Презентация на тему Стиль түрлері

(тілдік қарым-қатынас) мақсатқа лайық құрылған

түрі.

сөз саптауы

Ауызекі сөйлеу стилі

Ғылыми стиль

Ресми іс-қағаздар стилі

Публицистикалық стиль

Көркем әдебиет стилі

Стиль түрлері

мәтінді оқырманға жеткізу үшін қажетті тілдік тәсілдерді сұрыптап қолдануы,

ой түйінін ашу тәсілі.
Қазақ әдеби тілінің бес түрлі стильдік тармақтары қалыптасқан:
білім мен ғылым саласында-ғылыми стиль;
Құқықтық салдада-ресми іс-қағаздар стилі;
Әдебиет пен өнерде-көркем әдебиет стилі;
Бұқаралық ақпарат құралдарында-публицистикалық стиль;
Тұрмыстық қарым-қатынаста-ауызекі сөйлеу стилі.

бейтарап сөздермен қатар диалект сөздер, кейде тұрпайылау(дисфемизм) сөздер де

кездеседі.
Ауызекі сөйлеу стиліне ерекшелік беретін тілдесу сәттері:
Ауызекі тілдесу адамдардың бетпе-бет кездесуі үстінде жүреді;
Ауызекі тілдесу адамдардың жұмыс жөнінде пікірлесуіне, ой бөлісу жөніндегі әрекетіне тікелей қызмет етеді.

Олар:
Жергілікті сөздер (кәсіби сөздер, диалект сөздер) : сым, сәкі(тапшан)

шиіт(мақта шаруашылығында қолданылатын сөз) т.б.
Қарапайым сөздер (оның ішінде, ренішке, ұрысуға байланысты сөздер де бюар): көзі ашық(сауатты), доңғал бас(мың), епсектік(икемдік) т.б.
Жекелеген адамдардың көпке ортақ сөздерге ерекше форма, мағына беріп өолданылуы. Мысалы:
-Әй, Рүстембай-ай, бұл көсеуді мен сәнге асынып жүр дейсің бе? (А.Нұрманов).
Бұл жерде көсеу мылтық мағынасында қолданылып тұр.

қатысады. Мысалы: -Қарағым, кім келді? –Жылқышы.
Сөйлемдердің «Келмегенде ше! Көргенде

қандай! Қайдан үлгерсін! Қайдағы пысқан!» сияқты үлгіде құрылған түрлері көп жұмсалады.
Сөйлемдерде қысқарып құрылған сөздер көп кездеседі: алып-ап; келіп-кеп; келгенмін-келгем; барғанмын-барғам т.б.
Бұл тілдік тұлғалар ауызекі сөздің қысқа, эмоциялы болып, екі, үш не одан да көп адамдардың қатысуымен диалог түрінде құрылуын қамтамасыз етеді.

немесе бірнеше не одан да көп адамдардың бас қосқан

сұхбатында қолданылады. Сондықтан мұндай сөзге қатысатын кісілер әңгіме қызықты, әсерлі болуы үшін алдын ала дайындалып келеді.
Полемикалық (дауласу) сөз-мүддені, пікірді қорғауда жұмсалатын лебіз. Пікір таластырушы немесе мүдделері қарсы кісілердің арасында болады.
Көпшілікке арналған сөз (баяндама, лекция).

іс-әрекеті, сөзі, мінезі, келбеті қатысып

баяндалады. Оқиға болған күннің реті, жер жағдайы аталады. Мұны оқиғаның образды түрде бейнелеу дейді.
Көркем әдебиет оқиғаны баяндауда автордың (жазушының) әсерін, сезім-күйін қоса қарастырады.
Көркем әдебиеттің ерекше баяндалу мәнері-стилі қалыптасады.

суреттеме, көркемдегіш құралдар (теңеу, метафора, метонимия, эпитет, антитеза) мол

қатысады. Мысалы: Асқақ үнді әнші сахарының, сол өнер алыбы асқақ атайдай қып, зор кеуденің алып күйін азынатып төгеді. (М.Әуезов).
Эмоционалды-экспрессивті сөздер қатысады. Мысалы: Басқан ізінен садаға кетейін, мырза аға! Қайда ғана жүр екенісің, жалғыз жәдігеріңді жааутаңдатып бізге тастап кетіп... –Салиха «аһ» ұрып күрсініп қалды. (Ш.Мұртаза).
Мәтінге ритм, интонация әсерлілік құру үшін көп қатысады.
Шығарма тартымды болу үшін, синоним сөздер, грамматикалық амалдар көп жұмсалады. Шылаулар, қыстырма, одағай, қаратпа сөздер көркем тілдің морфологиялық ерекшеліктері.
Терминдер, кәсіби сөздер, диалект сөздер, көнерген сөздер қолданыла береді. Бұлар кейіпкердің ерекшелігін, ортасын, білімін, мінезін, қоғамын т.б. көрсету үшін қолданылады.

үндеуге, үгітке қоғам үшін және дәл сол кезеңде зор

мәні бар мәселелер тақырып болады. Мысалы, саяси-экономикалық, экологиялық, мәдени, моральдық мәселелер.
Үндеудің, үгіттің мақсаты-жұртшылықты қоғамдық мәні бар іске қатыстыру, жұртшылықтың(қоғамның) санасына ықпал ету.

болып құралады;
Сөз экспрессивті, екіпінді болады;
Сөз тыңдаушыларын коммуникатитік байланысқа тартатындай

болып құралады;
Публицистикалық стильдің тақырыбы өмірдің әр саласына байланысты болғандықтан, ол тақырыбына сай ғылыми стильге, көркем әдебиет стиліне жуықтап келеді.

Публицистикалық стиль ауызша және жазбаша түрде қолданылады.
Публицистикалық сөз ауызекі айтылғанда, ауызекі сөйлеу стиліне тән сипаттарға да ие болады. Ол көбінесе газет, журнал, радио, теледидар арқылы беріледі.

сөйлемдер;
Тақырыпқа сай терминдер, неологизмдер(жаңа сөздер);
Толымсыз сөйлемдер, эллипсис сөйлемдер (сөйлемнің бір

мүшесін алып тастау арқылы құрылған сөз үлгісі. Мысалы: Жау келіп қалды… – келіп қалды. Элипсис адамдардың бір-бірімен сөйлесу барысында, диалог түрінде көбірек қолданылады. Мысалы: Қар көшкіні болады дейді. Қар көшкіні? );
Тыңдаушылардың көңілін бұратын қаратпа сөздер, сұраулы және лепті сөйлемдер.
Осы тұлғалар публицистикалық сөзге экспрессивтік екпін, ырғақ, жинақылық бейне береді.

қызмет етеді. Бұл адамның ғылыми ізденісінен, зерттеуінен тапқанын ауызша

немесе жазбаша жұртқа жеткізу мақсатында қалыптасқан стиль.
Ғылыми стильдің ерекше функционалдық қызметі:
Ойды дәл, нақты әрі түсінікті етіп жеткізу;
Ойды тұжырымды түрде хабарлауға талпынады;
Осы талаптарға жету үшін эмоцияға, экспрессияға көп жол берілмейді.

арналған терминдер мол орын алады;
Процестерді, тұжырымды ойларды бір терминге

келтіріп, түйіндеп айту негізгі тәсіл болады;
Сөзді үйреншікті, тұжырымды ету мақсатында тұрақты үлгідегі(штамп) сөйлемдер, сөз тіркестері молынан жұмсалады;
Сөйлемдердің мына құрылымдық түрлдері көп жұмсалып, оған өзіндік ерекшелік береді:
Баяндауыштары ауыспалы осы шақ формалы етістіктен жасалады. Мысалы: Алюмений тез балқиды.
Ырықсыз етістіктен жасалған баяндауыштар көп жұмсалады. Мысалы: Бидай құнарлы жерге егіледі.
Ғылыми мәтін қатаң логикалық желімен құрылады.

атқаратын қызметіне байланысты пайда болатын жазбаша(ауызша) қарым-қатынас құралы.
Іс қағаздарының

мынадай түрлері бар:
Әртүрлі мазмұндағы арыздар;
Өмірбаян;
Анықтама, түсінікхат, ақпар, есеп, хабарлау т.б.
Іс жөнінде мәлімет (хат) алысу, келісім жасасу, шешім шығару, хабарлау т.б.
Мекемеде өткен мәжілістердің жүрісін, шешімін баяндайтын құжат-хаттама.
Бұйрық. Қызметкер жөніндегі мінезщдеме, ұсыныс т.б.