Слайд 3
Oksidlar deb, biri kislorod bo’lgan, ikki elementdan tashkil
topgan murakkab moddalarga aytiladi.
Oksidlarni umumiy formulasi
E2On
E – element, n
– element valentligi.
Слайд 4
Hatosini toping
Oksidlar:
Al2O3
CaSO4
KOH
SO3
H2SO4
H2O
BaO
N2O5
CO2
Fe(OH)3
CuO
Na2O
Zn(NO3)2
Слайд 5
«O’rtog’ini top »
Berilgan formulalar orasidan oksidlarni metall
va metallmas oksidlariga ajrating:
H2SO4, NaOH, CаO, Na2O,
O2, SiO2, HCl,
Na2SO4, Al2O3, CO2, HMnO4, K2O, H2O
Слайд 7
«O’rtog’ini top»
To’g’ri javoblar
Metall oksidlari
CаO, Na2O, К2O, Al2O3
Metallmas oksidlari
SiO2, CO2, H2O
Слайд 8
Oksidlarning toifalanishi
Magniy oksidi
СuO
Mis(II) - oksidi
CO2
Uglerod (IV)
- oksidi
SO3
Oltingugurt (VI) - oksidi
CaO
Kalsiy oksidi
Mn2O7
Marganes(VII) – oksidi
MgO
Слайд 9
Oksidlarni toifalarga ajrating:
CaO, SO3, MnO2, Cr2O3, CuO, Na2O,
N2O5,
ZnO, Ag2O, Mn2O7, CrO3, Al2O3.
asosli
amfoter kislotali
CaO
SO3
MnO2
Cr2O3
CuO
Na2O
N2O5
ZnO
Ag2O
Mn2O7
CrO3
Al2O3
Слайд 10
Oksidlarni olinishi
1. Oksidlanish (yonish)
a) oddiy moddalar:
4P + 5O2 = 2P2O5 fosfor (V)
- oksidi
2Zn + O2 = 2ZnO rux oksidi
b) murakkab moddalar:
CH4 + 2O2 = CO2 + 2H2O
2. Murakkab moddalarning parchalanishi
a) suvda erimaydigan asoslar:
Cu(OH)2 = CuO + H2O
b) kuchsiz kislota tuzlari:
CaCO3 = CO2 + CaO
Слайд 11
Oksidlarning kimyoviy xossalari
1) Kislotalar bilan
1) Ishqorlar bilan
CaO + 2HCl = CaCl2 + H2O SO3 + 2NaOH = Na2SO4 + H2O
2) Suv bilan
Faol metall oksidlari bilan metallmas oksidlari bilan
MgO + H2O = Mg(OH)2 N2O5 + H2O = 2 HNO3
3) Asosli oksidlarni kislotali oksidlar bilan
Na2O + SO3 = Na2SO4
O K S I D L A R
A S O S L I
K I S L O T A L I
Слайд 12
Dars mavzusi:
ENG MUHIM OKSIDLARNING ISHLATILISHI.
Слайд 13
Uglerod ( IV )-oksid-CO2.
Havoning doimiy
tarkibiy qismi bo’lib, uning 0,03 % ini tashkil etadi.
O’simliklarning asosiy ozuqa-si.Barcha yashil o’simliklar havodan bargi orqali karbonat angidridni, ildiz orqali suvni olib, quyosh nuri ta’sirida ularni organik ozuqa moddalarga – qandlarga aylantiradi va havoga kislorodni ajratib chiqaradi.
CO2 vulqon gazlari tarkibida ham uchraydi.
Слайд 14
“Quruq muz” ham uglerod (IV)-oksid hisoblanadi.Suv muzidan farq
qilib “quruq muz” suvda cho’kadi.
Yonayotgan benzinni “Quruq muz”da tezroq
o’chirish mumkin.
“Quruq muz” asosan turli xil mahsulotlarni saqlashda va muzlatishda ishlatiladi.
“Quruq muz”ning yana bir asosiy maqsadi - u mahsu-lotlarni saqlabgina qolmas-dan, balki uni buzilishini oldini oladi.
Слайд 15
Kremniy (IV)- oksid.
SiO2
Kremniy (IV)- oksid asosan qum shaklida
uchraydi.Qum eng muhim qurilish materiallaridan hisoblanadi.Kremniy bu oksidining kristall
tuzilishi o’ziga xos bo’lgan turi kvars deb atalib, ultrabinafsha nur bilan ishlovchi asboblarda qo’llaniladi.Qiyin suyuqlanuvchan bo’lganligi undan kimyoviy shisha idishlar tayyorlash imkonini beradi.
Kvarsning turli tabiiy ko’ri-nishlari:ametist, sapfir, xal-sedon,yoqut minerallari-qimmatbaho va yarim qim-matbaho zargarlik toshlari sifatida ham ishlatiladi.
Слайд 16
Kalsiy oksid - CaO.
Bu oksid so’ndirilmagan ohak yoki mahalliy tilda ohak deb
ata-ladi. Tabiatda keng tarqalgan ohaktoshni kuydirib olinadi. Qu-rilish sanoati uchun asosiy xo-mashyo materiali bo’lib hisobla-nadi. Undan turli qorishmalar, sement tayyorlanadi. Tuproq-ning kislotaliligi ortib ketganda ma’lum miqdorda uni netrallash uchun ham ishlatiladi. Daraxtlar va boshqa o’simliklardagi za-rarkunandalarni bartaraf etish uchun uning suvli eritmalaridan foydalanish yaxshi natija beradi.
Слайд 17
Oltingugurt (VI) – oksid.
SO3
Bu
oksidni sulfat angidrid deb ham ataladi. Tabiatda erkin holda
uchramaydi. Uni temir kolchedanini kuydirishda hosil bo’ladigan sulfit angidridni ( SO2 ) oksidlab olinadi. Asosan sulfat kislota ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Sulfat kislota esa ko’plab boshqa moddalar, dorivor preparatlar olishda asosiy xomashyolardan hisoblanadi, individual tarzda avtomobillar akkumulyator batareyalarida ishlatiladi.
Слайд 18
Azot (IV) –oksidi
NO2
Bu oksid tabiatda
uchramaydi. Asosan sintetik yo’l bilan olinadi va nitrat kislota
ishlab chiqarish uchun sarfla-nadi. Nitrat kislota esa azotli mineral o’g’itlar, nitrobirikmalar, ko’plab dorivor moddalar ishlab chiqarishda asosiy manbalardandir.
Слайд 19
Rux oksidi-ZnO.
Rux oksidi ZnO
– oq rangli modda bo’lib, lak – bo’yoqlar olishda
ishlatiladi.
Ruxli bo’yoqlar bilan turli xil joylarni tashqi muxitdan saqlash maqsadida ishlatiladi.
Farmasevtlar surkov vositalari tarkibiga rux oksidi qo’shiladi.
Titan (IV) oksidi – TiO2 oq rangli xususiyatga ega bo’lib, u ham titanli bo’yoqlar tayyorlashda ishlatiladi.
Слайд 20
Xrom(III) - oksidi Cr2O3 – yashil rangli kristall
modda bo’lib, suvda erimaydi.
Cr2O3 – shisha va keramik buyumlarga
bezaklar berishda ishlatiladi.
XROM(III) - OKSIDI Cr2O3
Слайд 24
“Blits” testlari:
1. Fotosintez jarayonida
qanday oksid ishtirok etadi?
A)
Uglerod ( IV )-oksid-CO2.
B) Kremniy (IV)-oksid - SiO2.
C) Uglerod ( II )-oksid-CO.
2. Qaysi oksid shisha idishlar tayyorlashda ishlatiladi?
A) Kalsiy oksid - CaO.
B) Kremniy (IV)-oksid - SiO2.
C) Magniy oksid – MgO.
3. Tuproqning kislotaliligi ortib ketganda qaysi oksid qo’shib uni neytrallanadi?
A) Natriy oksid- Na2O
B) Oltingugurt (IV)- oksidi- SO2
C) Kalsiy oksid - CaO.
4. Sulfat kislota qaysi oksiddan olinadi?
A) Kremniy (IV)-oksid - SiO2.
B) Oltingugurt (VI)- oksidi- SO3
C) Mis (II) – oksidi – CuO.
5. Azot (IV)- oksidining formulasi qaysi bandda to’g’ri ko’rsatilgan?
A) NO2.
B) N2O3.
C) N2O.
To’g’ri javoblar:
1.A
2. B
3. C
4. B
5. A.
Слайд 26
Darsga tayyorgarlik jarayonida foydala-nilgan internet saytlari:
1.
Ziyonet. uz.
2. Kitob. uz.
3. Uzedu.uz.
Uyga vazifa:
1. “Eng muhim oksidlarning
ishlatilishi” mavzusini o’qib, o’rganish ( §, -bet).
2. CO2, SO3, CaO, NO2,SiO2 oksidlari haqida qo’shimcha ma’lumotlar olib kelish.
3. Temirning oksidi tarkibida 72,2% temir va 27,8% kislorod bor. Shu oksidning formulasini va nomini toping.
4. MgO, SO2, FeO oksidlarining inglizcha nomlarini topib kelish.