Презентация на тему Машат ауылының су шаруашылық жүйесі

өзен тіркелген. Олардың жалпы ұзындығы 8045 км.құрайды. Ірі өзендері-

сырдария болып табылады. Салаларына: Келес, Құркелес, Арыс, Бөген және Шу өзендері жатады. Сырдария мен Келес салаларында шардара бөгені орналасқан.Ал менің туып өскен жерім Түлкібас ауданы Машат ауылы,яғни Арыс өзеңі мен Машат өзеңі салалары тоғысқан елді мекен.

Кіріспе

Қызылбастау, Еңбекші.  Халық саны: 4258 адам.  Округтің барлық жер көлемі: 13599

га.  Машат ауылдық округі табиғаты әсем өңірлерде орналасқан. Арыс және Машат өзендері аймаққа сән беріп, Сырдария өзеніне барып құяды.  Машат ауылдық округі оңтүстігінде Төлеби ауданымен батысында сайрам ауданымен, солтүстігінде Бәйдібек ауданымен шектеседі. Машат сөзі көне қарттардың айтуы бойынша табиғаты көркем, сұлу болғандықтан масатыдай құлпырған өлке ретінде бағаланып, сондай атауға ие болған деседі.

Өзеннің ұзындығы 332 шақырым. Арыс өзені алғашқы да Қолбастау

өзенінен басталады. Қолбастау өзені Талас Алатауы мен Қаратаудың аралығында орналасқан. Бұл жерлерде бұлақтар көп. Алатау мен қаратаудан ағып шығытын осы бұлақтар арыс өзенін құрайды. Өзеннің суы көп айы – наурыз, сәуір, ал азаятын кезі қазан-ақпан аралығы.

қаратаудың арасындағы  ойпатта орналасқан Шақпақ жотасынын бастау алады. Бассейннің

ауданы – 14530 км, оның 50% -ы таулы бөлікке кіреді. Бастаудың жоғарғы жағындағы өзен арнасы кең, аңғардың баурайлары тегіс. Ары қарай төменгі ағыста баурайы тік болып келеді, аңғардың ені 1 км және одан да үлкен болады. Балықшы ауылының төменгі жағында өзенге Боралдай (оң жақ), Машат, Ақсу және бадам (сол жақ) сияқты ірі салалары қосылады.

биіктіктен алады. Өзеннің ұзындығы 75 км., су жинайтын ауданы

579 км. өзеннің жоғарғы жақ бөлігіндегі аңғары құзды болып келеді. Бастаудан 25 км қашақтықта Y тәріздес өзен аңғары тереңдігі 150-200 м. болатын тік  жарасты каньонға айналды. Жартастар желден мүжілген әртүрлі  жыныстар мен әк тастардан құралған. Бастаудан 45 км. Оң жақтан Дәубаба өзені қосылғаннан кейін каньон біртіндеп кеңейе бастайды да, төменгі ағыс бөлігінде 100-150 км. болады.

 
Аймақ Оңтүстік Қазақстан облысы Түлкібас, Сайрам аудандарының Машат – Арыс

алабындағы өзен.
Алатау, Машат тауларындағы бұлақтардан Иірсу өзені болып басталып, Машат тауының оңтүстік етегінде Машат өзеніне қосылады. Машат ауылы тұсында Арыс өзеніне құяды.

негізінен ауылшаруашылық мақсатта егін суаруға пайдаланады. Соган байланысты арықтар

казылып тоғандар жургізілген.Казіргі танда, осы машат өзені булактын суы болғандыктан оны ауыз су максатында пайдалану жузеге асуда.Машат ауылы тургындары кішігірім бастаудан суды құбыр жолымен пайдалануда.Бірак ол суға фильтр қойылмаған,тұрғындар суды қайнатып ішуде.Шалғайдағы ауылдар жер асты суын пайдалануда.

бес елді мекен бар. Машат, Еңбек, Еңбекші, Қызыл-бастау. Машат 

ауылдық округінде  734 отбасы тұрады. 2009 жылы  аудандық бюджеттен  ағымдағы жөндеу бойынша  қаржы бөлініп  таза ауыз су құбыры тартылған. Қазіргі таңда күрделі жөндеуді талап етеді. Себебі  2011 жылы  төтенше жағдайға байланысты  көшелердегі  ауыз су құбырлары  істен шыққан. Мыңбай елді мекенінде 2010 жылы қосымша  ауыз су құбыры тартылған.      Ауыз су құбырлары колхоз кезінде шойын труба, көшенің бір бойымен жүргізілген. Сондықтан  көшенің  екінші бетіне қосымша ауыз су құбырын тартуды  қажет  етеді.
         Қызыл-бастау елді мекенінде  ауыз су құбыры  бастау  көзінен  алынады. Трубалары  ескірген, қайта ауыстыруды  қажет  етеді.

Олар сарғыш-сұрғылт түсті саздақтан, құмдықтан, малта тастардан тұрады.
Жайылма алқабын

су тасыған кезеңде су басып қалады. Кейбір жылдары судың деңгейі 1м. және де одан да жоғары биіктікке көтеріледі. Өзен жайылмасы негізінен малта тасты, саздақты және құмайтты болып келеді.

он жылдың ішінде өзен арнасын жағалай, Машат шатқалында 30-дан

астам шипажайлар мен демалыс орындары пайда болды. Бұл мекемелерден шыққан коммуналды ағын сулар өзенді ластайтын басты көздер болып табылады

жүргізілген химиялық сараптамалар дəйектейді. Географиялық ағым деңгейі бойынша, демалыс

аймағынан жоғары болып табылатын, Даубаба елді мекенінің тұсында тұсында жүргізілген химиялық талдаулар, өзен суының 2 сапа класына жататынын көрсетті. Керісінше, демалыс аймақтардан кейінгі арнада минералдық жəне органикалық қоспалардың үлесі ШМК деңгейінен 2-5 есе артық тіркелді. Бұл кезде, минералды қоспалардың басым үлесі магний иондарына тиесілі болса (4,12 ШМК), мыс, мырыш жəне қорғасын иондары тиесілі 1,3., 1,6 жəне 1,1 ШМК деңгейін құрайды

есеге дейін артуы су ортасының өздігінен ластауына себеп болуда,

ОБС5 көрсеткіші қалыпты жағдайдан үш есе артық (9,3 мг/л). Нитраттар мен нитриттердің үлесі тиесілі 13,65 жəне 0,04 мг/л, - 1,5 жəне 2,1 ШМК деңгейіне тең . Бұл көрсеткіштер өзен суының 4-5 сапа кластарына жататынын көрсетеді. Өзен суының ластану динамикасы жыл бойында бірдей емес. Көктемгі жəне жазғы айларда ластаушы заттардың концентрациясы 5-6 есеге дейін көтеріліп, күзгі жəне қысқы айларда қайта төмендеп отырады. Дегенмен, бұл құбылмалыққа қарамастан, техногендік аймақта орналасқан өзен арнасындағы су ортасының ластану дəрежесі айтарлықтай жоғары. Осыған орай, бұл аймақтағы су ортасын мекендейтін гидромакрофиттік өсімдіктер қауымдастығының түрлік құрамы да өзгеше.

ортасындағы өсімдіктер қауымдастығының ерекше түрлік құрамын көрсетті. Макрофиттік өсімдіктердің

17 тұқымдастарға жататын 22 басым түрлері анықталды. Машат өзеніндегі гидрофитоценоздың түрлік құрамы, өзен бастауынан Арыс өзеніне құятын атырауына дейін күрт өзгереді:

сарғалдақ ,батпақ қалтагүлі, сірне жəне бұлақ бөденешөптері ,гмелин сарғалдағы

доминантты өсімдіктер қауымдастығынан құралған;
2.өзеннің техногенді ластанған арнасындағы гидрофитоценозын шығыс қамысы ,су жалбызы көл қамысы ,кəдімгі жебежапырақ ,жалпақжапырақты май қоға ,көде тікеншөбі ,жəне кіші балықотынан тұратын доминанттық түрлер топтамасы құрайды.

қызыл кітапка енгені маринка балығы. Ол тек машат жане

арыс өзенінде ғана бар, сондықтан арнайы корғауға алынып, кобейту жумыстары жургізілуде.

өзені бұлактын суы өте мөлдір,кейбір дерттерге шипа, табиғи,оның көлемі

тулькибас ауданы тургындарын ауыз сумен қамтамасыз етуге тугелимен жетеди.Ол биликти мамандарды,улкен жумысты,каржыны талап етеді.Мен болашакта осы Машат озенін халык игілігіне тиімді етіп,ауыз сумен камтамасыз етуде бар күш жігерімді саламын,себебі,ол менін ауылым,менің өзенім...

Қорытынды

желісі (www.googl.kz3.Интернет желісі (www.googl.kz, www.yandex.kz)
4. http://vk.com/away.php?to=http%3A%2F%2Ftulkubas.gov.kz%2Findex.php%2Fkz%2Fmashat-auyldy-okrugi%2F94-t-lkibas-audanyny-ajma-tary%2Fmashat-auyldy-okrugi
Пайдаланылған әдебиеттер