Слайд 3
Пюрбю бистин уежилеривистин эн-не чымчак, чылыг, ыянгылыг
хөөннери сиңниккен байлак ынакшыл лириказын арттырган. Ол «Сөглеттинмээн ынакшыл»,
«Кузенчиг час…», «Утпас мен деп сөглевээн мен», «Алды айның дунезинде», «Аныяк кадарыкчы дугайында ыр» чергелиг амыдыралга ынак, изиг чуректиң куйунналыышкыны-биле долдунган шулуктерни номчукчуларга шаңнаан.
Ынакшыл дээрге кижинин эн-не арыг, чараш, чугле кижинин бодунга хамаарышкан болур. Ынчалза-даа амгы уеде чамдык аныяктарывыс ынакшылды унелевес, анаа-ла бир оюнчук деп бодаарлар болгай. Ынчаарга С.Бюрбюнун ынакшыл дугайында шулуктерин номчааш, шынап-ла, ынакшыл деп чүл ол, ону канчаар үнелээрил деп чүүлду билип база ынак чогаалчывыс ынакшылды канчаар үнелеп кѳөр чораанын билип алыр бис.
Слайд 4
Ынчангаш ажылывыстың чугулазы болгаш чаазы моон тодараттынар.
Ажылывыстың теоретиктиг
болгаш методологтуг үндезиннери:
Ук ажылды тыва литературада шинчилекчилер Антон Коваевич
Калзаннын база Доржу Сенгилович Кууларнын шинчилел ажылдарынга болгаш янзы-бүрү критиктиг статьяларга даянган бис.
Ажылывыстың сорулгалары:
Сергей Пюрбюнун ынакшыл лириказын сайгарып кѳөрү.
Ажылды бижип тура шинчилел, тайылбырлап бижиир база дилеп тыварының методтарын ажыглаан бис.
Ажылывыстың практиктиг ужур-дузазы:
Тыва дыл болгаш литература башкыларынга, өөреникчилеринге база шинчилел ажылдары бижип турар ѳөреникчилерге дузаламчы бооп болур дээрзинге идегедивис.
Ажылывыстың тургузуу: Ажыл киирилде, бир эге, түңнел база ажыглаан литература даңзызындан тургустунган.
Слайд 5
Сергей Пюрбю 1913 чылдың сентябрь 7-де Улуг-Хемниң
(Бээзи кожуун) Эъжимниң Одуруг-Аксынга төрүттүнген. Чогаал ажылын 1930 чылда
эгелээн. Тыва чогаалдың үндезилекчилериниң бирээзи. Тыва чогаал шинчилээр эртемниң үндезилекчизи. Шүлүкчү, прозачы, драматург, очулдурукчу. ССРЭ-ниң Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү. Тыва АССР-ниң улустуң чогаалчызы, Тыва АССР-ниң литературазының болгаш уран чүүлүнүң алдарлыг ажылдакчызы, Тыва АССР-ниң Күрүне шаңналының лауреады,. ТАР-ның Чогаалчылар эвилелиниң баштайгы даргазы. Ооң адын Тываның улусчу чогаадылга төвү эдилеп чоруур. «ХХ чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери» деп Күрүне номунче ооң ады кирген.Чогаалдары ССРЭ-ниң улустарының, делегей улустарының чээрби хире дылдарынче очулдуртунган. Тыва дылче А. Пушкинниң «Евгений Онегинин», лириказын, В. Шекспирниң «Ромео болгаш Джульеттазын», Л. Толстойнуң «Хаджи-Мурадын», М. Горькийниң «Артамоновтарның ажыл-үүлезин», М. Лермонтовтуң, Н. Некрасовтуң шүлүктерин, Н. Погодинниң, Б. Лавреневтиң шиилерин болгаш өске-даа чогаалдарны очулдурган.
Слайд 6
Ол уежилеривистин эң-не чымчак, чылыг, ыянгылыг аян хөөннери
сиңниккен эң байлак ынакшыл лириказын биске арттырган. Ынакшылдың сеткил-хөөнүнүң
эң-не нарын, өндүр чаагай илерээшкинин лириктиг маадырларның чылыг эргим хамаарылгазындан тодаргай көстүп турар
Аныяк салгалды амыдырал–чуртталгага ынак болурунга, арыг-шынчы ынакшылды камнап, үнелеп билиринге, өскен төрээн черинге ынак болурунга кижизидип, кижиниң сагыш–сеткилиниң эң дээди куюмнаашкынын хайындырып, тааланчыг уян аяны-биле сеткилдерни чылдып кээр шулуктерни бижээн.
Ол «Сѳглеттинмээн ынакшыл», «Кузенчиг час…», «Утпас мен деп сөглевээн мен», «Алды айнын дунезинде», «Аныяк кадарыкчы дугайында ыр» чергелиг амыдыралга ынак, изиг чуректин куйунналыышкыны-биле долдунган шулуктерни номчукчуларга шаннаан.
Слайд 7
Чижээлээрге, «Аныяк кадарыкчы дугайында ыр» деп шулукту ап
көрээли. Ында чалыы кыстын ынак эжинге эрге-чассыг сеткилин чугаалаан.
Ол лириктиг идеяны бѳдүүн, дорту-биле ажытпаан. Автор уругнун чурээнин чылыг согуушкуну синниккен поэтиктиг овур-хевирлерни ажыглаан.
Кадарчылар эң-не чымыштыг иштиң кижилери. Олар даң-хаяазында туруп, шолбан сылдысты үдээр эртежи кижилер. Чечек-чимис, дириг бойдус олар–биле эң-не баштай менди солчур. «Аныяк кадарчы дугайында ыры». Чалыы кыстың эртежи, эрес кадарчы оолга сеткилиниң ханызындан дорт, шынчы ынакшылын илереткен. Оолдуң бүдүжүн долгандыр турар бойдус–биле чүүлдештир чуруп көргүскен.
Слайд 8
Аныяк оол болчагже далажып бар чор. Ол
хөглүг, ыр-шоорлуг, хей-аъттыг эзиннелдир челзип бар чыдар. Оолдун ол
бар чыдарын янзы-бүрү дааш- шимээн-биле чаржалаштыр ритмиктиг кылдыр дыңналып кээр. Эң-не чымчак эргим сеткилди чадаганның аяны-биле чүүлдештир дембил–дембил–дембилдей, дынгыл-дынгыл-дынгылдай деп үн өттүнүп чурааны шүлүкке хей-аъттыг, хөглүг аянны киирип турар.
Чаа уннер хуннуң кижиге шаннаар эн-не баштайгы чараштарын ынак эжи кадарчы оол кѳѳр деп кыстын амырап бодааны ооң ынакшылын сѳглеп турар
Даңгаар эртен чанар шолбанны
Далаш туруп,
кымнар удээр ийик?
Эрге чаасыг сериин сырынны
Эн-не баштай
кымнар тынар ийик?-
Кадарчылар,
кадарчылар,
Кадарчылар аразында-
мээң карам.
Слайд 10
Чогаалчының сагыш- сеткилиниң дүвүрели, уяралы, сарынналыы ооң чогаалдарындан
илерээр. А боттуг амыдыралга таваржып, човап эрттиргени кандыг- бергелерни
болгаш кылып будурген уре- туннелдиг ажыл-ижиниң чедиишкиннеринге өѳруп, чоргаарланып чорааны оон эрткен оруу-намдар төѳгузунден тодаргай көстур.
Слайд 11
Кужур авам
өлбейн,
дириг чорда,
Кузел хандыр
Ынакшывайн,
Арай
эрте чарлып,
орнукшуттум.
«Авай» деп сос
мени кагды…
Слайд 12
С.Б.Пюрбюнун баштайгы шулуктериге-ле ие кижинин эрге- ажыын
камгалаан, кыс чаяаннын салым-чолун йѳрээген аян- хөѳн бадыткал хевири-биле
көступ келген.
Эргим эш Херээжен!
Карангыны чидир
Хаяалыг хун унду
Эртемнерин делгем
Эжи сенээ шаптык чок.
Кузеп чораан кузелдерин
Хуннээректеп дээп келди.
Слайд 13
Ынакшыл дугайында кайгамчык чараш болгаш кижизиг, сорунзалыг
болгаш дулгээзинниг шулуктерни ол амыдыралынын сѳөлгу хуннеринге чедир бижип
келген. Бир эвес ол амыдыралыннын 100 чылында дириг чораан болза, домей-ле чалыы назындан чарылбаан турар ийик.
Сергей Пюрбю тыва шулук чогаалынын чончузун хевээр сагывышаан, эртем ёзузу-биле чаартып, сайзырадып келген улуг шулукчувус-тур. Ол-тыва чечен чогаалдын бирги черинге быжыы-биле артып каар.
