Презентация на тему по онкологии:Bolalarda onkologik kasalliklarning kechish xususiyatlari va onkologik kasalliklarni keltirib chiqaradigan kimyoviy moddalar

parvarishi fani o’qituvchisi To’xtabayeva Gulchexra va Kimyo fani o’qituvchisi

Abdaliyeva G’olibaning Bolalarda onkologik kasalliklarning kechish xususiyatlari va onkologik kasalliklarni keltirib chiqaradigan kimyoviy moddalar mavzusida ilmiy amaliy konferensiya taqdimoti .

obro’-e’tibori avvalombor farzandlarimizning unib-o’sib, ulg’ayib, qanday inson bo’lib hayotga

kirib borishiga bog’liqdir» Islom Karimov O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti

ega bo’lib, dunyo miqyosida o’z tengdoshlariga hech qaysi sohada

bo’sh kelmaydigan insonlar bo’lishi uchun davlatimiz va jamiyatimizning bor kuch va imkoniyatlarini safarbar etamiz.

Shavkat Mirziyoyev O’zbekiston Respublikasi Prezidenti

deb belgilangan

— tibbiy-biologik fan; odam, hayvon va oʻsimliklarda onkogenezni nazariy,

eksperimental va klinik jihatdan oʻrganadi va oʻsmalarni aniqlash, davolash hamda oldini olish usullarini ishlab chiqadi.

eksperimental tibbiyot yutuqlari (oʻsma hujayralarini koʻchirib oʻtkazish, keyinchalik esa

tashqaridan taʼsir etib, hayvonlarda oʻsmalar hosil qilish) asosida shakllandi.

shaxsiy eksperimental va klinik tajribalari bilan birga oʻsmalarning kelib

chiqishi, belgilari, ularni taniy olish va davolash usullarini ham bayon qilgan.
R. Virxovning hujayra patologiyasi nazariyasi tibbiyot, jumladan, onkologiya tarixida keskin burilish yasadi.

hayvonlarda xavfli oʻsmalarni biridan biriga koʻchirib oʻtkazib, oʻsmalarning eksperimental

shtammlarini hosil qilish uchun yoʻl ochdi. N. N. Petrovning nazariy va amaliy onkologiyaga qoʻshgan hissasi ulkan. Uning "Oʻsmalar haqida umumiy taʼlimot" (1910) monografiyasi onkologiya tarixida shifokor-onkologlarning ilk dasturi boʻlib qoldi va oʻsmalar haqidagi bilimlarning keng tarqalishiga olib keldi.

D. Vasilenko va boshqa olimlar nomi bilan bogʻliq. 1931

yilda Toshkentda Oʻzbekiston rentgen-radiologiya va onkologiya ilmiy tadqiqot instituti ochilib, 1940 yilgacha faoliyat koʻrsatishi, 1946 yilda Toshkent vrachlar malakasini oshirish institutida onkologiya kafedrasi ochilishi, 1958 yilda Oʻzbekiston Rentgenologiya, radiologiya va onkologiya ilmiy tadqiqot instituti tashkil etilishi, respublikadagi barcha tibbiyot institutlarida onkologiya kafedralari faoliyat koʻrsata boshlashi onkologiya sohasida keng koʻlamda tadqiqotlar olib borilishiga imkon berdi.

hujayradan saraton hujayraga oʻtish mexanizmini fundamental usullar orqali yechish;

2) aholi oʻrtasida ushbu kasallikka moyil boʻlgan va klinik belgilari yuzaga chiqmagan kishilarda saratonni immunologik usullar bilan aniqlash; 3) xavfli oʻsmalarni immunologik usullar bilan davolashni takomillashtirish;

va xavfli turga bo’linadi. Xavfsiz o’smalar kelib chiqishi, gistologik

tuzilishi, klinik alomatlari bilan xavfli o’smalardan farq qilib, ko’pincha bemorlarga xavf tug’dirmaydi. Bunda kasallik organizmda uzoq vaqt mobaynida o’sib, retsidiv (qaytalanish) va metastaz (boshqa a’zolarga tarqalish) xususiyatiga ega emas. Bunday o’sma o’z vaqtida davolansa, asoratlar paydo bo’lmaydi. Xavfli o’smalar o’zining tez kechishi, qo’shni a’zolarga o’sib o’tishi, retsidiv va metastaz berish xususiyatiga ega bo’ladi

uchraydi. Asosiy kasalliklardan biri leykemiya bo'lib, bolalarda 40% ni

tashkil qiladi. Bundan tashqari bosh miya o'smasi, limfoblastoma, neyroblastoma va boshqa kasalliklar uchraydi. Kasalliklarni davolashda kimyoterapiya qo'llaniladi. Katta o'smalarni davolashda jarrohlik operatsiyasi va radioterapiya qo'shiladi. Og'ir holatlarda qon hosil qiluvchi o'zak hujayralarni ko'chirib o'tkazish bilan birga o’smaga qarshi dorilar va radioterapiya qo'llaniladi. Oxirgi vaqtlarda o'smani davolashda kimyoterapiyadan foydalanilmoqda. Bu esa neytrofillar sonini nolgacha kamayishiga va bolalarda immunitet pasayishiga olib kelishi mumkin. Ikkilamchi kasallikni oldini olish uchun quvvatlovchi terapiyadan foydalaniladi, bu esa davolashda yuqori samarani beradi.

qon kasalligi ( Leykoz). Aleykemiya (yun. a — inkor qo‘shimchasi, leukos

— oq, haima — qon) — qon sistemasi kasalliklari xalqaro tasnifi bo‘yicha — oq qon kasalligi shakli.

ni har xil qon hujayralari (limfotsit, granulotsit, megakariotsit) ni

differensiatsiya jarayonida boshqa shaklga o’tishi va ulaming normadan tashqari ko'payishi natijasida kelib chiqadi. Natijada suyak ko'migi leykoz hujayralari bilan to'ladi va bu sog'lom qon yaratuvchi hujayralarning ko'payishiga to’sqinlik qiladi. Bu holat anemiya va qon ketishiga moyiilik, holsizlik, haroratni ko’tarilishi, suyaklarda og'riq, shikastlangan a’zolarning (jigar, taloq, limfa tugunlarining) kattalashishiga olib keladi. 75-80% leykemiyani o'tkir limfoleykoz, 20% ni o‘tkir mieloid leykoz fashkil qiladi.

ogʻiz boʻshligʻi va tomoqda yiringli-yarali jarayonlar, qonsirash kuzatiladi, asab

sistemasi izdan chiqishi mumkin. Qon tarkibi oʻzgarib, bunda normo-, eritro- va megaloblastlar koʻpayib ketadi.

koʻp terlash, apatiya, bir oz harorat koʻtarilishi roʻy beradi.

Bemorning suyaklari zirqirab ogʻriydi, meʼda-ichak faoliyati buziladi;
jigar, taloq, va limfa tugunlari kattalashadi. Ogʻirroq (terminal) hollarda anemiya, trombotsitopeniya avj oladi. Leykotsitlar, xususan bazofil va eozinofillar soni ortadi.

uchraydi. 2 yoshdan 7 yoshgacha bolalarda asosan subtentoreal (bosh

miya va miyachani ajratib turuvchi membrana) o'smasi kuzatiladi.

buzilishi
Tirishish
talvasa
Yodam beyin
Xotira susayishi ,fikrlash qobiliyatini buzilishi

Asosiy belgisi bo'lib, qusish hisoblanadi. Ko'ngil aynishi kuzatilmaydi, lekin

tana holati o'zgartirilganda qusish bo’ladi. Bundan tashqari, bosh og'rishi, yurganda chayqalish belgilari ham kuzatiladi. Bolalarda belgilar to'satdan va tez rivojlanadi.

ishlab chiqaradi. Simpatik nervda ishlab chiqarilishi kerak bo’lgan hujayralar

shakli o'zgaradi. Neyroblastoma bosh miya o'smasidan keyin eng ko'p uchraydigan o'sma hisoblanadi. Asosan jarrohlik yo'li bilan o'sma olib tashlangandan keyin kimyoterapiya o'tkaziladi. Birinchi jarrohlik yo'li bilan hamma o'smani olib tashlashni iloji bo'lmasa o'sma o'lchamini kamaytirish maqsadida kimyoterapiya o'tkaziladi. Agar zarur bo'lsa radioterapiya o'tkaziladi. Ko'krak yoshidagi davrda kuzatiladigan o'smada oqibati yaxshi, 1 yoshdan keyin kuzatilganda esa oqibati asosan ayanchli

va onkolog shifokor hamkorligida tekshiruv rejasi tuziladi
Tibbiyot genetik mutaxassisi

bilan konsultatsiya o’tkaziladi (15% xavfli o’smalar bolalarda genetik buzilishlar natijasida kelib chiqadi)
Umumiy qon taxlili +trombosit tekshiruvi
UZI tekshiruvi-ko’krak qafasi, qorin bo’shlig’i, kichik chanoq bo’shlig‘i a’zolari va boshqalar
Shifokor tavsiyasiga ko’ra- rentgen tekshiruvi, MRT, o’sma to’qimalaridan namuna olish, puksiyali biopsiya tekshiruvi-gistologiya

borishi kerak, chunki mutaxassis tomonidan o’tkazilgan davolash o’z samarasini

beradi , retsidiv va metastazlar paydo bo’lishini kamaytiradi. So’nggi yillarda xavfli o’smalarni davolashda a’zolarni saqlovchi amaliyot usullari keng miqyosda qo’llanilmoqda, Xavfli o’smani davolash ko’p yo’nalishga ega bo’lgan jarayon bo’lib, barcha zamonaviy usullarni qamrab oladi. Hozirda xavfli o’smalarni davolashda xirurgiya, kimyoviy terapiya, nur terapiyasi usullari asosiy hisoblanib, oxirgi yillarda immunoterapiya, gormon-terapiya, qo’shimcha yuqori harorat va lazer bilan davolash usullari ham keng qo’llanilmoqda. Bundan tashqari fotodinamik terapiya va krioterapiya davolashda yaxshi samara bermoqda

ishlatilishi (taksoter, eloksatin, nevelbin, gertseptin, kampto, kseloda, paklitaksel, avastin,

tarseva, temodal va boshqalar), nur terapiyasida – braxiterapiya, "gamma-noj", "kibr-noj", neytron-terapiya, protonterapiya va suyuq radioizotoplarning dori vositasida foydalanilishi, immunoterapiyaning (immun hujayralardan olinadigan o’smaga qarshi moddalar) keng qo’llanilishi katta ahamiyat kasb etmoqda.

bir vaqtda va 3-4 haftadan so'ng nojo'ya ta'siri ketgandan

keyin qayta o'tkaziladi. Preparatlarni bunday qo'llanilishi protokol deb ataladi va bu yomon sifatli o'smaning turiga qarab farq qiladi. Bu muolajalar radioterapiya va jarrohlik davolash bilan bir vaqtda o'tkazish mumkin. Davolash uzoq vaqt davom etishi, organizmda nojo'ya ta'sirlari bo'ladigan in'eksiya kabi og'riqli muolajalar, sochning to'kilishi kuchli ruhiy ta'sir qilishi kuzatiladi. Shuning uchun bu holatlarni oldindan tushuntirish kerak

Davolash o’tkazilayotgan bolalarda
hamshiralik parvarishi

tez bo'ladi. Shuning uchun o'smaga qarshi moddalar sog'lom hujayraga

nisbatan shikastlangan hujayraga yaxshi ta'sir qiladi. O'smaga qarshi preparatlar hujayralar tez ko'payadigan joylarga ya'ni suyak ko'migi hujayralariga, shilliq pardalarga, soch ildiziga ta'sir qiladi. Shuningdek, mielosupressiya bilan kuzatiladigan infeksiyada, anemiya, qon ketishi, shilliq qavatlami zararlanishi, soch to'kilishiga qaratilgan simptomatik hamshiralik parvarishi o'tkazilishi kerak.

Kimyoterapiya

Mielosupressiyaga yo'naltirilgan simptomatik hamshiralik parvarishi o'tkaziladi. Radioterapiyadan

keyin nurlangan joyda dermatit va pigmentasiya kuzatiladi. Gigiyenik muolaja o'tkazilayotganda nurlangan sohani qattiq artmaslik, issiq ta'sir qilmasligi uchun iliq suvdan foydalanish kerak. Shuningdek, nurlangan soha ajralib turishi uchun belgi qo'yiladi. Gigiyenik muolajalar o'lkazish vaqtida bu belgi yuvilib kelmasligi nazorat qilinadi.
Nurlash vaqtida og'riq unchalik kuchli bo‘lmasada, tinchlik va yotoq rejimiga rioya qilinadi, kichik bolalarga uxlatuvchi dorilar beriladi. Muolajadan keyin ovqatlantirish vaqtida aspiratsiyani oldini olish uchun ehtiyot bo'lish kerak. Nurlash o'ikazilayotgan vaqtda hushi joyida holatda bolani siz muhofaza qilayotganingizni tushuntirish va yolg'izlik hissini musiqa qo'yib yengillashtirish mumkin

Radioterapiya

tashlangandan keyin makroskopik aniqlash mumkin bo'lmagan qoldiq qolib ketgan

bo'lsa operatsiya vaqtida radioterapiya yoki operatsiyadan keyin kimyoterapiya o'tkaziladi.

Operatsiya

dozadagi kimyoterapiya va butun tanaga radioterapiya, qabul qilmaslik kerak

Asoratlari natijasida jismoniy qiynalish kuzatiladi. Bundan tashqari infeksiyani oldini olish uchun alohidalash va kelgusi oqibatni aytish qiyinligi bilan bog’liq ruhiy qiynalishlar. Ko'chirib o'tkazish davolash qiyin bo'layotgan leykemiya va retsediv hollatlarda qo'llaniladi, bunda kuchli bezovtalik holatida turgan oila a'zolariga davolash usulini tanlash to'g'ri keladi. Ko'chirib o'tkazish davri usulini tanlash asosida shifokorning bemor oila a'zolari, ba'zan bemoming o'zi bilan muloqoti, yetarli ma'lumotlarni berishi va tushunlirishi yotadi. Davo usulini tanlashda bola yoki uning ota-onasi qatnashishini ta'minlash va ular o'z ixtiyori bilan ko'chirib o'tkazishga va undan kelib chiqadigan asoratlarni tushunishi kerak

Suyak ko'migini ko'chirib o'tkazish

baxtga qarshi avj olish va qaytalanish hollari uchrab turadi.

Kasallik avj olgan va qaytalanganda bola va uning oila a'zolari birinchi marta davolash va oqibatidagiga nisbatan ko'proq hafa bo'lish va bezovtalik his qiladilar. Bola navbatdagi kasalxonaga yotish va davolash to'g'risida qanday fikrdaligini bilish, bolaga yoki ota-onasiga davolanishi kerakligini tushuntirish va rozilik berishini ta'minlash lozim. Davolash turi tanlanadigan hollarda ularning bunda qatnashishini ta'minlanadi. Oila a'zolari avj olish va qaytalanish davrida ahvoli yaxshilanishidan umid qilsalar ham, lekin kelajak haqida juda qayg'uradilar. Oila a'zolarida quyidagi holatlarni kuzatish mumkin: shifokor va hamshiradan oqibati qanday bo'lishini so'raydilar, ma'lumotlar yig'a boshlaydilar, yoki aksincha yuzaga kelgan holatni tan olmaydilar. Bunday hollarda hamshira oila a'zolarini holatini o'rganishi va bu holatni tushunishlari kerakligiga yordam berishi kerak hamda davolash turini tanlashda ularga yetarli vaqt va sharoit yaratishi kerak.

Avj olish va retsediv vaqtida hamshiralik parvarishi

Bola o'lishini bilgan holda ham parvarish qilinishi kerak. Xosoy

aytganidek «mutaxassislar o'ylaydilarki, tuzalishga ishonmaslik kerak va o'limdan qochmaslik kerak, tibbiy mutaxassis oila a'zolari bilan gaplashishi va haqiqatni tushuntirishi kerak. Buning uchun tinch vaqt va joy tanlash keyin shifokor, bola va oila a'zolariga tushunarli omillar bilan bor haqiqatni aytishi kerak. Shundan keyin oila a'zolari haqiqatni tushunadilar va oxirgi davr boshlanayotganini qabul qiladilar». Oxirgi davrda bolalarni parvarishlashda faqat og'riq, qusish, qon ketishi va boshqa belgilarni yengillatish emas, balki bola hayoti darajasini hisobga olishi kerak. Bola va uning oilasini uning o'limiga tayyorlashda oila a'zolariga ham bolaga qaragandek qaraladi.

Oxirgi davrda hamshiralik parvarishi

sifatga e’tibor berish lozim va bu asosan o’sma jarayonining

boshlang’ich bosqichlarida aniqlashga qaratilgan bo’lishi shart;
profilaktik tekshiruv ishlarida zamonaviy usullarni keng qo’llash (rentgenologik, ultratovush, molekulyar biologik);
o’sma oldi kasalliklarini o’z vaqtida aniqlash va davolash;
aholi o’rtasida keng miqyosda sanitariya-gigiena va targ’ibot ishlarini olib borish, o’sma kasalliklarini vaqtida davolash lozimligini tushuntirish;

Profilaktika

chiqishlar tashkil qilish va xalqimizning tibbiy savodxonligini oshirish, shu

bilan birga onkologiyaga bo’lgan munosabatni ijobiy tomonga o’zgartirish;
keng miqyosda zamonaviy davolash usullarini onkologiya amaliyotiga tatbiq etish;
Ushbu tadbirlarni amalga oshirish o’sma kasalliklarining dastlabki bosqichlarida aniqlash imkonini yaratadi, bu esa kasallikni o’z vaqtida davolashda samara berishi mumkin. Yuqorida ko’rsatib o’tilgan, o’sma kasalliklarini keltirib chiqaruvchi omillarni aniqlab bartaraf qilish aholi orasida rak kasalligini kamaytiradi va uning oldini olishi mumkin.

mobaynida o’sma jarayoni o’sayotgan a’zoda ma’lum darajada surunkali o’zgarishlar

mavjud bo’lishi bilan bog’liq. Xavfli o’smalarda faqatgina 20 foizgacha o’zgarishlar mavjud bo’lmagan a’zoda kelib chiqishi mumkin. 80 foiz bemorlarda esa o’sma kelib chiqishidan oldin ma’lum darajada surunkali o’zgarishlar bo’lishi kerak. Bu o’zgarishlar keyinchalik a’zoda saraton kasalligini keltirib chiqaradi. Rak kasalligini kelib chiqishiga kanserogen moddalar ham sabab bo’ladi.Shuning uchun odamlar qaysi moddalar kanserogen xusussiyatga ega ekanligi to’g’risida ma’lumotga ega bo’lishlari kerak.

— rak va genes — keltirib chiqarmoq), kanserogenlar, onkogenn

moddalar — maʼlum sharoitda organizmga taʼsir qilganda rak va boshqa oʻsmalar paydo qiluvchi kimyoviy moddalardir.Ularning 500 ga yaqin xili maʼlum. Polisiklik uglevodorodlar, azoboʻyoqlar, aromatik aminlar, nitrozaminlar, ogʻir metall tuzlari, alkaloidlar, toksinlar va boshqalar kanserogen moddalarga kiradi.

organizmning oʻzida kanserogen boʻlmagan moddalardan paydo boʻlishi mumkin.
Baʼzi

endogen mahsulotlar (steroid gormonlar, triptofan metabolitlar va b.) koʻp toʻplansa yoki sifati oʻzgarsa, ular ham kanserogen modda xossasiga ega boʻladi

modda. Oz miqdorda toshko’mir smolasi tarkibida uchraydi. Benzopiren- kanserogen

moddalar qatoriga kiradi, ya’ni organizmda zararli shishlar, asosan teri saratoni kelib chiqishiga sabab bo’ladi.Avtobildan chiquvchi zaharli gazlar tarkibida uchraydi

zamburug’lari ajratib chiqaruvchi moddalar qatoriga kiradi (Aspergill usflavus). Aflotoksinlar

asosan oziq-ovqat mahsulotlarini notog’ri saqlash natijasida paydo bo’ladi

1961-1971 yillarda Vetnamdagi urush vaqtida o’simliklarni qirish uchun tarkibida

dioksin saqlovchi defoliantlardan foydalinish natijasida o’sma kasalliklarini keltirib chiqarganligi aniqlangan. Dioksindan zaharlanish natijasida nafaqat Vetnamdagi askarlar balki Vetnam aholisi ham ko’p talofot ko’rgan (Agent Orange)
Dioksinlar sanoat chiqindilarini (plastiklarni)yoqish natijasida, qog’oz ishlab chiqarishda, hosil bo’lishi aniqlangan.

o,7 pikogrammdan24 pikogrammgacha
O’simlik
larda 0,1 dan 50 pikog
ramm
gacha
Yog’
Go’sht
Sut
Ona sutida

20-30 piko
gramm

1-2 pikogram

Tana vazniga qarb kunlik doza

Sut orqali 150-400 pikogramm

mahsulotlar, pishloq.Ushbu mahsulotlarni uzoq vaqt saqlash va unga qizil

rang berish uchun nitrat va nitritlar go’sht mahsulotlariga qo’shiladi.Bizga ma’lumki haqiqiy go’shtni qaynatganda pushti rangda emas balki kulrangda bo’ladi. Nitratlar esa organizmimizga tushgandan so’ng oqsil bilan birikib nitrozamin (CH3)2NNO –deb nomlangan kanserogen moddani hosil qiladi. Nitrozaminlar –sariq rangli kristall modda bo’lib kuchli zahar hisoblanadi.Organizmga tushgandan so’ng jigarni shikastlab, qon quyilishiga olib kelishi va komaga sabab bo’lishi mumkin.
Agar odam bir sutkada 100 gramm yuqoridagi mahsulotlardan iste’mol qilsa nitrozamin yog’on ichak saratoni kasalligiga chalinishiga sabab bo’ladi.

Nitrozamin

natijasida, tamaki smolasida 4 mingdan ortiq moddalar bo’lib, ulardan

150 tasi rak kasalligini keltirib chiqarishi mumkin. Tamaki smolasida kanserogen moddalardan politsiklik aromatik uglevodorodlar: benzopiren, nitrozamin va efir moylari mavjud. Radioaktiv moddalardan radiy, poloniy, toriy va qo’rg’oshin uchrab turadi. Chekuvchilar orasida yuqori darajada o’pka, hiqildoq, qizilo’ngach, og’iz bo’shlig’i, sut bezi, buyrak, siydik qopi va prostata saratoni uchraydi.

kasalligini oldini olish
AQSH olimlarining fikriga ko’ra, kunlik ovqatlanish ratsionida

5 martagacha vitaminlarga boy meva va sabzavotlar, jumladan, sabzi, petrushka, ukrop, karam, mosh, lavlagi, o’simlik moyi, mikroelementlardan selen va kalsiyga boy moddalar – sut, qatiq, baliq iste’mol qilish inson organizmining kasallikka qarshi kurashish qobiliyatini oshiradi.
Rak kasalligiga chalinmaslik uchun ko’proq ko’kat kuniga 500 grammdan kam bo’lmasligi kerak.Go’shtni o’rniga baliq,yog’li ovqatlarni kamroq yeb sabzavot va mevalarni ko’proq yeyishingizni tavsiya qilamiz. Agar yoshingiz 40 dan o’tgan bo’lsa tavsiyalarimiz sizga asqotadi.
Demak, taom rak keltirib chiqarishi mumkin. Kundan kunga rak keltirib chiqaruvchi oziq-ovqat mahsulotlari ro’yhati ortyapti. Biz ularni zarari haqida o’ylab ham o’tirmaymiz. Taom yeshishda ehtiyotkor bo’ling. Sizni olgan bilimingiz zararli mahsulotlar haqida sizga kelajakda o’z samarasini beradi.  

nomidagi nashriyot matbaa ijodiy uyi, 2007
2.Проект усовершенствования медсестринского образования

в Узбекистане.Учебная программа по преподаванию.Предствавительство JICA в Узбекистане. T:., 2008
3.A.J.Allayorov, Ya.Tojiboyev. Favqulotda vaziyatlarda tez tibbiy yordam asoslari-T:. «Zar qalam», 2005
4.J.Eshqobilov , A.Mahmudov. Bolalar kasalliklari fani.-T:.Abu ali ibn Sino nomidagi tibbiyot nashriyoti, 1993
Internet saytlar:www.ZIYONET.uz,www.twirpx.com