықтан
жоғарғы дифференцияланған,бөлінбейтін постжасушалық құрылым.Қызметі тыныс алуға қатысып,оттегі мен көмірқышқыл газын тасымалдайды.Бұл қызметті атқаратын құрамында арнайы пигмент гемоглобин бар. Ол темірден тұрады.Ер адамның қанындағы эритроциттердің мөлшері 3,9-5,5*10гр/л,ал әйел адамда 3,7-4,9*10гр/л..
Эритроциттер 60% судан,40%құрғақ қалдықтардан 95% гемоглобин құрайды.Эритроциттердің d-7,1-7,9 мкм.Ортасының қалыңдығы 1 мкм.Мұндай эритроциттер нормациттер деп аталады.
Слайд 10
Эритроцит пішіні
дискоцит
Планоцит
Стомацит
сфероцит
эхиноцит
диск тәрізді
екі бүйірі
ішіне кіріп
орналасқан
Екі
жақ беті
де тегіс
күмбез тәрізді
шар тәрізді
Тікенек
тәрізді
Слайд 11
ЛЕЙКОЦИТТЕР НЕМЕСЕ ҚАННЫҢ АҚ ТҮЙІРШІКТЕРІ.АДАМ ҚАНЫНДАҒЫ ОРТАША САНЫ
4-9*10Л.ҚОРҒАНЫС ҚЫЗМЕТІН АТҚАРАДЫ. БАРЛЫҚ ЛЕЙКОЦИТТЕР ДӨҢГЕЛЕК ПІШІНДІ. ҚАНДАҒЫ МӨЛШЕРІ
3,8-9,0*10ГР/Л.ЛЕЙКОЦИТТЕРДІҢ МӨЛШЕРІ АДАМНЫҢ ЖАСЫНА,ТАМАҚТАНУЫНА,ЕҢБЕК ЕТУІНЕ БАЙЛАНСЫТЫ ӨЗГЕРЕДІ.ЛЕЙКОЦИТТЕР ҚОЗҒАЛА АЛАДЫ.ОЛАРДЫҢ САНЫНЫҢ АРТУЫ ЛЕЙКОЦИТОЗ,ЖОҒАРЛАУЫ ЛЕЙКОПЕНИЯ ДЕП АТАЛАДЫ.
Лейкоцит
Слайд 12
Лейкоциттер түйіршіктерінің бар болуына немесе
жоқтығына айланысты
Түйіршікті немесе
гранулациттер
Түйіршіксіз немесе
агранулоциттер
Эозинофилдер
базофилдер
нейтрофилдер
лимфоциттер
моноциттер
Слайд 13
ЖАЛПЫ ЛЕЙКОЦИТТЕРДІҢ 0-1 % ҚҰРАЙДЫ,D=11-12 МКМ.СЕГМЕНТТЕЛГЕН ЯДРОСЫ БАР,ЦИТОПЛАЗМАСЫНДА
ЖАСУША ОРГАНЕЛЛАЛАРЫНЫҢ БӘРІ КЕЗДЕСЕДІ.БАЗОФИЛЬДЕРДІҢ АСТМА,АНАФИЛАКЦИЯ,БӨРТПЕ ТЕРІ АУРУЛАРЫНДА ДЕГРАНУЛАЦИЯСЫ БАЙҚАЛАДЫ.БАЗОФИЛЬДЕР
СУЙЕК КЕМІГІНДЕ ТҮЗІЛЕДІ,ИММУНДЫ ЖӘНЕ АЛЛЕРГИЯЛЫҚ РЕАКЦИЯҒА ҚАТЫСАДЫ.ТҮЙІРШІКТЕРІНІҢ ҚҰРАМЫНДА – ГЕПАРИН,ВАЗОАКТИВТІ ГИСТАМИН,ПРОТЕАЗАЛАР,ЭНЗИМДЕР.
Базофильді гранулациттер
Слайд 14
ЖАЛПЫ ЛЕЙКОЦИТТЕРДІҢ 0,5-5 %, D=12-14 МКМ,ЯДРОСЫ 2 СЕГМЕТТЕН
ТҰРАДЫ.ЦИТОПЛАЗМАСЫНДА ГОЛЬДЖИ АППАРАТЫ.МИТОХОНДРИЯ БАР.ГИСТАМИНННІҢ МЕТОБАЛИЗМІНЕ ҚАТЫСЫП,ОНЫҢ ҚАНДАҒЫ МӨЛШЕРІН ТӨМЕНДЕТЕДІ.ЕҢ
НЕГІЗГІ ҚЫЗМЕТІ АНТИПАРАЗИТТІК ІШЕК ҚҰРТТАРЫ ПАЙДА БОЛҒАНДА САНЫ КӨБЕЙІП ҚҰРТТАРДЫҢ ЖҰМЫРТҚАЛАРЫН ЖОЯДЫ.ЦИТОПЛАЗМАСЫНДАҒЫ ТҮЙІРШІКТЕРІ-АЗУРОФИЛЬДІ ЖӘНЕ ЭОЗИНОФИЛЬДІ БОЛЫП БӨЛІНЕДІ.
Эозинофильді гранулоциттер
Слайд 15
Нейтрофил құрылысы
Нейтрофилдер дөңгелек пішінді,қандағы мөлшері лейкоциттердің 65-75% құрайды.Бұл
жасушаның цитоплазмасында өте ұсақ шаң тәрізді негізгі де,қышқыл да
бояулармен боялатын түйіршікткрі болады.Түйіршіктері цитоплазманың шеткері аймағында болмайды.Бұл аймақ нейтрофилдің қозғалуына қатысады.
Слайд 16
Нейтрофилдерді жасына,
ядроның пішініне байланысты :
ядросы
сегменттелген
ядросы таяқша
тәрізді
жас түрі
60-65%
0-0,5%
3-5%
Слайд 17
Ядросы сегменттелген
1.Сегментті ядролы нейтрофил.
2.Жыныс хроматині.
Ядросы сегменттелген
нейтрофилдердің мөлшерінің артуы лейкоцитарлық формуланың оңға ойысуы.Ол қабыну кезінде
байқалады.
Слайд 18
Таяқша ядролы нейтрофил
Жас және ядросы таяқша нейтрофилдердің мөлшерінің
артуы лейкоцитарлық формуланың солға ойысуы.Ол қансыраған кезде байқалады
Слайд 19
Тромбоцит
1.Тромбоциттер 2.Таяқша ядролы
нейтрофил
Тромбоциттер қызыл жілік майында орналасқан мегокариоциттердің цитоплазмасының
үзіндісі.Олар 5-8 күн омір сүреді.Қан ұю жүйесіне кіеді.Әрбір тромбоциттер гиаломерлерден және грануламерлерден тұрады.
Слайд 20
Тромбоцит түрлері
Базофилдігиаломерлі-бірнеше
азурафилді түйіршікті жас түрі
Жетілген аз оксифилді,гиаломері
бар
Қартайған күңгірт көк күлгін
түйіршікті түрі
Дегенеративті (бұзыла бастаған)
Гиганттық (тітіркенген)
Слайд 21
Лимфоциттер
Жалпы лейкоциттердің - 20-30 % құрайды.Көлеміне байланысты 3
топқа бөлінеді.1.Кіші 2.Орташа 3.Ірі
Кіші лимфоциттердің құрамында Везикулалар,лизосомалар,бос рибосомалар,полисомалар,Гольджи аппараты
болады.Бұлар ашық және күңгірт болып жіктеледі.
Орташа-жалпы лимфоциттердің 10-12 % құрайды,ядросы дөңгелек,бұршақ тәрізіді.Ядродағы хроматин сирек орналасқан,ядрошығы жақсы көрінеді.Құрамында жасушаларға тән органеллалардың бәрі бар.
Ірі лейкоциттер жаңа туған сәбимен жас балалардың қанында кездеседі.Ересек адамда болмайды.
Слайд 22
Лимфоциттер
А. Кіші лимфоциттер
В. Орташа лимфоциттер
С. Ірі лимфоциттер
Слайд 23
БАСҚА ЛЕЙКОЦИТТЕРГЕ ҚАРАҒАНДА ІРІЛЕУ D=9-12 МКМ.ЖАЛПЫ ЛЕЙКОЦИТТЕРДІҢ 6-8
% ҚҰРАЙДЫ.ЯДРОСЫНЫҢ ПІШІНІ ӘРТҮРЛІ.ЯДРОСЫНДА ГЕТЕРОХРОМАТИНДЕР БАР.ЯДРОШЫҒЫ 1-ЕУ.ҚАН АҒЫМЫ 36
САҒАТТАН 104 САҒАТҚА ДЕЙІН.ЦИТОПЛАЗМАСЫНДА БАЗОФИЛЬДІ ТҮЙІРШІКТІ ЛИЗОСОМАЛАР БАР.
Моноциттер
Эмбриональдық қан түзілу
Канның тін немесе ұлпа ретінде дамуы ұрықта алғашқы кезде сарыуыз қапшығының қабырғасында,сосын бауырда,сүйектің кызыл кемігінде және лимфоидты мүшелерде:тимуста,көк бауырда,лимфа түйіндерінде өтеді.
Слайд 24
Ұрық
Эмбриобласт
Ұрықтан тыс мезенхима
Эктодерма
Мезодерма
Бауыр
Гемопоэз 6аптадан
басталады
БК 2- генерациясы
Сары уыз
қапшығы,харион
Және сабақшаның мезенхи
Масы гемопаэз 9-тәуліктен
9 аптаға дейін жүреді.
Бағаналық
клеткалардың
/БК/1-генерациясы
БК сары уыз және
аллантоис веналары
арқылы көшіп орын
алмастытады
Сүйек кемігі
Гемопоэз 10-апта
Дан басталады
БК 3-генерациясы
Тимус
Гемопоэз 10-апта
Дан басталады
Лимфа түйіндері
Гемопоэз 10-апта
дан басталады
Көк бауыр
Гемопоэз 12 апта
дан басталады
Бағаналық жасушалардың нәрестенің тамырлары арқылы орын ауыстыруы
Слайд 25
ПОСТЭМБРИОНАЛЬДІ ГЕМОПАЭЗ ҚАН ЖАСУШАЛАРЫНЫҢ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ РЕГЕНЕРАЦИЯСЫ,ЯҒНИ ҚАН ЖАСУШАЛАРЫНЫҢ
ӨЗІНІҢ ОРЫНЫН-ӨЗІ ТОЛТЫРУ ПРОЦЕСІ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
Постэмбриональді гемопаэз
Слайд 26
Постэмбриональдық қан түзілу үлгісі
Бағаналық жасуша
Лимфопаэздің
жалпы
ізашар жасушасы
Миелопаэздің
жалпы
ізашар жасушасы
ТҚБ-МГЦЭ/
Т-лимфоциттердің
ізашар- жасушусы
/пре-Т/
В-лимфоциттердің
Ізашар-жасушасы
/пре-В/
Т-лимфрбласт
Т-пролимфоцит
Пронормоцит
Т-лимфоцит
Т-Иммунобласт
Активтенген
Т-лимфоцит
В-лимфобласт
В-пролимфоцит
Промега
В-лимфоцит
В-Иммунобласт
Плазмобласт
Плазмоцит
Проплазмоцит
Б-ГМ
ТҚБ-Г
ТҚБ-МГЦЭ
ТҚБ-М
ТҚБ-Б
ТҚБ-ЭО
ТҚБ-Г
ТҚБ-Э
ТҚБ-МГЦ
Моно-
бласт
Базо-
фильді
миело
бласт
Эозоно
Фильді
миело
бласт
Нейтро
Фильді
Миело
бласт
Эритро
бласт
Мекакарио
бласт
промиелоцитттр
кариоцит
промонобласт
миелоциттер
метамиелоциттер
таяқша ядролы
Мекакарио
цит
Базафильді
нормоцит
Фильді нор
моцит
Оксифильді
нормобласт
Ретикуло
цит
Эритроцит
Тромбоцит
/ТҚБ/
Нейтро
фил
Эозино
фил
Базо
фил
.Макрофагтар
Моноцит
Слайд 27
ЖОҒАРҒЫ САТЫДАҒЫ ОМЫРТҚАЛЫЛАРДЫҢ ЕРЕСЕК ОРГАНИЗМДЕРІНДЕ ҚАННЫҢ ТҮЗІЛУІ ТҮРЛІ
ОРГАНДАРЫНДА ЖҮРЕДІ.ЭРИТРОЦИТТЕРДІҢ,ЛЕЙКОЦИТТЕРДІҢ БІР БӨЛІГІНІҢ ТҮЗІЛУІ ЖІЛІКТЕРДІҢ ЭПИФИЗІНДЕ,ТӨС ПЕН БАС
ҚАНҚАСЫНЫҢ СҮЙЕКТЕРІНДЕ ЖҮРЕДІ.СОНЫМЕН БІРГЕ ЛИМФОЦИТТЕР КӨК БАУЫРДА,ЛИМФА ТҮЙІНДЕРІНДЕ,ТИМУСТА,ПЕЙЕР ТҮЙІНІНДЕ,БАДАНШАЛАР МЕН АППЕНДИКСТЕ ТҮЗІЛЕДІ.
Ересек организмдегі қанның түзілуі
Слайд 28
1.АЛҒАШҚЫ ГИПОТЕЗАЛЫҚ КЛЕТКА
2.ГЕМОЦИТОЛАСТ
3.ПРОМИЕЛОЦИТ
4.НЕЙТРОФИЛДІК МИЕЛОЦИТ
5.ЖАС НЕЙТРОФИЛ
6.ТАЯҚША ЯДРОЛЫ НЕЙТРОФИЛ
7.СЕГМЕНТТІ ЯДРОЛЫ
НЕЙТРОФИЛ
8.ЭОЗИНОФИЛЬДІ МИЕЛОЦИТ
9.ЖАС ЭОЗИНОФИЛ
10.ТАЯҚША ЯДРОЛЫ ЭОЗИНОФИЛ
11.СЕГМЕНТТІ ЯДРОЛЫ ЭОЗИНОФИЛ
12.БАЗОФИЛЬДІ МИЕЛОЦИТ
13.ЖАС БАЗОФИЛ
14.ТАЯҚША
ЯДРОЛЫ БАЗЛФИЛ
15.СЕГМЕНТ ЯДРОЛЫ БАЗОФИЛ
16.БАЗОФИЛЬДІ ЭРИТРОБЛАСТ
17.ПОЛИХРОМАТОФИЛЬДІ ЭРИТРОБЛАСТ
18.НОРМОБЛАСТ
19.РЕТИКУЛОЦИТ
20.ЭРИТОЦИТ
21-23.КІШІ.ОРТАША,ҮЛКЕН ЛИМФОЦИТТЕР
24.МОНОЦИТ
25.МЕГАКАРИОБЛАСТ
26.МЕГАКАРИОЦИТ
27.ҚАН ПЛАСТИНКАЛАРЫ
Ересек организмдегі қанның түзілуі
Слайд 29
Гемопоэз
Қанның түзілу процесі,немесе гемопоэз дегеніміз қан клеткаларының дамуы.Қан
клеткаларын түзетін ұлпаны гемопоэздік ұлпа дейді.Гемопаэздік ұлпаның 2 түрін
ажырытады:
Миелиндік
Лимфалық
Эритрциттерді,түйіршікті лейкоциттер мен қан пластинкасын түзуші сүйек майының ұлпасын миелиндік деп атайды.Лимфоциттерге бай ұлпаларды-тимус,лимфалық түйіндерді біріктіріп лимфалық ұлпа деп атаған
Слайд 30
ЖАҢА ТУҒАН НӘРЕСТЕЛЕРДІҢ АЛҒАШҚЫ САҒАТТАРЫНДА ҚАНЫНДА ЭРИТРОЦИТТЕРДІҢ САНЫ
6,0-7,0*10.КЕЙІН10-14 ТӘУЛІКТЕРДЕ БҰЛ КӨРСЕТКІШ ЕРЕСЕКТЕРДІКІНЕ ЖЕТЕДІ.АЛ 3-6 АЙЛЫҚ НӘРЕСТЕДЕ
ЭРИТРОЦИТ САНЫ ҚАЙТАДАН АЗАЯДЫ.АЛ ЖАҢА ТУҒАН НӘРЕСТЕДЕ ЛЕЙКОЦИТ САНЫ 10,0-30,0,ЕКІ АПТАДАН КЕЙІН 9,0-15,0 ЖЕТЕДІ.
Қан жасушаларының жасқа байланысты өзгеруі
Слайд 31
Пайдаланылған әдебиеттер:
Досмағамбетова Р.С. “Қан түзуші жүйесі” модулі
Афанасьев
Ю.И., Юрина Н.А. “Гистология” Москва 1989
Данилов И.А. “Гистологи” Москва
2003
Лекциялар жинағы.
Гистология, цитология және эмбриология. Мушкамбаров, Кузнецов С.Л.
Цитология,эмбриология,гистология Ж.О.Аяпова 2007 Алматы
